ارزیابی تاب‌آوری مناطق شهری براساس رویکرد تلفیقی تصمیم‌گیری چندمعیاره: DEMATEL-ANP-VIKOR

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 3، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 24، اردیبهشت 1403، صفحه 49-72   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.75933.1180

نویسندگان

آزاده جمالی¹؛ مریم رباطی^{* 2}؛ هانیه نیکومرام²؛ فروغ فرساد³؛ حسین آقامحمدی⁴

¹دانشجو دکتری محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

²استادیار محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

³استادیار گروه علوم محیط‌زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

⁴استادیار جی ای اس و سنجش از دور، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

امروزه تغییرات زیادی در نگرش نسبت به خطرات ایجاد شده است؛ به گونه‌ای که جامعه جهانی تاب‌آوری را یک استراتژی مهم در تقویت ظرفیت جوامع و شهرها می‌دانند. در این راستا، در این پژوهش به ارزیابی تاب‌آوری مناطق شهری براساس رویکرد تلفیقی تصمیم‌گیری چندمعیاره براساس روش‌های DEMATEL-ANP و VIKOR پرداخته شد. در مرحله اول، معیارهای تأثیرگذار بر تاب‌آوری در 4 بعد، 11 معیار و 31 زیرمعیار براساس روش دلفی انتخاب شدند. یافته‌های حاصل از روش DEMATEL نشان‌دهنده آن بود که براساس مقادیر (D-R)، از بین ابعاد چهارگانه تاب‌آوری شهری بعد محیط‌زیستی با مقدار (18/1) تأثیرگذارترین معیار تاب‌آوری شهری بود. همچنین نتایج حاصل از ANP نشان داد در بین معیارهای مورد بررسی، بلایا و مخاطرات طبیعی در بعد محیط‌زیستی، زیرساخت شهری در بعد کالبدی و نرخ اشتغال در بعد اجتماعی- اقتصادی بالاترین میزان تأثیرگذاری را داشتند. همچنین نتایج حاصل از ویکور نشان داد که منطقه 4 از میزان تاب‌آوری بالا و منطقه 12 از تاب‌آوری پایینی برخوردار است. به‌طور کلی می‌توان گفت مناطق شهرداری که در مرکز شهر تهران واقع شده‌اند نسبت به دیگر مناطق شهری از تاب‌آوری کمتری در برابر بحران‌ها برخوردار می‌باشند. یافته‌ها به برنامه‌ریزان و مدیران شهری کمک می‌کند تا معیارهای گروه علت را برای تعریف برنامه‌های پیشگیری اولویت‌دار برای افزایش تاب‌آوری شهری در نظر بگیرند.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری شهری؛ تصمیم‌گیری چند معیاره؛ روش DEMATEL؛ روش ویکور؛ آسیب‌پذیری

