پیرامون «را» در مفعول صریح بر مبنای رویکرد دستور واژی‌-نقشی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 10، دوره 14، شماره 4 - شماره پیاپی 29، اسفند 1401، صفحه 39-77   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2022.77559.1112

نویسندگان

سحر محمدیان؛ بهرام مدرسی^* ؛ فروغ کاظمی؛ ستاره مجیدی

گروه زبان‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

‌دبیرمقدم (۱۳۸۳،۱۳۶۹) بر این باور است که «را» علاوه بر آنکه می‌تواند از لحاظ نحوی نقش‌نمای مفعول صریح باشد، از لحاظ اطلاعی می‌تواند نشان مبتدای ثانویه آن باشد. در‌این‌بین، برخی از پژوهشگران رخداد «را» در مفعول صریح به‌عنوان نشان مبتدای ثانویه، هنگامی که نکره است و یا هنگامی که در پاسخی به پرسش گوینده به‌عنوان کانون اطلاعی در بافت گفتمانی تلقی‌می‌شود، مورد‌‌چالش قرار‌داده‌اند و این نشان را معطوف به عواملی چون تشخیص‌پذیری، معرفگی و مشخص‌بودگی دانسته‌اند. هدف از پژوهش حاضر بررسی نشان «را» بر اساس رویکرد کینگ (۱۹۹۷)، بات و کینگ (۲۰۰۰) و ابوبکری (۲۰۱۸) در دستور واژی‌-نقشی با‌تکیه‌‌بر تعاریف ارائه‌شده از مبتدای ثانویه توسط دبیرمقدم (۱۳۸۳،۱۳۶۹) و دالریمپل و نیکولااوا (۲۰۱۱) ‌است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است و داده‌ها به دو شیوۀ کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهند که «را» به‌عنوان پس‌اضافۀ دستوری در ساخت نقشی در مشخصۀ «صورت حرف اضافه» قرار‌می‌گیرد و می‌تواند نقش مفعول متممی پذیرنده و یا کنش‌پذیر را به‌جای نقش مفعول صریح نشان‌دار‌کند. «را» در ساخت اطلاع در مشخصۀ «صورت گفتمانی» قرار‌می‌گیرد و منجر به نشان‌داری مبتدای ثانویه می‌شود. در ساخت سازه‌ای نیز به‌عنوان هستۀ حرف اضافه باعث شکل‌گیری گروه حرف‌اضافه‌ای می‌شود. همچنین در موارد چالش‌برانگیز مذکور این امر نشان‌‌داده‌شده‌است که با پیشنهادی مبنی‌بر ساخت اطلاع لایه‌ای، نشان «را» به‌عنوان «صورت گفتمانی» مبتدای ثانویه را در سطح جمله نشان‌دار‌می‌کند و در سطح گفتمانی مبتدای ثانویه می‌تواند در لایۀ زیرین و یا بیرونی سایر عناصر اطلاعی در ساخت اطلاع قرار‌گیرد. ازاین‌رو می‌توان نتیجه‌گرفت که رویکرد مذکور در دستور واژی-نقشی هم‌راستا با نظر دبیرمقدم (۱۳۸۳، ۱۳۶۹) مبنی‌بر تأثیر عوامل نحوی و اطلاعی بر رخداد «را»، می‌تواند بازنمایی جامعی از نشان «را» ارائه‌دهد.

