سنجش نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در افزایش تاب‌آوری اجتماعی پس از بحران سیل (مطالعه موردی: شهرستان پلدختر)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 12، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 46، تیر 1402، صفحه 233-249   

نوع مقاله: مقاله کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.77244.1248

نویسندگان

شادی گله دار¹؛ شبنم گله دار²؛ ماندانا مسعودی راد^{* 3}

¹دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهر، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان

²دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهر، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر

³استادیار گروه شهرسازی، دانشکده فنی، دانشگاه لرستان

چکیده

امروزه مطالعه و بررسی نحوه رویارویی با بحران‌های طبیعی در تاب‌آور کردن اجتماعات و شهرها در همه‌ی رشته‌ها، بیش‌ازپیش حائز اهمیت است. در بحران‌های طبیعی سال‎های اخیر، در کنار کمک‌های دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد نقش بسیار مهمی در بازگشت سریع‌تر مردم به حالت عادی، ترمیم و بهبود خسارت‌های وارده ایفا کرده‌اند؛ اثرگذاری سریع سوانح طبیعی خسارات متعددی را به دنبال دارد به همین دلیل توجه به نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در مواجهه مؤثر مردم با سیل ضروری است. این پژوهش، کاربردی و از روش توصیفی- تحلیلی، با هدف سنجش وضع سازمان‌های مردم‌نهاد در افزایش تاب‌آوری اجتماعی پس از بحران سیل انجام پذیرفته است. جامعه موردپژوهش خبرگان حوزه شهرسازی و سازمان‌های مردم‌نهاد هستند، که در مجموع 49 پرسشنامه بین آنان توزیع شده است. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، از آزمون t دو نمونه‌ای مستقل و تحلیل مسیر معادلات ساختاری در نرم‌افزارهای SPSS و SmartPLS استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که مسئولیت اجتماعی (890/0)، اعتماد (879/0)، توانمندسازی افراد (879/0) بیشترین و فضاهای آموزش‌دهنده (663/0)، ارتقاء کیفیت محیط (722/0) و ارائه تجارب داوطلبانه (746/0)، کمترین امتیاز را در مواجهه با تاب‌آوری به دست آورده‌اند؛ بنابراین سازمان‌های مردم‌نهاد با ایجاد و بهبود فضاهای آموزش‌دهنده، ارتقاء کیفیت محیط و ارائه تجارب داوطلبانه می‌توانند در افزایش تاب‌آوری اجتماعی پس از بحران‌های آتی مؤثر عمل کنند. همچنین نتایج حاصل از t دو نمونه‌ای مستقل نشان داد که ابعاد موردنظر در سطح مطلوبی (p<0/05) قرار دارند. درنتیجه پاسخ دو جامعه‌ی آماری خبرگان شهرسازی و سازمان‌های مردم‌نهاد در سنجش نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در افزایش تاب‌آوری اجتماعی پس از بحران سیل یکسان نشان داده شده است.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری؛ تاب‌آوری‌اجتماعی؛ بحران سیل؛ سازمان‌های مردم‌نهاد؛ پلدختر

مراجع

افضلی، رسول؛ ایرانخوان، احمد و حسن مؤمنی؛ 1397. بررسی نقش سمن‌ها در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، موردمطالعه: شهر تهران. جغرافیا و روابط انسانی (1)1. 569-592.

https://dorl.net/dor/20.1001.1.26453851.1397.1.1.34.5

بذر افشان، جواد؛ طولابی‌نژاد، مهرشاد؛ طولابی­نژاد، میثم؛ 1397. تحلیل فضایی تفاوت تاب‌آوری در نواحی شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (موردمطالعه: شهرستان پلدختر). فصلنامه پژوهش‌های روستایی 9(1). 116- 135. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20087373.1397.9.1.8.3

بسطامی‌نیا، امیر؛ رضائی، محمدرضا؛ سرائی، محمد حسین؛ 1397. تبیین و تحلیل تاب‌آوری اجتماعی برای مقابله با سوانح طبیعی. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران 8(3). 20-224.

 http://dorl.net/dor/20.1001.1.23225955.1397.8.3.3.9

پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی؛ شیرانی، زهرا (1395. طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی، بررسی موردی: محله جلفا اصفهان. فصلنامه دانشگاه هنر شماره 17 (95). 99-116.

https://www.doi.org/10.30480/aup.2016.323

حبیبی، آرش؛ عدن‌ور، مریم؛ ۱۳۹۶. مدل‌یابی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، ویرایش ششم.

