عوامل موثر بر تقاضای آب صنعتی در ایران و چالش‏‌های پیش‏رو

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 5، دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 24، شهریور 1401، صفحه 33-46   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i2.2203.1129

نویسندگان

امنه زارع¹؛ مهدی حاج امینی^{* 2}؛ محمد علی فیض پور³

¹دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد اقتصاد، دانشکده اقتصاد، مدیریت و حسابداری، دانشگاه یزد، ایران

²استادیار، دانشکده اقتصاد، مدیریت و حسابداری، دانشگاه یزد، ایران

³دانشیار، دانشکده اقتصاد، مدیریت و حسابداری، دانشگاه یزد، ایران

چکیده

همگام با تلاش کشورها برای دستیابی به درآمد سرانه بالاتر و توسعه اقتصادی، مصرف آب در بخش‌های کشاورزی، صنعت و خانگی افزایش می‌یابد. باتوجه‌‏به محدودیت جدی در عرضه منابع آب، بررسی عوامل افزایش‏‌دهنده تقاضای آب اهمیت می‌یابد. در همین راستا، پژوهش حاضر نقش سه عامل تولید، ساختار و بهره‌‏وری را در تغییرات تقاضای آب بخش صنعت ایران (در سطح کدهای دورقمی ISIC) با استفاده از روش شاخص میانگین لگاریتمی دیویژیا (LMDI) بررسی کرده است. تجزیه تقاضا برای دوره‌‏های 1375-1380، 1380-1386، 1386-1390 و 1390-1396 نشان داد عامل تولید صنعتی بیشترین سهم را در افزایش تقاضای آب طی این دوره‌‏ها داشته و سهم آن از ۴۳ درصد به ۸۰ درصد افزایش یافته است. در مقابل، سهم بهره‌‏وری در کاهش تقاضای آب از ۴۵ درصد به ۷ درصد کاهش پیدا کرده و اثر آن نیز معکوس شده است (یعنی کاهش بهره‏‌وری آب مصرفی و افزایش تقاضای آب). تغییر ساختار صنعت نیز سهم تاحدودی ثابت و در حدود 10 درصد به خود اختصاص داده است. در نتیجه، افزایش تولید صنعت، نیروی محرکه اصلی تقاضایِ روزافزون بخش صنعت برای آب در ایران بوده؛ و بهبود بهره‏‌وری و اصلاح ساختار صنایع (به نفع صنایع کم‏‌آب‏‌خواه) نتوانسته‌‏اند آن را خنثی کنند و حتی سهم آن‏ها در دوره‌‏های اخیر کاهش یافته است. بنابراین نتیجه‏ استراتژی خودکفایی در حوزه صنعت حداقل از دید مسئله آب، پایدار نبوده و ادامه مسیر فعلی به تشدید بحران آبی و حتی انتخاب میان دوگزینه بقای صنعت یا کاهش تنش‏‌های آب منجر خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

