تعداد نشریات | 49 |
تعداد شمارهها | 1,846 |
تعداد مقالات | 19,518 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,306,539 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,540,125 |
بازخوانی گرایشهای دینی و سیاسی ایرانیان در سدۀ هشتم هجری در نگاه حمداللّه مستوفی | ||
تاریخ و فرهنگ | ||
مقاله 1، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 108، شهریور 1401، صفحه 9-37 اصل مقاله (1.05 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2022.76666.1131 | ||
نویسنده | ||
محمد رضا ابوئی مهریزی* | ||
استادیار دانشگاه بین المللی اهل بیت (ع) | ||
چکیده | ||
از ویژگیهای حیات دینی ایرانیان در دورهٔ مغول، رشد گفتمانی از مذهب اهل سنّت و جماعت است که خلافت خلفای راشدین و مقام امامت و ولایت ائمّهٔ اثنی عشر را در کنار هم نشانده و توأمان به هر دو باور داشت. این موضوع همزمان با تشخّص عینی بسط مفهوم ممالک محروسهٔ ایرانزمین در متون این دوره به روشنی آشکار است. در این میان، حمداللّه مستوفی جایگاه مهم و شایان توجهی دارد. هر سه تصنیف عمدهٔ وی، واجد جزئیات فراوانی در تبیین اندیشهٔ مذهبی حمداللّه مستوفی و باورهای مذهبی رایج در ایران روزگار او است. تحقیق حاضر بر آن است تا به شیوهٔ توصیفی و تحلیلی نشان دهد که نگاه مستوفی نسبت به این اندیشهٔ مذهبی چگونه بوده است؟ بررسی مزبور بیانگر آن است که حمداللّه مستوفی هر چند در تصنیف آثارش در پی تدوین متون دینی نبوده، لکن در خلال آنها اطلاعات ارزشمندی از اوضاع دینی زمانهٔ خود به دست داده است. وی ضمن بیان نحوهٔ پراکندگی مذاهب مختلف در ایران، رویکردهای رایج و عمدهٔ مذهبی این دوره را به روشنی نشان داده است. | ||
کلیدواژهها | ||
حمداللّه مستوفی؛ ایرانگرایی؛ تصوّف؛ تسنن دوازدهامامی؛ ایلخانان | ||
مراجع | ||
ابرقوهی، شمسالدین ابراهیم. مجمعالبحرین. بهتصحیح نجیب مایل هروی. تهران: انتشارات مولی، 1394.
ابن بزّار اردبیلی، درویش توکّلی بن اسماعیل. صفوةالصفا. بهتصحیح غلامرضا طباطبائی مجد. تهران: انتشارات زریاب، 1376.
اربلی، بهاءالدین علی بن عیسی. کشفالغمّه فی معرفةالائمّه. همراه با ترجمه و شرح فارسی علی بن حسن زوارهای موسوم به ترجمةالمناقب، بهتصحیح آقا سیّد ابراهیم میانجی. تهران: انتشارات اسلامیه، 1381.
ازهری، محمّد بن احمد. تهذیباللّغه. بیروت: دار احیاءالتراثالعربی، 1427.
امینیزاده، علی و محمدعلی رنجبر. «تسنّن دوازدهامامی خراسان (در سدههای هشتم و نهم هجری)». شیعهشناسی. ش. 57( بهار 1396): 65-94.
باخرزی، ابوالمفاخر یحیی. اورادالاحباب و فصوصالآداب. بهتصحیح ایرج افشار. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383.
باسانی، آ. «دین در دورهٔ سلجوقی». از مجموعهٔ تاریخ ایران پژوهش دانشگاه کمبریج: از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، گردآوری جی.آ. بویل، ترجمهٔ حسن انوشه، جلد 5، 271-288. تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371.
باسانی، آ. «دین در دورهٔ مغول». از مجموعهٔ تاریخ ایران پژوهش دانشگاه کمبریج: از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، گردآوری جی.آ. بویل، ترجمهٔ حسن انوشه، جلد 5، 511-520. تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371،
بلک، آنتونی. تاریخ اندیشهٔ سیاسی اسلام از عصر پیامبر تا امروز. ترجمهٔ محمّدحسین وقار. تهران: انتشارات اطلاعات، 1393.
بناکتی، داود بن محمّد. روضة اولیالالباب فی معرفةالتواریخ و الانساب. بهتصحیح جعفر شعار. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1378.