مراجع

1. احمدزاده، ح.، و امین‌زاده، ب. (1398). ارزیابی ابعاد تاب‌آوری شهری با استفاده از روش میانگین مجموع فواصل از حد بهینه. هویت شهر، 14(1)، 33-44.
2. آقایی، ر.، آقایی، ا.، حسینی ناجی‌زاده، ر. (1394). شناسایی و رتبه‌بندی شاخص‌های کلیدی مؤثر بر نگهداری و تعمیرات چابک با استفاده از رویکرد دلفی فازی و دیمتل فازی. مدیریت صنعتی، 7(4)، 641-672.
3. باقرنژاد، ا.، و عزیزی، م. م. (1399). توزیع فضایی تاب‌آوری در برابر سوانح در سطح محلات کلان‌شهر تهران. هویت شهر، 14(42)، 15-1.
4. بهتاش، م. ر.، کی‌نژاد، م. ع.، پیربابایی، م. ت.، و عسگری، ت. (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 18(3)، 42.
5. پوراحمد، ا.، زیاری، ک. ا.، ابدالی، ی.، و صادقی، ع. 1398. تحلیل معیارهای تاب‌آوری در بافت فرسوده شهری در برابر زلزله با تأکید بر تاب‌آوری کالبدی (منطقه 10 شهرداری تهران). برنامه‌ریزی شهری، 10(36)، 21-1.
6. حیدری، م. ت.، طهماسبی مقدم، ا.، و اکبری، ب. (1401). ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی بافت مرکزی شهرها در برابر سوانح (نمونه موردی: منطقه 8 شهر شیراز، جغرافیا و توسعه فضای شهری، انتشار آنلاین از 31 فروردین 1401.
7. خزاعی‌نژاد، ف.، سلیمانی مهرنجانی، م.، و زنگانه، ا. (1397). ارزیابی زیست‌پذیری محله‌های منطقه 12 شهر تهران، جغرافیا و توسعه فضای شهری، 5(1)، 70-45.
8. زنگی‌آبادی، ع.، و تبریزی، ن. (1385). زلزلة تهران و ارزیابی فضایی آسیب‌پذیری مناطق شهری. پژوهش‌های جغرافیایی، 56، 130-115.
9. سالنامه آماری شهر تهران. (1396). آمارنامه شهر تهران. تهران: سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران.
10. سالنامه آماری شهر تهران. (1398). آمارنامه شهر تهران. تهران: سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران.
11. سجادی، ژ.، افراسیابی‌راد، م. ص.، توکلی‌نیا ، ج.، و یوسفی، ح. (1396). ارزیابی و تحلیل وضعیت منابع آب و خاک در مناطق 22گانه شهر تهران با استفاده از مدل نیروی محرکه، فشار، وضعیت و پاسخ. اکوهیدرولوژی، 4(1)، 118-103.
12. شکری فیروزجاه، پ. (1396). تحلیل فضایی میزان تاب‌آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی. برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 2(6)، 27-44.
13. فرشته‌نژاد، ف.، اسدی لاری، م.، مرادی لاکه، م.، واعظ مهدوی، م. ر.، متولیان، ع.، و افکاری، م. ا. (1389). برآورد امید زندگی و ارتباط آن با عوامل اجتماعی موثر بر سلامت در جمعیت شهری مناطق مختلف شهر تهران در سال1387. طب و تزکیه، 77، 40-25.
14. قاسمی اردهایی، ع.، و کردزنگنه، ج. (1396). تحلیل جریان‌های مهاجرت به مناطق ۲۲گانه شهر تهران. بررسی‌های آمار رسمی ایران، 28(2)، 271-247.
15. معرب، ی.، صالحی، ا.، امیری، م. ج.، و نارویی، ب. (1397). سنجش میزان تاب آوری اجتماعی- فرهنگی کاربری اراضی شهری، جغرافیا و توسعه فضای شهری، 5(1)، 130-113.
16. موحد، ع.، ولی‌نوری، س.، حاتمی‌نژاد، ح.، زنگانه، ا.، و کمانرودی کجوری، م. (1395). تحلیل فضایی فقر شهری در کلان‌شهر تهران. اقتصاد و مدیریت شهری، 4(۱۵)، 36-۱۹.
17. نامجویان، ف.، رضویان، م. ت.، و سرور، ر. (1398). ارتقای سطح تاب‌آوری کلان‌شهر تهران در برابر سوانح طبیعی با تأکید بر زلزله. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 51(4)، 1031-1011.

 

