برابرنهادهای فارسی آتمن و برهمن در مثنویهای بیدل با نظر به آموزه‌های مکتب ادوایته ودانته

جستارهای نوین ادبی

دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 217، شهریور 1401، صفحه 48-71   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2022.76800.1306

نویسندگان

گلناز میرسالاری¹؛ مریم صالحی نیا^{* 2}؛ فیاض قرایی³

¹دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی گرایش عرفانی، ، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

³دانشیار ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

سرزمین هند مهد ادیان گوناگونی بوده که مهم‌ترین و رایج‌ترین آن دین هندوست. این دین از مکاتب عرفانی مختلفی تشکیل شده و مکتب ادوایته ودانته یکی از مهم‌ترین مکاتب در دین هندوست. در مکتب ادوایته ودانته آتمن به معنای «انسان» و برهمن به معنای «خدا» ست و در این مکتب میان آتمن و برهمن نوعی این همانی برقرار است. بیدل دهلوی شاعر بزرگ قرن یازدهم در روزگار رواج مکتب ادوایته ودانته در سرزمین هند می‌زیسته، او زبان سانسکریت را می-دانسته و به آداب و رسوم و عرفان و مذهب مردمان زمانه‌اش آگاهی و شناخت داشته است. در مثنویهای او مفاهیم و واژگانی از جمله «عدم و نیستی»، «عقل و آگاهی» و «انسان و خدا» بسامد بالایی دارند. این اصطلاحات به چه مفهومی در مثنویهای او به کار رفته است؟ ما برای پاسخ به این پرسش‌ با رجوع به منابع عرفانی مهم هند این مفاهیم را در مثنویهای بیدل بررسی کرده‌ایم. با نظر به انطباق تعاریف بیدل از انسان و خدا با منابع عرفانی هند، بازتاب این مفاهیم را در مثنویهای بیدل می‌توان دید. بیدل عدم و نیستی، عقل و آگاهی و انسان و خدا را در معنایی نزدیک با آموزه‌های مکتب اداویته ودانته به کار می‌برد.

کلیدواژه‌ها

بیدل دهلوی؛ عدم و نیستی؛ انسان و خدا؛ عقل و آگاهی؛ مکتب ادوایته ودانته

مراجع

اوپا‌نیشاد، سرّ اکبر. (1340). ترجمۀ شاهزاده محمد داراشکوه از متن سنسکریت. تصحیح سید محمدرضا جلالی نایینی و دکتر تاراچند. چاپ: تابان.

بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1364). کلیات دیوان. تصحیح خال محمد خسته، خلیل‌اللّٰه خلیلی. چاپ: اول. ناشر: فروغی.

بهاگاوادا گیتا همان‌گونه که هست. (2385). ترجمه محمدعلی موحد. تهران: انتشارات خوارزمی.

پناه، زینب. (1400). بررسی حضرات وجود از دیدگاه بیدل دهلوی و شانکارا. جستارنامۀ ادبیات تطبیقی، سال پنجم، شمارۀ هجدهم.

خلیلی، خلیل‌اللّٰه. (1334). فیض قدس، ج.1، انتشارات: کابل

رادها کریشنان، سروپالی. (1382). تاریخ فلسفۀ شرق و غرب. ترجمه خسرو جهانداری. انتشارات علمی-فرهنگی

رضازاده شفق، صادق. (1345). گزیده اوپه‌نیشدها. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

ریگ ودا. (1372). ترجمه سید محمد رضا جلالی نایینی. نشر: نقره. چاپ سوم. چاپ افست شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

شایگان، داریوش. (1384) آیین هندو و عرفان اسلامی، ترجمه: جمشید ارجمند، چاپ: دوم تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

صفرعلی، نسرین؛ فرخ‌زاد ملک، محمد. (1395). «تأثیر عرفان هند بر آثار شاعران سبک هندی (بیدل دهلوی)». مطالعات ایرانی و بیدل پژوهی.

 عبدالغنی، عبدالغفور. (1341). زندگی و آثار بیدل. ج 1. ترجمه مهدی آصف. انتشارات: کابل.

فولادی، محمد. زینب، پناه. (1399). «فرهنگ عامه و آیین‌های هندوان در مثنوی عرفان بیدل دهلوی». دو ماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه سال هشتم. شماره 36.

قرایی، فیاض. (1385) ادیان هند. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. چاپ اول.

میرزایی، محمدسعید؛ صالحی‌نیا مریم. (1399). «تلاش برای ترسیم الگوی ارتباط روایی در مثنوی‌های بیدل». مجلۀ شعر پژوهی (بوستان ادب). سال 12. شماره 2.

نیکویی، علیرضا. (1392). «تأملی در ساختار تمثیلی طلسم حیرت بیدل دهلوی». نشریه الهیات هنر. شماره 1.

همتی، رقیه؛ ولی‌پور، عبداللّٰه. (1397). «بررسی تطبیقی تمثیل‌های وحدت وجود در آثار بیدل». دوفصلنامه مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان. سال دهم. شماره 53، ( صص 534-337).

Nicolas, Antonio T. de. (2003). Meditations Through the Rig Veda: Four-Dimensional Man iUniverse.

Eliot Deutsch. (1980). Advaita Vedanta : A Philosophical Reconstruction, University of Hawaii Press.

Jan, Gonda. (1962). Some Notes on the Study of Ancient-Indian Religious Terminology, History of Religions, Vol.1, p271-272.

John Bowker. (2000). The Concise Oxford Dictionary of World Religions, Oxford University Press.

John Grimes. (1996). A Concise Dictionary of Indian Philosophy, State University of New York Press.

Radhakrishnan, Surenda. (1994). The Principal Upanisads, HarperCollins India.

Robert, Hume. Chandogya Upanishad 3.14.1 – 3.14.4, The Thirteen Principal Upanishads, Oxford University Press.

Paul, Deussen. (2010). Sixty Upanishads of the Veda, Volume 1, Motilal Banarsidass.

Max, Muller. Chandogya Upanishad 3.13.7, The Upanishads, Part I, Oxford University Press.

A, Rambachan. (2006). The Advaita Worldview: God, World, and Humanity, State University of New York Press.

Raju, Poola Tirupati. (2013). The Philosophical Traditions of India, Routledge

1. M. Srinivasa Chari. (1990). the philosophy of the Vedanta Sutra, first published, New Delhi

Hiriyanna, M. (1932). Outlines of indian philosophy, London, first pablised, pabliser; Allen, 1932.

Samkaracarya. (2000). Brahma sutra Bhasya, translated by swami Gamb hirananada, Advaita Asharma, calcutta.

jonardon Ganeri. (2007). The Concealed Art of the Soul: Theories of Self and Practices of Truth in Indian Ethics and Epistemology. Oxford University Press