تأثیر پراگماتیسم بر مطالعات تفسیری معاصر

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 23، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 108، خرداد 1401، صفحه 37-58   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.76624.1125

نویسندگان

فاطمه رضاداد^{* 1}؛ حسن نقی زاده²؛ مرتضی ایروانی نجفی²؛ جهانگیر مسعودی²

¹دانشجوی دکتری دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

پراگماتیسم از مکاتب فکری عمده در جهان اندیشۀ معاصر است که هم در بعد روشی و هم در بعد فلسفی، ساحت‌های مختلف تفکر بشری و از جمله عرصۀ مطالعات دینی را تحت‌تأثیر قرار داده است. این نوشتار که از جنس مطالعات کیفی با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی است، می‌کوشد تا به‌نوبۀ خود، اثرپذیری مطالعات تفسیری معاصر از مکتب پراگماتیسم را اثبات و ابعاد آن را تبیین سازد.
حاصل این پژوهش این است که در دوران معاصر، بخش مبانی تفسیری، در ساحت مبانی صدوری از پراگماتیسم متأثر است. بخش رویکردهای تفسیری نیز، در بروز دو رویکرد فایده‌گرایانه و عمل‌گرایانه، مرهون پراگماتیسم است. همچنین، بخش روش‌های تفسیری، دست‌کم از سه زاویه از اندیشه‌های پراگماتیستی پیرس متأثر است و این امر، از ضرورت مواجهۀ عالمانه، منصفانه و جدی با ابعاد مثبت و منفی این مکتب در محافل علمی اسلامی حکایت دارد.

کلیدواژه‌ها

پراگماتیسم؛ مبانی تفسیری؛ رویکردهای تفسیری؛ روش‌های تفسیری

مراجع

قرآن کریم.

اقبال لاهوری، محمد، احیاء فکر دینی در اسلام، ترجمه: احمد آرام، مؤسسۀ فرهنگی منطقه‌ای، تهران، بی‌تا.

آذربایجانی، مسعود، روان‌شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، نشر حوزه و دانشگاه، قم، 1387.

آرکون، محمد، «نگرش‌های انتقادی معاصر و قرآن»، ترجمه: محمد جواد اسکندرلو، قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شمارۀ 3، 1386.

آقاجانی، نصراللّه، اسلام و تجدد در مصر، بوستان کتاب، قم، 1392.

بازرگان، مهدی، پراگماتیسم در اسلام، چاپخانۀ پیام، انتشارات اعلمی تهران، بی‌تا.

باقری، خسرو، هویت علم دینی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1382.

بقایی ماکان، محمد، اقبال فیلسوف پراگماتیست شرق، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی: cgie.org.ir

پرادفوت، وین، تجربۀ دینی، ترجمه: عباس یزدانی، مؤسسۀ فرهنگی طاها، قم، 1377.

تیلور، چارلز، تنوع دین در روزگار ما: دیداری دوباره با ویلیام جیمز، ترجمه: مصطفی ملکیان، نشر شور، تهران، 1387.

حسامی‌فر، عبدالرزاق، «پراگماتیسم و فلسفۀ تحلیلی»، تأملات فلسفی، شمارۀ 17، 1395، صص187-218.

حمیدیه، بهزاد، «میثولوجیا نقد الحدیث فی تیار التنویر»، نصوص معاصره، شمارۀ20، صص111-119: به‌نقل از فاضل میبدی، محمدتقی (1385)، نشست ستیز با تحجر و غلو در عرصه دین، 1389.

حنفی، حسن، الاسلام و الحداثة، دارالساقی بیروت، 1990م.

حنفی، حسن، الاسلام و الحداثة، التراث و التجدید، المؤسسة الجامعیّة للدراسات و النشر، بیروت، 1410ق.

خاکی، غلامرضا، روش تحقیق، نشر درایت، تهران، 1387.

خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید با رویکرد اسلامی، نشر معارف، قم، 1388.

زیدان، محمود، ولیم جیمس، دارالمعارف، مصر، 1985م.

سجودی، فرزان، نشانه‌شناسی کاربردی، نشر علم، تهران، 1387.