کلیدواژه‌ها

مبتدای ثانویه؛ مفعول صریح؛ ساخت اطلاع؛ دستور واژی‌‌‌‌‌‌‌-نقشی

مراجع

1. احمـدی‌گیـوی، حسـن و انـوری، حسـن. (۱۳۸۴). دسـتور زبـان فارسی۲. چاپ بیست و چهارم. تهــران: فاطمی.
2. آقاگل‌‌‌‌‌‌‌زاده، فردوس، گلفام، ارسلان، هادیان، بهرام. (۱۳۸۹). بررسی ساخت موضوعی اسم فعل‌ها در چارچوب دستور واژی- نقشی زبان پژوهی. د ۱، ش۲، صص. ۱۰۹-۱۲۲.
3. باباسالار، اصغر. (۱۳۹۲). کاربردهای خاص «را» در برخی متون فارسـی. نشریه ادب فارسی، د ۱۱، ش ۱، صص. 181-۱۹۶.
4. جم, بشیر. (۱۳۹۶). پیرامون تلفظ «را» در زبان فارسی. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، د ۱۶، ش 9، صص. ۱-۱۴.
5. حق‌بین، فریده، اسدی، هما. (۱۳۹۲). باز‌‌هم را: این بار در محاوره. زبان پژوهی، ۵(۹۰۱)، صص. ۱۱-۸۱.
6. خیام‌پور، عبدالرسول. (۱۳۸۲). دستور زبان فارسی. چاپ یازدهم. تبریز: ستوده.
7. دبیرمقدم، محمد. (۱۳۶۹). پیرامون «را» در زبان فارسی. مجلۀ زبان‌شناسی، ش۷، صص. ۲-60.
8. دبیرمقدم، محمد. (١٣٨3). زبان فارسی و نظریه‌های زبانی: در جستجوی چارچوبی برای تدوین دستور جامع زبان فارسی. دستور (ویژه‌نامۀ فرهنگستان)، ش1، صص.93-129.
9. دبیرمقدم، محمد. (۱۳۹۰). معرفی و نقد کتاب مطالعه‌های در ساخت گفتمانی زبان فارسی. دستور (ویژه‌نامۀ فرهنگستان)، ش 7، صص. ۱۱۳-۱۷۳.
10. دبیرمقدم، محمد (۱۳۹۵). زبان‌شناسی نظری پیدایش و تکوین دستور زایشی. تهران: سمت.
11. راسخ مهند، محمد. (۱۳۸۵). شیوۀ نشان‌دادن فاعل و مفعول در زبان فارسی. زبان‌شناسی، د 21، ش۱و۲، صص. 85-۹۶.
12. راسخ مهند، محمد. (۱۳۸۹). مفعول‌نمای افتراقی، نگاهی دیگر به «را». زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، د ۲، ش2، صص. ۱-۱۳.
13. عبداللهی، ساره، حق‌بین، فریده، قیومی، مسعود. (۱۳۹۷). سطوح بازنمایی برخی ساخت‌های زبان فارسی در چارچوب دستور نقش‌نمای‌واژگانی. پژوهش‌های زبانی، د ۹، ش ۲، صص. ۱۹۵-۲۱۴.
14. فرشید‌ورد، خسرو. (۱۳۹۲). دستور مفصل امروز. چاپ چهارم. تهران: سخن.
15. کرباسچی، رزا، علی، درزی. (۱۳۸۸). جایگاه هستۀ گروه تصریف زبان فارسی. زبان‌‌پژوهی، د 1، ش 1، صص. ۹۹-141.
16. ماهوتیان، شهرزاد. (1997). دستور زبان از دیدگاه رده‌شناسی، ترجمه مهدی سمائی. (1393). چاپ هفتم. تهران: نشر مرکز.
17. معزی‌پور، فرهاد. (۱۳۹۷). «را» نشانۀ مبتدای ثانویه؟. دستور (ویژه‌نامۀ فرهنگستان)، ش۱۴، صص. ۷۵-۱۲۸.
18. نجفی پازوکی، معصومه. (۱۳۹۰). تأثیر نمود فعلی بر تظاهر «را» در جمله. زبان پژوهی، د ۳، ش ۵، صص. ۲۱۷-۲۳۶.
19. نغزگوی‌‌کهن، مهرداد. (۱۳۹۰). توصیف ساخت‌های تحلیلی فعل در زبان فارسی بر اساس دستور واژی-‌‌نقشی. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، ش۱، صص. ۱۹-40.
20. وحیدیان کامیار تقی. (۱۳۸۹). دستور زبان فارسی۱. چاپ دوازدهم. تهران: سمت.
21. یوسفی، سعید‌رضا، میر‌دهقان، مهین ناز، بوگل، تینا. (۱۴۰۰). تأثیر «تاکید» بر جایگاه شناسه‌های واژه‌بستی گویش وفسی بر پایۀ دستور واژی-نقشی. زبان پژوهی، د 13، ش ۳۹، صص. ۶۱-۸۶.
22. Abubakari, Hasiyatu. (2018). Information Structure and the Lexical-Functional Grammar Framework.In Butt, Miriam, & King, Tracy Holloway (Eds.), Proceedings of the LFG’18 Conference (4–24). Stanford, CA: CSLI Publications.