18. Alizadeh, H., Sharifi, A. (2020). Assessing resilience of urban critical infrastructure networks. Sustainability, 12(9), 3691.
19. Annarelli, A., Battistella, C., Nonino, F. (2020). A framework to evaluate the effects of organizational resilience on service quality. Sustainability, 12(3), 958-973.
20. Balaei, B., Wilkinson, S., Potangaroa, R., McFarlane, P. (2020). Investigating the technical dimension of water supply resilience to disasters. Cities Soc, 56, 10.
21. Bhandari, S., & Alonge, O. (2020). Measuring the resilience of health systems in low-and middle-income countries: a focus on community Health research policy and systems, 18(1), 1-19.
22. Bottero, M., Datola, G., De Angelis, E. (2020). A system dynamics model and analytic network process: an integrated approach to investigate urban resilience. Land, 99(8), 242.
23. Chen, L.Y. & Wang, T.C. (2009). Optimizing partners’ choice in IS/IT outsourcing projects: The strategic decision of fuzzy VIKOR, Production Economics, 120(1), 233-242
24. Chen, P.T., Hu, H.H. (2010). The effect of relational benefits on perceived value in relation to customer loyalty: An empirical study in the Australian coffee outlets industry. Hospitality Management, 29, 405-412.
25. Clark, J., Harrison, J., Miguelez, E. (2018). Connecting cities, revitalizing regions: the centrality of cities to regional development. Regional Studies, 52(8), 1025.
26. Cutter, S.L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., Webb, J. (2008). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global environmental change, 18(4), 598-606.
27. de Vet, E., & Eriksen, C, (2020). When insurance and goodwill are not enough: Bushfire Attack Level ratings, risk calculations and disaster resilience in Australia. Australian Geographer, 51(1), 35-51.
28. Egoreichenko, A.B. (2018). Cities of the future: Socio-cultural aspect of urban innovations. In European Proceedings of Social & Behavioural Sciences.
29. Garcia, P., Butler, D., Comas, J., Darch, G., Sweetapple, C., Thornton, A., & Corominas, L. (2017). Resilience theory incorporated into urban wastewater systems management. State of the art. Water research, 115, 149-161.
30. Garcia-Melon, M., Ferris-Onate, J., Aznar-Bellver, J., Aragonés-Beltran, P., Poveda-Bautista, R. (2008). Farmland appraisal based on the analytic network Process. Global Optimization, 42, 143-155.
31. Huang, C. N., & Lo, H. W. (2021). A Hybrid Z-Based MADM Model for the Evaluation of Urban Resilience. Mathematical Problems in Engineering, 2021.
32. Kamranzad, F., Memarian, H., & Zare, M. (2020). Earthquake risk assessment for Tehran, Iran. Geo-Information, 9(7), 430.
33. Lawrence, A., Hoffmann, S., & Beierkuhnlein, C. (2020). Topographic diversity as an indicator for resilience of terrestrial protected areas against climate change. Global Ecology and Conservation, 25.
34. Liu, W., & Song, Z. (2020). Review of studies on the resilience of urban critical infrastructure networks. Reliability Engineering & System Safety, 193, 106617.
35. Liu, Z., Xiu, C., & Ye, C. (2020). Improving Urban Resilience through Green Infrastructure: An Integrated Approach for Connectivity Conservation in the Central City of Shenyang, China. Complexity, 5, 1-15.
36. (2019). Quality of living city ranking. https:// mobilityexchange.mercer.com/ insights/quality-of-living-rankings
37. Newport, J. K., & Jawahar, G. G. P. (2003). Community participation and public awareness in disaster mitigation. Disaster Prevention and Management, 12(1), 33-36.
38. Orencio, P. M., & Fujii, M. (2013). A localized disaster-resilience index to assess coastal communities based on an analytic hierarchy process (AHP). International Journal of Disaster Risk Reduction, 3, 62-75.
39. PourAhmad, A., Ziari, K., Abdali, Y., & Sadeghi, A. (2019). Analysis of resiliency criteria in urban worn out texture of Tehran 10 municipality against earthquake with emphasis on physical resilience.
40. Rifat, S.A., & Liu, W. (2020). Measuring community disaster resilience in the conterminous coastal United States. Geo-Information, 9(8), 469.
41. Roach, T., Kapelan, Z., & Ledbetter, R. (2018). A resilience-based methodology for improved water resources adaptation planning under deep uncertainty with real world application. Water resources management, 32(6), 2013-2031.
42. Shi, C., Zhang, Y., Li, C., Li, P., & Zhu, H. (2020). Using the Delphi Method to Identify Risk Factors Contributing to Adverse Events in Residential Aged Care Facilities. Risk Management and Healthcare Policy, 13, 523-537.
43. Shim, J. H., & Kim, C. I. (2015). Measuring resilience to natural hazards: towards sustainable hazard mitigation. Sustainability, 7(10), 14153-14185.
44. Spaans, M., & Waterhout, B. (2017). Building up resilience in cities worldwide Rotterdam as participant in the 100 Resilient Cities Program. Cities, 61, 109-116.
45. Suárez, M., Gómez-Baggethun, E., Benayas, J., & Tilbury, D. (2016). Towards an urban resilience Index: a case study in 50 Spanish cities. Sustainability, 8(8), 774. 
46. Tabibian, M., & Rezapour, M. (2016). Assessment of urban resilience; a case study of Region 8 of Tehran city, Iran. Scientia Iranica, 23(4), 1699-1707.
47. Thomas, S., Keegan, C., Barry, S., Layte, R., Jowett, M., & Normand, C. (2013). A framework for assessing health system resilience in an economic crisis: Ireland as a test case. BMC health services research, 13(1), 1-8.
48. Un-Habitat. (2018). CityRAP Tool: Action Planning Tool City Resilience. Sub-regional Technical Centre for Disaster Risk Management, Sustainability, and Urban Resilience.
49. Xu, H., Li, Y., & Wang, L. (2020). Resilience assessment of complex urban public spaces. International Environmental Research and Public Health, 17(2), 524.
50. Xun, X., & Yuan, Y. (2020). Research on the urban resilience evaluation with hybrid multiple attribute TOPSIS method: an example in China. Natural Hazards, 103(1), 557-577.
51. Yang, J.L., & Tzeng, G.H. (2011). An integrated MCDM technique combined with DEMATEL for a novel cluster weighted with ANP method. Expert Systems with Applications, 38(3), 1417-1424.