شاکر، محمدکاظم، مبانی و روش‌های تفسیری، جامعة المصطفی العالمیة، قم، 1394.

شریعتی، علی، اسلام‌شناسی، مجموعۀ آثار 17، نشر قلم، تهران، 1379.

شریعتی، علی، بازگشت، مجموعۀ آثار 4، نشر قلم، تهران، بی‌تا.

شریعتی، علی، حسین وارث آدم، مجموعۀ آثار 19، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.

شریعتی، علی، شیعه، مجموعۀ آثار 7، سحاب کتاب، تهران، 1358.

شفلر، اسرائیل، چهار پراگماتیست، ترجمه: محسن کریمی، پنگوئن، تهران، 1366.

صانعی‌پور، محمدحسن، مبانی تحلیل کارگفتی در قرآن کریم، انتشارات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران،1390.

طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1417ق.

فرامرز قراملکی، احد، روش‌شناسی مطالعات دینی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، 1385.

فرامرز قراملکی، هندسۀ معرفتی کلام جدید، دانش و اندیشۀ معاصر، تهران، 1387.

فرهنام‌پور، احمد، «حدود تفسیر از منظر اکو»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم نظری و مطالعات عالی هنر تهران، 1395.

قائمی‌نیا، علیرضا، بیولوژی نص، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1389.

قائمی‌نیا، علیرضا، «نشانه‌شناسی و فلسفۀ زبان»، ذهن، شمارۀ 27، 1385، صص3-24.

قیصر، نذیر، اقبال و شش فیلسوف غربی، ترجمه: محمد بقایی، نشر یادآوران، تهران، 1384.

کدیور، محسن، سمینار اسلام و مدرنیته، (1385) www.kadivar.com

گنجه‌ای، جلال، عمل و ضرورت آن، نشر میلاد، تهران، ۱۳۵۷.

معروف، محمد، فلسفۀ دین از نگاه اقبال، ترجمه: محمد بقایی، نشر مروارید، تهران، 1387.

ملکیان، مصطفی، حدیث آرزومندی، نگاه معاصر، تهران، 1389.

ملکیان، مصطفی، «گونه‌های تعارض بین علم و دین»، فصلنامۀ مصباح، شمارۀ 10، 1373، صص63-84.

ملکیان، مصطفی، «مدارا، گفتگو و دین»، بازتاب اندیشه، شمارۀ 33، 1381.

مهدوی آزادبنی، رمضان، «ارزش معرفتی باورهای دینی و کاربرد مدل ایجابی و سلبی پراگماتیسم در قرآن»، جستارهایی در فلسفه و کلام، شمارۀ 103، 1398، صص237-252.

نظری، علی اشرف، «اسلام‌گرایی، پراگماتیسم و کشش سیاسی در مصر پساانقلابی»، پژوهشنامۀ علوم سیاسی، سال دهم، شمارۀ 3، 1394، صص201-234.

واعظی، احمد، «نظریۀ تفسیری نوپراگماتیسم»، اندیشه دینی، شمارۀ 41، 1390، صص1-18.

ویتگنشتاین، لودویک، پژوهش‌های فلسفی، ترجمه: ایرج قانونی، نشر نی، تهران، 1385.

Austin, John. How to do Things with Words, Oxford University Press, 1962.

Carnap, Rodolf. Introduction to Semantic, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1948.

Hilali, asma. Pragmatic Aspects of the Religious Text, 2010.

Isra Yazicioglu. The Use of Peirce’s Pragmatism for Qur’anic Interpretation, University Park: Pennsylvania State University Press, 2013.

Lamberth, David. “Conclusion” in Carrette, Jeremy, William James and the Varieties of Religious Experience, Rout Ledy, 2005.

Pierce, Charles. The Collected Paper of Charles Sanders Pierce, Edited by Charles Hartshorne, 1932.

Robinson How religious experience "works, Review of Metaphysics 56 , p. 357-372 ,1993.

Shahid Alam. Pragmatic Arguments in the Qur’ān for Belief, Northeastern university, Boston ,2011.

William James. Pragmatism, N.D. 2004.

William James. the varieties of religious experience, N.D,2008.

Wulff,D.M. Psychology of Religion, Canada,1991.