23. Börjars, Kersti, Rachel Nordlinger, and Louisa Sadler. (2019). Lexical-Functional Grammar: An Introduction. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
24. Bresnan, Joan, Ash Asudeh, Ida Toivonen, and Stephen Wechler. (2016). Lexical-Functional Syntax. second edition. Oxford: Wiley-Blackwell.
25. Choi, Hye-Won .1996. Optimizing Scrambling in Context: Scrambling and Information tructure. Ph.D. dissertation, Stanford University.
26. Dalrymple, Mary, and Irina Nikolaeva. (2011). Objects and Information Structure. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
27. Dalrymple, Mary, John J Lowe, and Louise Mycock. (2019). The Oxford Reference Guide to Lexical Functional Grammar. Oxford: Oxford University Press.
28. Ghomeshi, Jila. (1996). Projection and Inflection: a study of Persian phrase structure. Ph.D. dissertation, University of Toronto.
29. Ghomeshi, (1997). Topics in Persian VPs, Lingua, 102, 133-167.
30. Hooshmand, Mozhgan, Vali Rezai and Rezvan Motavallian. (2015). Transitivity and object marking in Persian. International Journal of Language Studies, 9, 41- 74.
31. Karimi, Simin. (1999). A note on parasitic gaps and specificity.Linguistic Inquiry, 30(4), 704-713.
32. Karimi, Simin. (2005). A minimalist approach to scrambling, evidence form Persian. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
33. Karimi, Simin. and Taleghani, Azita. (2007). Wh-movement, interpretation, and optionality in Persian. In Simin Karimi, Vida Samiian and Wendy K. Wilkins (eds). In Phrasal and Clausal Architecture, syntactic derivation and interpretation (pp. 167-187). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
34. King, Tracy Holloway. (1997). Focus domains and information-structure. In Miriam Butt and Tracy Holloway King (eds). Proceedings of the LFG97 Conference (1-13). Stanford: CSLI Publications.
35. Kiss, katalin. É. (1998). Identificational Focus versus Information Focus. Language, 74(2), 245–273. https://doi.org/10.2307/417867
36. Lambrecht, Knud. (1994). Information structure and sentence form: Topic, focus, and the mental representation of discourse referents. Cambridge, UK: Cambridge University Press
37. Lazard, Gilbert. (1982). Le morphème râ en persan et les relations actancielles. Bulletin de la sociétéde linguistique de Paris, 73(1): 177-208.
38. Nemati, Fatemeh. 2010. Incorporation and complex predication in Persian. In Butt, Miriam, and King, Tracy Holloway (Eds.), Proceedings of the LFG10 Conference (374-394). Stanford, CA: CSLI Publications.
39. Roberts, John R. In cooperation with Jahani, Carina & Barjaste Delforooz, Behrooz. (2009). A Study of Persian Discourse Structure, Sweden: Uppsala universitet
40. Shokouhi, Hussein, and Peter Kipka. (2003). A discourse study of Persian râ. Lingua, 113(10), 953-966.