بحران آب؛ تقاضای آب؛ صنعت؛ تجزیه میانگین لگاریتمی دیویژیا

مراجع

ابونوری، ع. ع. و مهرعلی، ا. ۱۳۹۱. تحلیل اثرات یارانه بر تقاضای آب خانگی شهر تهران. فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی (رویکرد اسلامی- ایرانی)، ۱۲(۴۵): ۱-۲۶.
اسلامی، ا.، مهرابی، ع.، زهتابیان، غ. و قربانی، م. ۱۳۹۲. برآورد تابع تقاضای آب کشاورزی باغات انار روستای چرخاب یزد. مرتع و آبخیرداری، ۶۶(۱): ۱۷-۲۶.
بدیع‌برزین، ح.، هاشمی‌تبار، م. و حسینی، م. ۱۳۹۸. اثر روش‌های قیمت‏گذاری و سهمیه‌بندی آب آبیاری بر الگوی کشت و تقاضای آب در دشت سیستان. نشریه پژوهش آب در کشاورزی، ۳۳(۳): ۴۷۸-۴۶۳.
تهامی‌پور زرندی، م. و قربانی، م. ۱۳۹۸. اندازه‌گیری و تحلیل تقاضای آب ویژه محصولات کشاورزی و جایگاه ایران در تجارت با سایر کشورها. فصلنامه اقتصاد و الگوسازی، ۱۲(۲): ۱۵۵-۱۸۳.
تهامی‌پور، م. 1396. ارزش اقتصادی، رویکردی برای مدیریت تقاضای آب در مصارف صنعتی مطالعه موردی: صنایع تولید مواد شیمیایی. مجله آب و فاضلاب، ۲۸(۱): ۷۴-۷۳.
سلامی، ح. و شهبازی، ح. ۱۳۸۹. اندازه‌گیری و تجزیه رشد بهره‌وری تولید گندم آبی کشور: مقایسه روش‌های روند زمانی، شاخص عمومی و شاخص دیویژیا. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، ۲(۲): ۱۲۷-۱۳۵.
سلطانی، غ. ۱۳۹۱. بررسی تطبیقی الگوی مصرف و مدیریت تقاضای آب کشاورزی در کشورهای منطقه‌ی منا (خاورمیانه و شمال آفریقا). تحقیقات اقتصاد کشاورزی، ۴(۲): ۱-۲۵.
شریفی، ع.، حوری‌جعفری، ح. و سلطانیان، ر. ۱۳۹۶. تحلیل اسنادی در شاخص شدت انرژی واقعی دیویژیا (نمونه کاربردی: صنایع کارخانه‌ای ایران). مطالعه اقتصاد انرژی، ۱۳(۵۵): ۱۶۱-۱۹۳.
شهرکی، ج.، رهنما، ع. و خاکسارآستانه، ح. ۱۳۹۷. مدیریت تقاضای مصرف آب با رویکرد اقتصادی در شمال استان سیستان و بلوچستان. اکوهیدرولوژی، ۵(۳): ۱۰۳۷-۱۰۴۹.
شهیکی‌تاش، م.، موسوی، ه. و خواجه حسنی رابری، م. 1399. برآورد پارامتریک تابع تقاضای شرطی آب در صنایع کارخانه‌ای ایران. فصلنامه علمی پژوهش‌های اقتصاد صنعتی، ۴(۱۱): ۲۵-۳۸.
صبوحی‌صابونی، م.، جلالی‌موحد، ا.، شیرزادی لسکوکلایه، س.، ضرغامی، م. و فلفلانی، ف. ۱۳۹۸. بررسی اثر مدیریت تقاضای آبیاری بر تعادل منابع آب و رفاه اقتصادی کشاورزان (مطالعه موردی: حوضه آبریز نیشابور). آبیاری و زهکشی ایران، ۱۳(۴): ۹۹۸-۱۰۰۹.
علی‌احمدی، ن.، مرادی، ا. و حسینی، م. 1397. کاربرد تکنیک هزینه ترانسلوگ در برآورد تابع تقاضای آب محصول گندم منطقه سیستان. مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، ۲۳(۴): ۳۳۱-۳۳۸.
قادرزاده، ح. و جزایری، آ. 1397. تعیین ارزش اقتصادی و تابع تقاضای آب در تولید محصول یونجه در دشت دهگلان. فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی، ۱۰(۳): ۲۳-۵۴.
کرباسی، ع. و رفیعی‌دارانی، ه. 1393. بررسی تغییراجزای تقاضای نهایی اقتصاد برمصرف آب در بخش کشاورزی: تحلیل داده-ستانده در استان خراسان رضوی. اقتصاد کشاورزی و توسعه، ۲۲(۸۵): ۳۷-۶۳.
مرکز آمار ایران. سالنامه آماری سال‏‌های 1375 الی 1396. انتشار مرکز آمار ایران.  تهران.
مظفری، م. 1395. مدیریت تقاضای آب آبیاری در دشت اردلان با تأکید بر سیاست قیمت‏گذاری. نشریه حفاظت منابع آب و خاک، ۵(۴): ۴۷-۶۸.
نهاوندی، ن. و احمدیان، ع. 1398. تحلیل دینامیک تقاضای آب: مطالعه موردی شهر قم. تحقیقات منابع آب ایران، ۱۵(۱): ۳۷۷-۳۷۲.
Allan G.J., McGrane S.J., Roy G. and Bae, T. M. 2020. Scotland's industrial water use: Understanding recent changes and examining the future. Environmental Science & Policy, 106: 48-57.
Ang B. W. 1994. Decomposition of industrial energy consumption: The energy intensity approach. Energy. Economics, 16 (3): 163-174.
Ang B. and Choi K.-H. 1997. Decomposition of aggregate energy and gas emission intensities for industry: A refined Divisia index method. Energy Journal, 18(3): 59-73.
Ang B and Zhang, F. Q. 2000. A survey of index decomposition analysis in energy and environmental studies. Energy, 25(12): 1149-1176
Ang B. 2004. Decomposition analysis for policymaking in energy: which is the preferred method? Energy policy, 32(9): 1131-1139.‏
Bazza M. and Najib R. 2003. Towards improved water demand management in agriculture in the Syrian Arab Republic. In First National Symposium on Management and Rationalization of Water Resources Use in Agriculture, Damascus.
Bijl D. L., Bogaart P. W., Kram T., de Vries B. J. and van Vuuren D. P. 2016. Long-term water demand for electricity, industry and households. Environmental Science & Policy, 55: 75-86.‏
Boyd G. A., Hanson D. A. and Sterner T. 1988. Decomposition of changes in energy intensity: A comparison of the Divisia index and other methods. Energy Economics, 10(4): 309-312.
Cazcarro I., Duarte, R. and Sánchez-Chóliz J. 2013. Economic growth and the evolution of water consumption in Spain: A structural decomposition analysis. Ecological Economics, 96: 51-61.‏
Fan J. L., Wang J. D., Zhang X., Kong L. S. and Song Q. Y. 2019. Exploring the changes and driving forces of water footprints in China from 2002 to 2012: a perspective of final demand. Science of the total environment, 650: 1101-1111.‏
