علی شریعتی؛ گسست از دانشکدۀ ادبیات تا تعطیلی حسینیۀ ارشاد (مطالعه‌ای از منظر تاریخ شفاهی)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 4، دوره 19، شماره 2 - شماره پیاپی 40، تیر 1401، صفحه 119-99   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2022.76518.1174

نویسندگان

غلامحسین نوعی¹؛ حسین الهی²؛ امیر اکبری^{* 3}؛ ابوالحسن مبین⁴

¹دانشجوی دکتری تاریخ، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران

²استاد گروه تاریخ، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³استادیار گروه تاریخ، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی،بجنورد، ایران

⁴دانشیار گروه تاریخ، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران

چکیده

زندگی علی شریعتی به‌عنوان  مهمترین نظریه پرداز ایدئولوژیک انقلاب اسلامی 1357 هنوز زوایای ناگفته بسیاری در خود دارد. زندگی وی چنان که خود وی می خواست عرصه عمومی بسیار بسیط و چشمگیری داشت. گسست تبعیدوار شریعتی از دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد و مستقر شدن او در حسینیه ارشاد نزد دوستان و دشمنان وی پرده ای است مهم و پرابهام از زندگی او. این مطالعه با اتکا بر رهیافت «نظریه بنیادی» می کوشد با اتکا عمده بر داده های حاصل از مصاحبه های شفاهی و اسناد ساواک تمام واژها حساس در این داده ها را چنان «نشانه/کد» در نظر بگیرد، از نشانه ها به سمت «مفاهیم» عزیمت کند و نهایتا «نظریه» ناظر بر حیات شریعتی در این مقطع کلیدی از زندگی او را مدون نماید. این مقطع از زندگی شریعتی را باید در قالب این «نظریه» درک کرد «تقدم رسالت بر تریبون»؛ بنابراین در هر چهار مقطع این برهه از زندگی شریعتی یعنی مقدمات و تشریفات اداری پایان دادن به حضور شریعتی در دانشکده، پیوند خوردن علی شریعتی به حسینیه ارشاد، استقرار علی شریعتی در حسینیه ارشاد و نهایتا بازنشستگی وی از دانشکده و تعطیلی حسینیه ارشاد می توان حکومت این اصل را مشاهده کرد. 
 

