تحلیل آینده باورپذیر ساختار علمی دانشگاه آزاد اسلامی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 9، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24، آذر 1401، صفحه 189-212   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2022.68905.1012

نویسندگان

فرشته سوری¹؛ یعقوب نوروزی^{* 2}

¹دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، رئیس اداره تولید محتوای معاونت علوم مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

مقدمه: تحلیل آینده باورپذیر ساختار علمی دانشگاه آزاد اسلامی مبتنی بر تولیدات آن در پایگاه­ اطلاعاتی وب­آوساینس بر مبنای دیدگاه پژوهشگران برتر و مدیران سیاست‌گذار علمی آن سازمان هدف پژوهش حاضر است.
روش­شناسی: پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های کاربردی با رویکرد کیفی است و از روش مصاحبه عمیق نیمه­ساختاریافته برای گردآوری اطلاعات استفاده شد؛ که از 10 نفر از پژوهشگران برتر در هفت گرایش­ اصلی موضوعی (علوم پایه، علوم پزشکی، علوم انسانی، فنی و مهندسی، هنر و معماری، دامپزشکی و کشاورزی) و مدیران سیاست‌گذار علمی دانشگاه آزاد اسلامی به‌شیوه نمونه­گیری هدفمند مصاحبه به عمل آمد و از نرم­افزار مکس­کیودا برای تحلیل و کدگذاری داده­ها استفاده شد.
یافته­ ها: تحلیل کیفی نتایج پژوهش به شناسایی 73 مفهوم و 18 مقوله فرعی در زیر مجموعه 3 مقوله اصلی (وزن گذشته/ فشار حال/ کشش آینده) برای آینده باورپذیر ساختار علمی دانشگاه آزاد اسلامی انجامید. همچنین یافته ­ها نشان داد ساختار علمی دانشگاه آزاد اسلامی از موانع گوناگونی به‌عنوان وزن گذشته؛ و پیشران­ هایی به‌عنوان فشار حال؛ نیز چشم­اندازهایی به‌عنوان کشش آینده شکل گرفته است.
نتیجه­: نتایج نشان داد ساختار علمی دانشگاه آزاد اسلامی بیشتر به‌سمت وزن گذشته و فشار حال متمایل است و ضرورت دارد مسئولین دانشگاه تمهیداتی در کاستن وزن­های گذشته (موانع پژوهشی، سازمانی، انگیزشی، اقتصادی، فرهنگی، ارتباطی و تکنولوژیکی) و همگامی با فشار حال (پیشران­های پژوهشی، فناوری، انگیزشی و اقتصادی) جهت تغییر مسیر به‌سمت کشش آینده (چشم­اندازهای پژوهشی، اقتصادی، فناوری، ساختار سازمانی، انگیزشی، فرهنگی و ارتباطات) در نظر گیرند تا دانشگاه راهی هموار و سریعتر برای رسیدن به ساختار علمی مطلوب در پیش داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

ساختار علمی؛ تولیدات علمی؛ آینده باورپذیر؛ دانشگاه آزاد اسلامی

مراجع

احتشام، حمیده (1391). بررسی تولیدات علمی پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در پایگاه اطلاعات علمی اینترنتی (2011-2000). مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، ۱۹ (۳) ،۳۳۱-۳۲۴. بازیابی شده در 10 مهر 1399 از:  https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=180300

بابایی، شهلا (1392). آینده­پژوهی علم اطلاعات و دانش­شناسی در ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شاهد تهران.

تقی­زاده، علی؛ وزیری، اسماعیل (1389). تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی از سال 1990 تا 2007 میلادی بر اساس آمار پایگاه­های موسسه اطلاعات علمی آی­اس­آی. فصلنامه کتابداری و اطلاع­رسانی، 13(49)، 73-90. بازیابی شده در 15 شهریور 1398 از: /http://ensani.ir/fa/article/246679

تولایی، روح­الله  (1393). آینده­پژوهی، روندهای خدمات فضای مجازی ایران در فرایند تکنولوژیک جهانی شدن با روش دلفی. فصلنامه­ مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 5 (17)، 92-123. بازیابی شده در  10 مرداد 1398 از:  https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=360149