بیرونی، ابوریحان محمّد بن احمد. آثارالباقیه عن القرونالخالیه. بهتصحیح پرویز اذکایی. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب، 1380.
پارسا، خواجه محمّد. فصلالخطاب. بهتصحیح جلیل مسگرنژاد. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1381.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. نفحاتالانس من حضراتالقدس. بهتصحیح مهدی توحیدیپور. تهران: انتشارات سعدی، 1366.
جعفریان، رسول. «فتوحالمجاهدین و نقد ملّا محمّدطاهر قمی». آینۀ میراث، سال چهارم، ش. 34-33 (1385): 180-194.
جعفریان، رسول. تاریخ تشیّع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی. تهران: نشر علم، 1388.
جوادی، قاسم و سیّد مرتضی عادلی. «علاءالدولهٔ سمنانی به مثابه سنّی دوازدهامامی». نشریهٔ سخن تاریخ. ش.25( بهار و تابستان 1396): 103-120.
جوهری، اسماعیل بن حمّاد. الصّحاح. بهتحقیق احمد عبدالغفور عطّار. بیروت: دارالعلم للملایین، 1376.
حاجیخلیفه، مصطفی بن عبداللّه. کشفالظنون عن اسامیالکتب و الفنون. بهاهتمام سیّد شهابالدین حسینی مرعشی نجفی. بیروت: دار احیاءالتراثالعربی، بیتا.
حسینی قادری جامی، میر جمالالدین محمّد. کچکول میر جمالالدین محمّد. نسخهٔ خطّی کتابخانهٔ مجلس شورای اسلامی. شمارهٔ 8841.
حسینی یزدی، محمّد بن محمّد. العراضة فی الحکایةالسلجوقیه. بهتصحیح مریم میرشمسی. تهران: بنیاد موقوفات افشار، 1388.
حموی، یاقوت بن عبداللّه. معجمالبلدان. بیروت: دار صادر، 1995.
خلیلی قزوینی، خلیل بن عبداللّه. الارشاد فی معرفة علماءالحدیث. بهتحقیق محمّد سعید بن عمر ادریس. ریاض: مکتبةالرشد للنشر و التوزیع، 1409.
خنجی اصفهانی، فضلاللّه بن روزبهان. تاریخ عالمآرای عباسی. بهتصحیح محمّداکبر عتیق. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب، 1382.
خنجی اصفهانی، فضلاللّه بن روزبهان. مهماننامهٔ بخارا. بهاهتمام منوچهر ستوده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1341.
خنجی اصفهانی، فضلاللّه بن روزبهان. وسیلةالخادم الی المخدوم در شرح صلوات چهارده معصوم (ع). بهکوشش رسول جعفریان. قم: کتابخانۀ بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی، گنجینۀ جهانی مخطوطات اسلامی، 1372.
خوافی خان نظامالملکی، محمّدهاشم. منتخباللباب. بهتصحیح مولوی کبیرالدین احمد صاحب. بهاهتمام اشیاتک سوسیتی بنگاله، کلکته: مطبع مظهرالعجایب، 1874م.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمّد. التدوین فی اخبار قزوین. بهتصحیح عزیزاللّه عطاردی قوچانی. بیروت: دارالکتبالعلمیه، 1408.
سبکی، تاجالدین عبدالوهاب. الطبقاتالشافعیةالکبری. بهتحقیق عبدالفتاح محمد الحلو و محمود محمد الطناحی. قاهره: دار احیاءالکتبالعربیه، بیتا.
سمنانی، شیخ علاءالدوله. العروة لاهل الخلوة و الجلوة. بهتصحیح نجیب مایل هروی. تهران: انتشارات مولی، 1362.
سمنانی، شیخ علاءالدوله. چهل مجلس. بهتحریر امیر اقبال بن سابق سجستانی. بهاهتمام عبدالرفیع حقیقت. تهران: انتشارات اساطیر، 1379.
شادان، جبریل. «تاریخنامۀ بناکتی (حلقهای از نگارشهای تسنّن دوازدهامامی)». مجلّۀ اخلاق. ش.4 و 5(زمستان 1379 – بهار 1380): 152-166.
شاه نعمتاللّه ولی، سیّد نورالدین. کلّیات اشعار. بهسعی جواد نوربخش. تهران: مهرآیین، 1374.
شفق، اسماعیل. «تسنّن دوازدهامامی حافظ». نشریهٔ مطالعات ادبیات شیعی. ش. 1(اسفند 1400): 93-120.