کلیدواژه‌ها

علی شریعتی؛ دانشکده ادبیات؛ مشهد؛ حسینیه ارشاد؛ تهران؛ ساواک؛ گروه تاریخ

مراجع

1. اخوان مرعشی، س. ک. (بی‌تا). فتوا. مرکز اسناد آستان قدس، شماره اموال 5/135443.
2. آذری خاکستر، غ. ر. (1390، 3 آذر). مصاحبه با رضا عسل‌فروش، فعال دانشجویی و استاد دانشکده ادبیات-جلسه اول. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
3. آذری خاکستر، غ. ر. (1390، 8 آذر). مصاحبه با رضا عسل‌فروش، فعال دانشجویی و استاد دانشکده ادبیات-جلسه دوم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
4. اسماعیلی، ز. (1391، 27 اسفند). مصاحبه با محمدعلی احمدیان، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
5. اسماعیلی، ز. (1392، 11 آبان). مصاحبه با محمدتقی ایمان‌پور، فعال دانشجویی و استاد دانشکده ادبیات-جلسه اول. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
6. اسماعیلی، ز. (1392، 18 آبان). مصاحبه با محمد جاویدصباغیان، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده- جلسه اول. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
7. اسماعیلی، ز. (1392، 27 مهر). مصاحبه با مهدی ناصح، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
8. اسماعیلی، ز. (1392، 28 آبان). مصاحبه با محمد جاویدصباغیان، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده- جلسه دوم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
9. بی‌نا. (بی‌تا). مصاحبه با اکبر صابری‌فر، فعال انقلابی در مشهد. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
10. جلالی، غ. ر.، طاهری وحدتی، ح.، و قلی‌زاده، ع. ع. (به کوشش). (1377). تقویم تاریخ مشهد از مشروطه تا انقلاب اسلامی. ت‍ه‍ران‌: م‍رک‍ز اس‍ن‍اد ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ی‌.
11. جمعی از نویسندگان. (1393). مشهد از مقاومت تا پیروزی بررسی مبارزات علما و مردم مشهد از 1341 – 135. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
12. حسینی قزوینی، ا. (بی‌تا). فتوا. مرکز اسناد آستان قدس، شماره اموال 2/135443.
13. حسینی میلانی، س. ه. (1353). فتوا. تاریخ 12/3/1353، مرکز اسناد آستان قدس، شماره اموال 1/135443.
14. رکنی، م. م. (1366). چراغی که در کانون درخشید. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی (یادنامه شادروان محمدتقی شریعتی)، 20(76-77)، 5-29.
15. سهامی، س. (1349). گزارش ساواک. تاریخ 19/5/1349، مرکز اسناد آستان قدس، شماره اموال 2/137030.
16. شیرازی، س. ع. (بی‌تا). فتوا. مرکز اسناد آستان قدس، شماره اموال 2/135443.
17. عبدالکریمی، ب. (1393). نوشته‌های اساسی شریعتی. تهران: نقد فرهنگ.
18. غانی اصفهانی، س. ع. (1397). فتوا. تاریخ 25 ذی‌قعده 1397، مرکز اسناد آستان قدس، شماره اموال 4/135443.
19. متینی، ج. (2016-1395). خاطرات سال‌های خدمت از دبیرستان البرز تا فرهنگستان ادب و هنر ایران. لس‌آنجلس: شرکت کتاب.
20. مرکز اسناد انقلاب اسلامی. (1397). شریعتی به روایت اسناد ساواک (جلدهای اول و دوم). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
21. ملک‌حسینی، آ. (1357). فتوا. تاریخ 5/ 2/ 1357، مرکز اسناد آستان قدس، شماره اموال 6/135443.
22. منصوری، پ. (1396). محمدتقی شریعتی و کانون نشر حقایق اسلامی به روایت اسناد. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی‏‫.
23. نجومیان، ح. (1386). یادها و باورها. مشهد: انتشارات چهارم.
24. نمازی شاهرودی، ش. ع. (1397). فتوا. ذی‌حجه 1397، مرکز اسناد آستان قدس، شماره اموال 7/135443.
25. نوعی، غ. ح. (1393، 11 خرداد). مصاحبه با عزت‌الله رادمنش، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه چهارم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
26. نوعی، غ. ح. (1393، 14 اردیبهشت). مصاحبه با عزت‌الله رادمنش، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه دوم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
27. نوعی، غ. ح. (1393، 17 اردیبهشت). مصاحبه با محمد جاویدصباغیان، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه سوم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
28. نوعی، غ. ح. (1393، 20 فروردین). مصاحبه با سیدحسن رئیس‌السادات، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه اول. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
29. نوعی، غ. ح. (1393، 21 خرداد). مصاحبه با محمد جاویدصباغیان، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه چهارم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
30. نوعی، غ. ح. (1393، 23 فروردین). مصاحبه با سیدحسن رئیس‌السادات، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه دوم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
31. نوعی، غ. ح. (1393، 27 فروردین). مصاحبه با علیرضا ناظری، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه اول. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
32. نوعی، غ. ح. (1393، 28 اردیبهشت). مصاحبه با عزت‌الله رادمنش، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه سوم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
33. نوعی، غ. ح. (1393، 31 فروردین). مصاحبه با حسن محمودی، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده- جلسه اول. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
34. نوعی، غ. ح. (1393، 7 اردیبهشت). مصاحبه با عزت‌الله رادمنش، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه اول. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
35. نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر. (1390، 14 آذر). مصاحبه با نقی لطفی، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه اول. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
36. نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر. (1390، 15 آذر). مصاحبه با نقی لطفی، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه دوم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
37. نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر. (1390، 18 آذر). مصاحبه با نقی لطفی، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه سوم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
38. نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر. (1390، 19 آذر). مصاحبه با نقی لطفی، شاگرد مستقیم علی شریعتی در دانشکده-جلسه چهارم. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
39. نوعی، غ. ح.، و اسماعیلی، ز. (1392، 6 آبان). مصاحبه با محمدعلی مطمئن، کارمند کتابخانه دانشکده ادبیات. تاریخ شفاهی دانشگاه فردوسی مشهد (طرح پژوهشی منتشرنشده) (زیرنظر نوعی، غ. ح.، و آذری خاکستر، غ. ر.). آرشیو انجمن پارسه، دانشگاه فردوسی مشهد.
40. یاحقی، م. ج. (1397). آن سال‌ها (دفتر دوم: یادهای جوانی و سال‌های دانشجویی). تهران: معین.

 

41. Bryant, A. (2019). The verities of grounded theory. Chennai: Sage Publications.

Charmaz, K. (2006). Constructing grounded theory. Chennai: Sage Publications.42.