جعفرزاده، رشید؛ حاصلی، داوود (1395). تجزیه‌و‌تحلیل شبکه همکاری تولیدات علمی حوزه بیولوژی تولید مثل ایران. مدیریت اطلاعات سلامت، 13(6)، 419-412. بازیابی شده در20 مرداد 1399 از : https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=319889

خلیلی، ملاحت؛ رحمت­پور، پردیس؛ براری، فاطمه؛ حسین­زاده، طوبی (1395). بررسی تولید علمی دانشگاه علوم پزشکی گیلان در پایگاه استنادی اسکوپوس با شاخص­های علم­سنجی. مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان، ۲۵ (98)، 16-۹. بازیابی شده در  10 مهر  1398 : https://journal.gums.ac.ir//browse.php?a_code=A-10-36-714&sid=1&slc_lang=fa

داداش­زاده اصل، محمد؛ کوثری، مسعود؛ نوبخت، محمدباقر (1392). نقش عوامل مؤثر در ایجاد انگیزش اعضای هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا. مطالعات کمی در مدیریت، 4(4)، 215-234. بازیابی شده در  10 مرداد 1398 از:  https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=224314

رسول­آبادی، مسعود؛ خضری، ادیب؛ حیدری، عطااله (1391). وضعیت برونداد علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان بر اساس شاخص­های علم­سنجی تا پایان سال 2011 میلادی. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، 17، 1-14. بازیابی شده در20 خرداد 1398: http://sjku.muk.ac.ir/article-1-794-fa.html

رنجبر پیرموسی، زلیخا؛ زارعی، هاجر (1395). وضعیت انتشار و استناد مقالات دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و شهید بهشتی در پایگاه استنادی وب آو ساینس. پژوهش در آموزش علوم پزشکی، 8 (3)، 23 – 32. بازیابی شده در 3 شهریور1398 از:  https://www.sid.ir/fa/JOURNAL/ViewPaper.aspx?id=308719

زارعی، عاطفه؛ فامیل­روحانی، سیدعلی­اکبر (1388). علم­سنجی: بررسی وضعیت تحقیقات اعضای هیأت علمی دانشگاه­های آزاد اسلامی منطقه 5 و شناسایی مشکلات آنها در تولید اطلاعات علمی. فصلنامه کتاب، 18(80)، 119-136. بازیابی شده در10 مرداد 1398 از:  http://ensani.ir/fa/article/226020/

سجادی، سیدنصراله؛ آشوری، نرگس؛ بشارتی، مینا ؛ رضوانفر، مریم (1394). بررسی وضعیت تولیدات علمی اعضای هیأت علمی دانشکدۀ تربیت بدنی دانشگاه تهران طی سال‌های 1383 تا نیمۀ اول 1389. نشریه مدیریت ورزشی، 7(4)، 487-500. بازیابی شده در 25 آبان 1398 از:  https://jsm.ut.ac.ir/article_55962.html

سوری، فرشته (1399). ترسیم ساختار علمی دانشگاه آزاد اسلامی بر اساس تولیدات علمی در پایگاه­های اطلاعاتی ISI با استفاده از شاخص­های علم­سنجی با تحلیلی مبتنی بر آینده باورپذیر. پایان نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.

سهیلی، فرامرز (1390). ترسیم ساختار انتشارات علمی تولید شده اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پایگاه Web of scienc. مجله مدیریت اطلاعات سلامت، 8 (6پیاپی 22)، 871-861. بازیابی شده در 25 آبان 1398 از:  https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=155488

شکویی، علی؛ سلیمانی، محمدرضا (1387). عوامل مؤثر بر تولیدات علمی اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی (منطقه 8). مجله پژوهش در برنامه­ریزی درسی(دانش و پژوهش در علوم تربیتی ـ برنامه ریزی درسی)، 22(18-17)، 119-146. بازیابی شده در  30 مرداد 1397 از: http://jsr-e.khuisf.ac.ir/article_534102.html

طاهری­دمنه، محسن (1397). یادداشت­های یک آینده­پژوه (دسترسی در 15/12/97): http://iranianfuturist.com

