سناریوهای توانمندسازی ساکنین فقیر بافت‌های ناکارآمد نفت شهر آبادان در افق 1420

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 4، دوره 20، شماره 4 - شماره پیاپی 41، دی 1401، صفحه 132-99   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2022.78038.1179

نویسندگان

شیلان حیدرمنش¹؛ حمید صابری^{* 2}؛ مهری اذانی³؛ امیر گندمکار⁴

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

²استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

³استادیارگروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

⁴دانشیار مرکز تحقیقات گردشگری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

از اصلی‌ترین چالش‌های پایدار در بافت‌های ناکارآمد شهری فقر اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و کالبدی-فضایی بیشتر ساکنین این بافت‌ها است. به کارگیری استراتژی توانمندسازی در مواجهه با فقر شهری یکی از راهکارهای پیش روی بسیاری از شهرها است. فقر بافت‌های ناکارآمد منعکس‌کننده کاستی‌ها و نارسایی‌های سیاست‌های دولت و بازار رسمی است و از عوامل عمده ناهنجاری در مناسبات شهری محسوب می‌شود. در پژوهش حاضر تلاش شده است با شناسایی عوامل استراتژیک و کلیدی مؤثر، زمینه تهیه سناریوهای محتمل برای توانمندسازی فقر بافت‌های ناکارآمد نفت شهر آبادان در افق 1420 فراهم آورده شود. داده‌های این پژوهش با روش ترکیبی مصاحبه با نخبگان و روش دلفی به دست آمده و طی دو مرحله عوامل اصلی مشخص، پالایش یا ترکیب شده‌اند. درنهایت، 50 عامل و روند اصلی مشخص شد و از طریق پرسشنامه‌هایی، تأثیرات متقابل آن‌ها جمع‌آوری شد و با نرم‌افزار میک‌مک تحلیل شد. سرانجام 15 عامل به‌عنوان پیشران‌های استراتژیک و کلیدی شناسایی شد. در مرحلۀ بعد با ادغام روش ماتریس اثرات متقابل و نرم‌افزار سناریو ویزارد به شناسایی سناریوهای پیش روی توانمندکردن ساکنین فقیر بافت‌های ناکارآمد نفت شهر آبادان پرداخته شد. پانزده سناریو از شدت بسیار زیاد در احتمال وقوع برخوردار بودند؛ به‌طوری‌که میزان امتیاز این 15 سناریو بین 17 تا 25 بود. پس از صحه‌گذاری و اعتبارسنجی توسط خبرگان، چهار سناریوی فاجعه، در آستانه فاجعه، ایستا و سناریوی طلایی به دست آمد. سپس وضعیت هرکدام از سناریوها با توجه به شاخص‌های استخراج‌شده با مدل گرافیکی توسط نرم‌افزار GIS ترسیم شد. نتایج نشان می‌دهد، در تمامی سناریوهای یادشده وضعیت دو شاخصه عمده فساد و قیمت مسکن در تمام سناریوها به سمت افزایش پیش خواهند رفت. به نظر می‌رسد، حتی خوش‌بینانه‌ترین تحلیل­ ها نیز گونه ­ای از مدیریت در حوزه سیاسی-اقتصادی فارغ از فساد را در نفت شهر آبادان پیش ­بینی نمی­‌کنند.