حسن خان، فائزه؛ 1397. طراحی شهری تاب آور در برابر سیل-مورد شهر تهران. پایان‌نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری و شهرسازی، گروه طراحی و برنامه ریزی مجتمع‌ زیستی رشته طراحی‌شهری.

https://centlibrary.sbu.ac.ir/faces/search/fulltext/fulltextFullView.jspx?_afPfm=10igr7x947#

دلاکه، حسن؛ ثمره محسن بیگی، حسین؛ شاهیوندی، احمد؛ 1396. سنجش میزان تاب‌آوری اجتماعی در مناطق شهری اصفهان. جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 4(9), 227-252.

 https://doi.org/10.22080/ssi.2017.1565

دماری، بهزاد؛ حیدرنیا، محمد علی؛ رهبری بناب، مریم؛ 1393. نقش و عملکرد سازمان‌های مردم‌نهاد در حفظ و ارتقای سلامت جامعه. پایش (5)13. 550-541. https://sid.ir/paper/23223/fa

رازقی، نادر؛ لطفی خاچکی، بهنام؛ 1397. تحلیل جامعه‌شناختی چالش‌های بقا و پایداری سازمان‌های مردم‌نهادِ فعال در حوزه آسیب‌های اجتماعی؛ با تأکید بر رابطه آن‌ها با دولت. جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 5(11), 97-128. https://doi.org/10.22080/ssi.2018.1910

رضویان، محمد تقی؛ توکلی نیا، جمیله؛ فرزاد بهتاش، محمدرضا و مصطفی خزایی؛ 1396. تحلیل و ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی بافت فرسودة منطقة 12 شهر تهران در مواجهه با سوانح طبیعی. مدیریت سرمایة اجتماعی (4)4. 612-595. https://sid.ir/paper/266926/fa

سازمان آب منطقه‌ای استان لرستان. معرفی استان، http://www.lsrw.ir/st/73

سام آرام، عزت الله؛ منصوری، سمانه؛ 1396. تبیین و بررسی مفهوم تاب‌آوری اجتماعی و ارزیابی تحلیلی شاخص‌های اندازه گیری آن. فصلنامه برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 8(32). 1-31. https://doi.org/10.22054/qjsd.2017.8424

شفیعی، سلیمان؛ زارع، امین؛ بابلی، کوروش؛ 1400. طراحی فرایند مدیریت دانش دین بنیان با استفاده از مدلیابی معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی، دوفصلنامه علمی- ترویجی مدیریت دانش اسلامی، 2(5)، صص 125-159. https://doi.org/10.22081/jikm.2021.61582.1062

عباداله‌زاده ملکی، شهرام، خانلو، نسیم، زیاری، کرامت اله، و شالی امینی، وحید؛ 1396. سنجش و ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی جهت مقابله با بحران‌های طبیعی؛ مطالعه موردی: زلزله در محلات تاریخی شهر اردبیل. مدیریت شهری، 16(3 (پیاپی 48))، 263-279. https://sid.ir/paper/92303/fa

غضنفرپور، حسین؛ صداقت کیش، مرضیه؛ سلیمانی دامنه، مجتبی؛ صباحی گراغانی، یاسر؛ 1398. سنجش واکنش مدیران شهری در رویارویی با مخاطرات سیل با تأکید بر تاب‌آوری، مطالعه موردی شهرر جیرفت. جغرافیا و پایداری محیط، شماره 30. 107-127. https://doi.org/10.22126/ges.2019.1066

فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ کی نژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی و علی عسگری؛ 1392. ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلانشهر تبریز. نشریه هنرهای زیبا (3)18. 42-33. https://doi.org/10.22059/jfaup.2013.51316