کازرانی، مریم؛ باقری قهفرخی، مرضیه؛ شکفته، مریم (1398). بررسی تحلیلی و استنادی تولیدات علمی اعضای هیأت علمی طب سنتی دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران در پایگاه استنادی اسکوپوس در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵. فصلنامه گیاهان دارویی،  18(70)، ۴۵-۵۸. بازیابی شده در  10 مرداد 1398 از : https://jmp.ir/article-1-2561-fa.html

 عظیمی، محمدحسن؛ فدایی، غلامرضا (1395). جستاری در رویکرد مطلوب آینده­پژوهی فناوری اطلاعات در حوزه علم اطلاعات و دانش­شناسی. مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، 23( 18)، 1-18. بازیابی شده در  10 مرداد 1398 از:  https://slis.scu.ac.ir/article_11646.html

عمانی، احمدرضا (1390). تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت اعضای هیأت علمی کشاورزی در فعالیت­های علمی ـ پژوهشی و بررسی موانع موجود (مطالعه موردی: دانشکده­های کشاورزی و علوم آب دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شوشتر). پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، 4(2 پیاپی 14)، 69-83. بازیابی شده در  10 تیر1398 از:  https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=149296

عنایت­الله، سهیل (1388). پرسش از آینده؛ آینده­پژوهی به مثابه ابزار تحول سازمان و اجتماعی، ترجمه مسعود منزوی. تهران: مرکز آینده­پژوهی علوم و فناوری دفاعی ـ موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.

فخرایی ، مرضیه؛ کیقبادی، مرضیه (1393). نگاهی به روشهای آینده‌پژوهی: معرفی شش تکنیک مهم و پرکاربرد در آینده‌پژوهی. تهران: آینده ­پژوه‏‫.

فرطوسی، محمدرضا (1392). آینده­پژوهی فناوری اطلاعات. مدیر اجرایی فائزه معینی، تهران: موسسه فرهنگی هنری تقارب و تبادل فرهنگی.

قاسمی­کاکرودی، زهرا (1394). آینده­پژوهی سواد اطلاعاتی در کتابخانه­های دانشگاهی تا افق 1404. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

قاضی میرسعید، سید جواد؛ معتمدی، نادیا؛ امامی، سیده ملیحه (1397). بررسی وضعیت تولیدات علمی مراکز تحقیقاتی دانشگاه­های علوم پزشکی تهران و اصفهان نمایه شده در پایگاه اطلاعاتی Scopus: ۲۰13-۲۰09. پیاورد سلامت، 12(2)، ۱۱۲-۱۱۹. بازیابی شده در 18 مرداد 1399 از : https://payavard.tums.ac.ir/article-1-6502-fa.html

قنادی نژاد، فرزانه؛ عصاره، فریده؛ قانع، محمدرضا (1399). آینده­ی علم اطلاعات و دانش­شناسی: مروری نظامند بر مطالعات انجام شده در ایران و جهان.  کتابداری و اطلاع‌رسانی. بازیابی شده در10 مرداد 1398 از:  doi: 10.30481/lis.2020.247040.1762

مباشری، محمود؛ مرادی، محمدتقی؛ رفیعی، سیده فاطمه؛ شریفی، ابوالقاسم (1391). برونداد علمی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد در پایگاه ISI-SCIE تا پایان سال 2011 میلادی بر اساس شاخص­های علم­سنجی. مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، 14(6)، 115-123. بازیابی شده در 25 تیر 1399 از: http://journal.skums.ac.ir/article-1-1397-fa.html

مشاطان، مهری؛ پوراسماعیل، مهناز؛ ملکی­فرد، عفت؛ آصف­زاده، سعید (1392). روند تولیدات علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین در پایگاه­های اطلاعاتیWOS، Pub Med و Scopus . مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین، 17(6)، ۵۳-۵۹. بازیابی شده در  26 شهریور 1399 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=224690

ملکی­فر، عقیل (1394). گونه­های چهارگانه آینده­­پژوهی و آشنایی با مفهوم کلیدی مثلث آینده. مجله افق رسانه،  4(2)، 11-16. بازیابی شده در10 مرداد 1398 از

 http://iranasef.org/%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%87 %D8%A7%D9%8A-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%8A-%D8%A2%D9%8A%D9%86%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D9%8A-%D9%88-%D8%A2/