کلیدواژه‌ها

توانمندسازی؛ فقر؛ بافت ناکارآمد؛ آبادان

مراجع

1. بانک جهانی. (1381). گزارش توسعه جهانی 2000 -2001 مبارزه با فقر (سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و دیگران، مترجم) (چاپ اول). تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
2. بزرگوار، ع. ر.، زیاری، ک.، و تقوایی، م. (1396). سنجش مکانی پهنه های فقر شهری در شهرهای جدید (مورد مطالعه: شهر جدید هشتگرد). فصلنامه علمی-پژوهشی مجلس و راهبرد، 24(92)، 5-27.
3. بلانچارد، ک.، کارلوس، ج.، و راندولف، آ. (1996). مدیریت تواناسازی کارکنان (م. ایران‌نژاد پاریزی، مترجم) (چاپ دوم). تهران: انتشارات مدیران.
4. بمانیان، م. ر.، رضایی‌راد، ه.، و منصور رضایی، م. (1390). ارزیابی خصیصه‌های اقتصادی در شناسایی گستره‌های فقر شهری با استفاده از تکنیک Delph و AHP شهر کاشمر. فصلنامه مدیریت شهری، 9(شماره ویژه نامه)، 166-153.
5. پوراحمد، ا.، و کلانتری خلیل‌آباد، ح. (1384). فنون و تجارب برنامه‌ریزی و مرمت بافت تاریخی شهرها. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
6. حیدرمنش، ش.، صابری، ح.، اذانی، م.، و گندمکار، ا. (1401). تحلیل پراکنش فقرشهری در بافت‌های ناکارآمد با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: نفت شهر آبادان). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 9(32)، 7-33.
7. خان محمدی، ع.، سرور، ر.، و استعلاجی، ع. ر. (1400). تدوین سناریوهای آینده اسکان غیررسمی پهنه جنوبی حریم کلانشهر تهران. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه‌ای)، 11(3)، 447-423.
8. خیرالدین، ر.، و صلاحی مقدم، ع. ر. (1400). توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی با گذر از رویکرد نیازمبنا به دارایی مبنا (موردکاوی محله فرحزاد تهران). فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، 6(17)، 29-58.
9. رضایی، م. ر.، علیان، م.، و خاوریان، ا. ر. (1393). شناسایی و ارزیابی گستره‌های فضایی فقر شهری در شهر یزد. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 46(3)، 677-695.
10. روستایی، ش.، زاد ولی، ف.، و زاد ولی خواجه، ش. (1394). تحلیل فضایی پراکنش فقر اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین (نمونه موردی: مناطق حاشیه‌نشین شمال شهر تبریز. فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، 1(1)، 1-26.
11. زاهدی، ش.، و نجفی، غ. ع. (1385). بسط مفهومی توسعه پایدار. فصلنامه مدرس، 10(4)، 43-76.
12. زبردست، ا.، و رمضانی، ر. (1395). سنجش فقر شهری و ارتباط آن با دسترسی به خدمات شهری در شهر قزوین. نشریه هنرهای زیبا -معماری و شهرسازی، 21(2)، 54-45.
13. شادی طلب، ژ.، وهابی، م.، و رمزیار، ح. (1384) ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی فقر و نابرابری در ایران، فقردرآمدی فقط یک جنبه از فقر زنان سرپرست خانوار. رفاه اجتماعی، (17)، 248-227.
14. شاطریان، م.،محمدی، ا.، و مؤمن بیک، ز. (1396). بررسی تأثیر معیارهای اجتماعی و کالبدی بر توانمند‌کردن محلات شهری (مطالعه‌ موردی: محله‌ بازار شهر کاشان). برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 7(1)، 21-1.
15. شماعی، ع.، و پوراحمد، ا. (1384). بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
16. صالحی امیری، س. ر.، و خدایی، ز. (1390). ویژگی‌ها و پیامدهای اسکان غیررسمی و حاشیه‌نشینی شهری (نمونه موردی: کلانشهر تهران). بررسی مسائل اجتماعی ایران، 1(3)، 65-80.
17. عیسی زاده، ا.، پریزادی، ط.، و عیسی‌زاده، و. (1401). توانمندسازی محلات دارای فقر شهری (مطالعه موردی: محله‌ اسماعیل‌آباد، منطقه 19 شهرداری تهران). فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 26(81)، 171-151.
18. معیدفر، س. (1394). طراحی مدل توانمندسازی و ایجاد اشتغال برای اقشار متوسط و کم درآمد جامعه با تکیه بر مشاغل خانگی و تعاونی‌ها. طرحی برای مؤسسه کار و تأمین اجتماعی.
19. موحد، ع.، ولی نوری، س.، حاتمی‌نژاد، ح.، زنگانه، ا.، و کمانرودی کجوری، م. (1395). تحلیل فضایی فقر شهری در کلانشهر تهران. فصلنامه علمی-پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، 5(15)، 36-19.
20. نارایان پارکر، د. (1394). توانمندسازی و کاهش فقر (کتاب مرجع بانک جهانی) (ف. پوراصغر سنگاچین، و ج. رمضانی، مترجمان). تهران: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی.

 

21. Ahmed, Z., Wasif Zafar, M., & Danish, S. A. (2020). Linking urbanization, human capital, and the ecological ftprint in G7 countries: An empirical analysis. Sustainable Cities & Society, 55, 102064.
22. Conger, J., Rabindra, N., & Kanungo, H. (1998). The empowerment process: Integrating theory and practice. Academy of Management Review, 13(3), 471-782.
23. Eko Prasetyo, P. T.  (2021). A simple mitigation model of poverty reduction in Indonesia. Journal of Business and Management, 9(6), 2742-2758.
24. Filakati, I. C. (2022). Economic growth and its pro-poorness in Zambia 2006-2015: To what extent. Theoretical Economics Letters, 12(2), 420-433.
25. Foy, N. (1997). Empowering people at work. Cambridge: Gower.
26. Krishna A., Sjoblom, D. K., & Alsop, R. J. (2000). A inclusion and local elected goverments: The Panchayat Raj system in India. Washington, D. C.: World Bank Group.
27. Narayan, D., Chambers, R., Shah, M., & Petesch, P. (2000). Voices of the poor, crying out for change. Oxford: Oxford University Press.
28. Narayan, D., Patel, R., Schafft, K., Rademacher, A., & Koch-Schulte, S. (1999). Voices of the poor. Vol. 1, Can anyone hear us?: Voices from 24 countries. Poverty Group, PREM World Bank.
29. Schoell, W., Dessler, G., & Reinecke, J. (1993). Introduction to business. USA: Allyn & Bacon.
30. Spreitzer, G. M., (1995). Psychological empowerment in the workplace: Dimensions, measurement, and validation. The Academy of Management Journal, 38(5), 1442-1465.
31. Thomas, K. W., & Velthouse, B. A. (1990). Cognitive elements of empowerment: An interpretive model of intrinsic task motivation. Academy of Management Journal, 15(4), 666-681.