کیخا، زهرا؛ بذرافشان، جواد؛ قنبری، سیروس؛ کیخا، عالمه؛ 1399. تحلیل فضایی میزان برخورداری جامعه محلی از شاخص‌های اجتماعی مؤثر در تاب‌آوری در برابر مخاطرات محیطی نمونه مطالعاتی: روستاهای منطقه سیستان. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی (7)4. 104-89... http://dx.doi.org/10.29252/jsaeh.7.4.28.89

گزارش ملی سیلاب‌ها؛ 1398. گزارش نهایی، کارگروه زیرساخت‌ها. https://nfr.ut.ac.ir/file/download/page/1618667824-infrastructure-working-group.pdf

منوریان، عباس؛ امیری، مجتبی؛ مهری‌کلی، سیمین؛ 1397. شناسایی مؤلفه‌های اثرگذار بر افزایش میزان تاب‌آوری اجتماعی محلات آسیب‌پذیر و دارای بافت فرسوده در مواجهه با حوادث طبیعی. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، (34)10، 26- 13.

 https://ums.srbiau.ac.ir/article_13165_6a7a401254a5dd70d9f2738a8f812bd9.pdf

میراسدالهی شمسی سادات، متولی صدرالدین، جانبازقبادی غلامرضا؛ 1399. تحلیل تاب‌آوری سکونتگاه‌های شهری در برابر سیلاب با تأکید بر شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی (مطالعه موردی: شهر گرگان). تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (59) 20. 155-137.

http://dorl.net/dor/20.1001.1.22287736.1399.20.59.11.8

همتی نژاد، هادی؛ رنجبر، مقصود؛ عسگری، مهدی و سید وحید حسینی؛ 1397. بررسی نقش سازمانهای غیردولتی در افزایش سرمایه اجتماعی و تأثیر آن بر توسعه در ایران (موردمطالعه: استان قم). سپهر سیاست (16)5. 188-163. https://se.qom.iau.ir/article_543903_82eae52e220e78386151f8f5f32e8da7.pdf

 

Alshehri, SA, Rezgui Y, Li H., 2015. Disaster community resilience assessment method: a consensus-based Delphi and AHP approach. Nat Hazards 78. 395-416. https://doi.org/10.1007/s11069-015-1719-5

Copeland, S., Comes, T., Bach, S., Nagenborg, M., Schulte, Y., & Doorn, N., 2020. Measuring social resilience: Trade-offs, challenges and opportunities for indicator models in transforming societies. International Journal of Disaster Risk Reduction, 51, 101799. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101799

Fitzpatrick; Tal, Molly; Julie. 2014. The role of NGOs in building sustainable community resilience: international jornal of disaster resilience in the built envirement inviroment vol.5no, Pp292-302. http://dx.doi.org/10.1108/IJDRBE-01-2014-0008

Kabir, M. H., Sato, M., Habbiba, U., & Yousuf, T. B., 2018. Assessment of urban disaster resilience in Dhaka North City Corporation (DNCC), Bangladesh. Procedia engineering, 212, 1107-1114. http://dx.doi.org/10.1016/j.proeng.2018.01.143

Maguire B & Hagan P., 2007. Disasters and communities: understanding social resilience. Emergency Management. 16-20.

 file:///C:/Users/negin/Downloads/MaguireHaganAJEMDisastersandCommunities2007.pdf

Saja, A. A., Teo, M., Goonetilleke, A., & Ziyath, A. M., 2021. Assessing social resilience in disaster management. International Journal of Disaster Risk Reduction, 52, 101957. http://dx.doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101957

Shahpari Sani, D., Heidari, M. T., Tahmasebi Mogaddam, H., Nadizadeh Shorabeh, S., Yousefvand, S., Karmpour, A., & Jokar Arsanjani, J., 2022. An Assessment of Social Resilience against Natural Hazards through Multi-Criteria Decision Making in Geographical Setting: A Case Study of Sarpol-e Zahab, Iran. Sustainability, 14(14), 8304. https://doi.org/10.3390/su14148304