منصورکیایی ، ربابه؛ باب الحوائجی،فهیمه؛ نوشین فرد، فاطمه؛ سهیلی، فرامرز (1398). مطالعه وضعیت آینده اشاعه تولیدات علمی پژوهشگران علم اطلاعات و دانش شناسی در شبکه‌های اجتماعی از دیدگاه متخصصان ایرانی. مجله کتابداری و اطلاع­رسانی، 22 (3)، 164-136. بازیابی شده در  15 تیر 1399 از:  http://lis.aqr-libjournal.ir/article_82928.html

منصوری­کیایی، ربابه (1396). آینده­پژوهی اشاعه تولیدات علمی پژوهشگران علم اطلاعات و دانش­شناسی در شبکه‌های اجتماعی. پایان نامه دکتری. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.

موسوی­چلک، افشین؛ نوروزی­چاکلی، عبدالرضا (1389). یک دهه تولید علم دانشگاه آزاد اسلامی در پایگاه­های "موسسه اطلاعات علمی" (ISI) (1999تا 2008). فصلنامه دانش­شناسی، 3 (9)،106-89. بازیابی شده در 10 خرداد 1397 از:  https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=172153

مهربان، سحر (1393).آینده­پژوهی علم فناوری نانو. پایان نامه  دکتری. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.

میزراپور، خدیجه (1396). بررسی تأثیر روند فناوری اطلاعات بر آینده کتابخانه­های دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران در 10 سال آینده از دید کاربران (آینده­پژوهی). پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.

نوروزی چاکلی، عبدالرضا (1400). مسئله رتبه‌بندی و سطح‌بندی دانشگاه‌ها و ضرورت‌ تغییر رویکرد کلان آن به رویکردی خُرد، تخصصی و کاربردی. مجله علم سنجی دانشگاه شاهد، 7 (13)، 1-2. بازیابی شده در  25 مرداد 1400 از http://rsci.shahed.ac.ir/article_3142.html

وکیلی­مفرد، حسین؛ حسینی­راد، سمیه (1397). بررسی کمی تولیدات علمی و ترسیم نقشه هم­نویسندگی پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی همدان در پایگاه استنادی Scopus. مجله علمی پژوهان، 16(4)، ۵۳ -۶۳. بازیابی شده در  10 مرداد 1398 از: https://psj.umsha.ac.ir/browse.php?a_id=411&sid=1&slc_lang=fa

Ball, R. & Tunger, D. (2004). Bibliometrische Analysen - ein neues Geschäftsfeld für Bibliotheken? B.I.T. online, 7(4): 271-278.  Retrieved from: https://www.research-collection.ethz.ch/handle/20.500.11850/193444

Barnett, R. (2000). University knowledge in an age of super complexity. Higher Education, 40(4), 409-422.  Retrieved from: https://www.researchgate.net/publication/227010092_University_Knowledge_in_an_Age_of_Supercomplexity

Borner, K. (2010). Atlas of science: visualizing what we know. Retrieved from netLibrary: http://mitpress.mit.edu/catalog/item/defult.asp?tlype=2&tid=12344 [25 may 2021].

Boyack, K. W, Klavans, R., BÖRNER, K. (2005). Mapping the backbone of science. Scientometrics: 64 (pp 351-374).  Retrieved from: https://www.researchgate.net/publication/220365044_Mapping_the_Backbone_of_Science

Cheng, F., Huang, Y., Yu, H., Wu, C. (2018), Mapping knowledge structure by keyword co-occurrence and social network analysis: Evidence from Library Hi Tech between 2006 and 2017, Library Hi Tech, https://doi.org/10.1108/LHT-01-2018-0004.

Cornish, E. (2004), Futuring: The Exploration of the Future, Publisher: World Future Society (October 3, 2005).