FAO. 2009. Water at a Glance. The relationship between water, agriculture, food security and poverty. Water Development and Management Unit, Food and Agriculture Organization of the United Nation. Rome, Italy.‏
FAO. 2017. headquarters in Rome, Italy, the partners and stakeholders of the Global Framework for Action to Cope with Water Scarcity in Agriculture in a Changing Climate (the Global Framework) agree to this statement.
Feng L., Chen B., Hayat T., Alsaedi A. and Ahmad B. 2017. The driving force of water footprint under the rapid urbanization process: a structural decomposition analysis for Zhangye city in China. Journal of Cleaner Production, 163: S322-S328.‏
González P. F., Landajo M. and Presno M. J. 2014. The Driving Forces of Change in Environmental Indicators: An Analysis Based on Divisia Index Decomposition Techniques. Vol. 25. Springer, Spain.‏
Griffin R. C. 2006. Water resource economics: The analysis of scarcity, policies, and projects. MIT press. London. ‏
Incera, A. C., Avelino, A. F., & Solís, A. F. 2017. Gray water and environmental externalities: International patterns of water pollution through a structural decomposition analysis. Journal of cleaner production, 165: 1174-1187.‏
Li Y., Wang S. and Chen B. 2019. Driving force analysis of the consumption of water and energy in China based on LMDI method. Energy Procedia, 158: 4318-4322.‏
Li J., Fei L., Li S., Xue C., Shi Z. and Hinkelmann R. 2020. Development of “water-suitable” agriculture based on a statistical analysis of factors affecting irrigation water demand. Science of The Total Environment, 744, 140986.‏
Liu X. Q., Ang B. W. and Ong H. L. 1992. The application of the Divisia index to the decomposition of changes in industrial energy consumption. Energy Journal, 13(4): 161-177.
Long H., Lin B., Ou Y. and Chen Q. 2019. Spatio-temporal analysis of driving factors of water resources consumption in China. Science of the Total Environment, 690: 1321-1330.‏
Machado C. H., Bilotta P. and do Amaral K. J. 2020. Mapping the Industrial Water Demand from Metropolitan Region of Curitiba (Brazil) for Supporting the Effluent Reuse from Wastewater Treatment Plants. In International Business, Trade and Institutional Sustainability. Springer, Cham.‏
Naspolini G. F., Ciasca B. S., La Rovere E. L. and Pereira Jr A. O. 2020. Brazilian Environmental-Economic Accounting for Water: a structural decomposition analysis. Journal of Environmental Management, 265: 110508.‏
Shi C., Zeng X., Yu Q., Shen J. and Li A. 2021. Dynamic evaluation and spatiotemporal evolution of China’s industrial water use efficiency considering undesirable output. Environmental Science and Pollution Research, 28(16): 20839-20853.‏
Sun J.W. 1998. Changes in energy consumption and energy intensity: a complete decomposition model. Energy economics, 20(1): 85-100.‏
Sun S., Fu G., Bao C. and Fang C. 2019. Identifying hydro-climatic and socioeconomic forces of water scarcity through structural decomposition analysis: a case study of Beijing city. Science of the total environment, 687: 590-600.‏
Vallee D., Margat J., Eliasson A. and Hoogeveen J. 2003. Review of world water resources by country. Food and Agricultural Organization of the United Nations, Italy.‏
Wang X. J., Zhang J. Y., Shahid S., Bi S. H., Elmahdi A., Liao C. H. and Li Y. D. 2018. Forecasting industrial water demand in Huaihe River Basin due to environmental changes. Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change, 23(4): 469-483.‏
Wang Q. and Wang X. 2020. Moving to economic growth without water demand growth--a decomposition analysis of decoupling from economic growth and water use in 31 provinces of China. Science of The Total Environment, 726: 138362.‏
Water U. N. 2018. Nature-based solutions for water. The United Nations World water development Report.‏ Nairobi, Kenya.
Weerasooriya R. R., Liyanage L. P. K., Rathnappriya R. H. K., Bandara W. B. M. A. C., Perera T. A. N. T., Gunarathna M. H. J. P. and Jayasinghe G. Y. 2021. Industrial water conservation by water footprint and sustainable development goals: a review. Environment, Development and Sustainability, 1-49.‏
Wood R. and Lenzen M. 2006. Zero-value problems of the logarithmic mean divisia index decomposition method. Energy Policy, 34: 1326-1331.
Yao L., Xu J., Zhang L., Pang Q. and Zhang, C. 2019. Temporal-spatial decomposition computing of regional water intensity for Yangtze River Economic Zone in China based on LMDI model. Sustainable Computing: Informatics and Systems, 21: 119-128.‏