الشیبی، کامل مصطفی. تشیّع و تصوّف تا آغاز سدۀ دوازدهم هجری. ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: امیرکبیر، 1387.
الشیبی، کامل مصطفی. همبستگی میان تصوّف و تشیّع. ترجمۀ علی اکبر شهابی. تهران: دانشگاه تهران، 1353.
صالحی، نجمه. «بازتاب اوضاع جامعهٔ عصر ایلخانی در آثار حمداللّه مستوفی (680-750ق)». مجلّۀ نامۀ جامعه. س. 1، ش. 1( پاییز 1398): 33-56.
فتوحالمجاهدین فی ردّ المتدلّسین. نسخهٔ خطّی کتابخانهٔ مجلس شورای اسلامی، شمارهٔ 10720.
قاشانی، عبداللّه بن محمد. تاریخ اولجایتو. بهتصحیح مهین همبلی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1384.
قصّابی گزکوه، جلیل؛ عباسی، جواد و بشری دلریش. «جایشناسی مذهبی ایران عصر ایلخانی با تکیه بر نزهةالقلوب». نشریهٔ مطالعات تاریخ اسلام . ش. 33 (تابستان 1396): 145-170.
کربلائی تبریزی، حافظ حسین. روضاتالجنان و جنّاتالجنان. بهتصحیح جعفر سلطانالقرّائی. تبریز: انتشارات ستوده، 1383.
لاری، مصلحالدّین محمّد. مرآتالادوار و مرقاتالاخبار. بهتصحیح سیّد جلیل ساغروانیان. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1393.
مادلونگ، ویلفرد. فرقههای اسلامی. ترجمهٔ ابوالقاسم سرّی. تهران: انتشارات اساطیر، 1377.
مادلونگ، ویلفرد. مکتبها و فرقههای اسلامی در سدههای میانه، ترجمهٔ جواد قاسمی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1375.
مجملالتواریخ و القصص. بهتصحیح ملکالشّعراء بهار. تهران: کلالۀ خاور، 1318.
مستوفی، حمداللّه. تاریخ گزیده. بهتصحیح عبدالحسین نوائی. تهران: انتشارات امیرکبیر، 1364.
مستوفی، حمداللّه. ظفرنامه به انضمام شاهنامۀ ابوالقاسم فردوسی بهتصحیح حمداللّه مستوفی. چاپ عکسی از روی نسخۀ خطّی مورّخ 807 هجری در کتابخانۀ بریتانیا (2833.OR)، زیر نظر نصراللّه پورجوادی و نصرتاللّه رستگار. تهران - وین: مرکز نشر دانشگاهی و انتشارات آکادمی علوم اتریش، 1377ش؛ 1999م.
مستوفی، حمداللّه. نزهةالقلوب. بهتصحیح میرهاشم محدّث. تهران: سفیر اردهال، 1396.
مستوفی، حمداللّه. نزهةالقلوب. نسخهبرگردان دستنویس شمارهٔ 4517 کتابخانهٔ فاتح استانبول، با مقدمهٔ انگلیسی دنیز اگل و مقدمهٔ فارسی علی صفری آققلعه. تهران: مؤسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب، 1399.
میبدی، قاضی میرحسین بن معینالدین. شرح دیوان منسوب به امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع). بهتصحیح حسن رحمانی و سید ابراهیم اشک شیرین. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1379.
نخجوانی، محمّد بن هندوشاه. دستورالکاتب فی تعیینالمراتب. بهتصحیح عبدالکریم علی اوغلی علیزاده. مسکو: فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان، 1976م.
نخجوانی، هندوشاه. تجاربالسلف. بهتصحیح عباس اقبال آشتیانی. تهران: مطبعهٔ فردین، 1313.
نسفی، عبدالعزیز بن محمّد. کشفالحقایق. بهتصحیح احمد مهدوی دامغانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344.
نصیری، محمّد ابراهیم. دستور شهریاران. بهکوشش نادر نصیری مقدّم. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1373.
نیشابوری، ظهیرالدین. سلجوقنامه. بهتصحیح میرزا اسماعیل افشار (حمیدالملک). تهران: انتشارات اساطیر، 1390.
همدانی، خواجه رشیدالدین فضلاللّه. جامعالتواریخ (تاریخ اسماعیلیان). بهتصحیح محمّد روشن. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1387.
همدانی، خواجه رشیدالدین فضلاللّه. جامعالتواریخ (تاریخ آل سلجوق). بهتصحیح محمّد روشن. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1386.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 218 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 225 |