Fadaei, G. & Hasanzadeh, H. (2010). Evaluation of scientific production in the field of the humanities faculty of the University of Tabriz (2005- 2007). Journal of the Public Library of Iran, 16(2):158. [In Persian].  Retrieved from: https://www.sid.ir/FileServer/JF/GHA26313970507

Goldstein, P.J. (2006). The future of Higher Education: A view from CHEMA.   Retrieved from: https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED499202.pdf [25 may 2021].

Gorraiz, J., Gumpenberger, C., Mayer, W. (2010). Bibliometric practices and activities at the University of Vienna. INFORUM 2010. 16th annual Conference on Professional Information Ressources.  Retrieved from https://pdfs.semanticscholar.org/c6be/28f2a3ba938193d15c87c4c360c4e8c16630.pdf.

Lee, P.C. and Su, H.N. (2011). Quantitative mapping of scientific research-the case of electrical conduction polymer nanocomposite. Technological Forecasting and Social Change, 78(1), pp. 132-151.  Retrieved from: https://www.researchgate.net/publication/248497673_Quantitative_mapping_of_scientific_research-The_case_of_electrical_conducting_polymer_nanocomposite

Leydesdorff. L. and Rafols, L., (2012). Interactive overlays: A new method for generating global journal maps from Web-of- science data. Journal of Informetrics, 6(2), pp. 318- 332.  Retrieved from: https://www.researchgate.net/publication/51891822_Interactive_Overlays_A_New_Method_for_Generating_Global_Journal_Mapsfrom_Web-of-Science_Data

Leiva, F.M., Fernandez, J.S., Cabanillas, F.J.L. and Herrera, A.G.L., (2012), Applying an automatic approach for showing up the hidden themes in financial marketing research (1961-2010), Expert System with Application, 39 (12), pp. 11055-11065. Retrieved from: https://isiarticles.com/bundles/Article/pre/pdf/2437.pdf

Liu, Y., Goncalves, J., Ferreira, D., Xiao, B., Hosio, S., & Kostakos, V. (2014). CHI 1994-2013: Mapping two decades of intellectual progress through co-word analysis. In Proceedings of the 32nd annual ACM conference on Human factors in computing systems (pp. 3553-3562). ACM. Retrieved from: https://www.researchgate.net/publication/261322697_CHI_1994- 2013_Mapping_Two_Decades_of_Intellectual_Progress_through_Co-word_Analysis

Martin, B.R., (2012), The evolution of science policy and innovation studies. Research Policy, 41(7), pp. 1219-1239.  Retrieved from: https://www.semanticscholar.org/paper/The-Evolution-of-Science-Policy-and-Innovation-Martin/87fb3a44fc3279521f2bed4867092f0f6441c3ba

Pelc, K.I., (2002). Knowledge mapping: The Consolidation of the Technology Management Discipline, Knowledge, Technology Management Discipline, Knowledge, Technology, & Policy, 15(3), pp. 36-44.  Retrieved from: https://eduvirtual.cuc.edu.co/moodle/pluginfile.php/624815/mod_resource/content/1/Karol%20I.%20Pelc%20-%20KNOWLEGE%20MAPPING.pdf

Pournaghi, R. & Nemati-Anaraki, L. (2015). The Mutual Role of Scientometrics and Foresight – A Review. Collnet Journal of Scientometrics and Information Management, 9:2, 145-160, DOI: 10.1080/09737766.2015.1069950.

Wu, F.S., Hsu, C.C., Lee, P.C. and Su, H.N., (2011). A sustematic approach for integrated trend analysis-the case of etching, Technological Forecasting and Social Change, 78(30), pp. 386-407.  Retrieved from: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0040162510001885

Wu, C. C., & Leu, H. J. (2014). Examining the trends of technological development in hydrogen energy using patent co-word map analysis. International Journal of Hydrogen Energy, 39(33), 19262-19269.  Retrieved from: https://daneshyari.com/article/preview/7717817.pdf

Zhang, W., Zhang, Q., Yu, B., & Zhao, L. (2015). Knowledge map of creativity research based on keywords network and co-word analysis, 1992–2011. Quality & Quantity, 49(3), 1023-1038. Retrieved from: https://www.researchgate.net/publication/272038058_Knowledge_map_of_creativity_research_based_on_keywords_network_and_co-word_analysis_1992-2011