شناسایی پیشران های موثر در بازآفرینی شهری سکونتگاه های غیررسمی با رویکرد آینده پژوهی ( نمونه موردی: شهر زاهدان)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 19، بهمن 1401، صفحه 127-149   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.70702.1053

نویسندگان

سهیلا رضایی؛ مریم کریمیان بستانی^* ؛ غلامرضا میری

گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

چکیده

توسعه افسارگسیخته شهرنشینی تأثیرات و پیامدهای منفی بر کالبد شهرها به‌جای گذاشته و موجب برهم خوردن تعادل‌های اجتماعی و محیطی و درنتیجه ظهور سکونتگاه‌های غیررسمی و بافتی ناکارآمد شهری گشته است. رویکرد بازآفرینی شهری با ایجاد تغییرات مثبت و پایدار در پی ارتقای این بافته‌ای ناکارآمد می‌باشد. ازین رو هدف از این پژوهش شناسایی پیشران‌های کلیدی مؤثر بر بازآفرینی شهری با رویکرد آینده‌پژوهی در شهر زاهدان می‌باشد. پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی، از حیث روش ترکیبی از روش‌های اسنادی و پیمایشی در سطح اکتشافی و مبتنی بر رویکرد آینده‌پژوهی است که با به‌کارگیری ترکیبی از مدل‌های کمی و کیفی صورت گرفته است. جامعۀ آماری مورد مطالعه شامل مدیران، کارکنان و اعضای نهادهای فعال است که در بازآفرینی و نیز مدیریت و توسعه امور فرهنگی در این منطقه نقش دارند. روش جمع‌آوری اطلاعات مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی است. در این تحقیق از روش‌های تحلیل ساختاری و تکنیک دلفی استفاده‌شده و نرم‌افزار مورداستفاده در این تحقیق MIC MAC می‌باشد. بر اساس نتایج مدل تحلیل ساختاری 10 شاخص به‌عنوان مهم‌ترین و کلیدی‌ترین شاخص‌های مؤثر بر بازآفرینی شهری در شهر زاهدان انتخاب شد که از میان این 10 شاخص انتخاب‌شده، هفت شاخص از گروه متغیر مدیرتی – نهادی و قانونی، دو شاخص از گروه متغیر اجتماعی – فرهنگی و یک شاخص هم از گروه متغیر محیطی و کالبدی بوده‌اند. درنتیجه مهم‌ترین و کلیدی‌ترین متغیر در بازآفرینی شهری در شهر زاهدان، متغیر مدیریتی – نهادی و قانونی می‌باشد و بهبود و ارتقاء توان کارشناسی و تخصصی شهرداری، یکپارچگی سیاست‌های بخش‌های مختلف شهری، تأکید بر وجود یک مرکز هماهنگ‌کننده سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های شهری، تدوین استانداردهای ارزیابی خدمات مدیریت شهری، ملزم نمودن کلیه نهادهای رسمی و غیررسمی به همکاری و هماهنگی با بازآفرینی شهری از جمله مهمترین پیشنهادات در ارتباط با بازآفرینی شهر زاهدان می باشند.

کلیدواژه‌ها

بازآفرینی شهری؛ آینده‌پژوهی؛ سکونتگاه های غیررسمی؛ شهر زاهدان

مراجع

1. اسکندری ثانی، م.، سجادی، ژ.، و صرافی، م. (1393). ظرفیت توسعه اجتماعات محلی در کاهش فقر شهری و عوامل مؤثر در توسعه آن: مورد شناسی: نعمت آبااد تهران (محلات جنوبی شهر تهران). فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 4(15)، 21-1.
2. ایزدی، م.س.، و حنانگی، پ. (1393). بازآفرینی شهری. تهران: نشر دانشگاه تهران.
3. ایمری راب، ل.ل.، و راکو، م. (1390). نوسازی شهر لندن، حکمرانی، پایداری و اجتماع‌محوری در یک شهر جهانی. ترجمه رفیعیان، رضوان، فرشاد، تهران: نشر دانشگاه تهران.
4. پاتر، ر.، و مایونز، س.ل. (1384). شهر در جهان درحال‌توسعه. ترجمه کیومرث ایراندوست، مهدی دهقان منش و میترا احمدی، تهران: سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.
5. پوراحمد، ا.، حبیبی، ک.، و کشاورز، م. (1389). سیر تحول مفهوم شناسی بازآفرینی شهری به‌عنوان رویکردی نو در بافت‌های فرسوده شهری. شهر ایرانی اسلامی، 1، 92-73.
6. توپچی ثانی، ع. (1389). بازآفرینی شهری پایدار رهیافت نوین مداخله در بافت‌های فرسوده شهر. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.
7. حاجی پور، خ. (1386). مقدمه‌ای بر سیر تحول و تکوین رویکردهای مرمت شهری، اندیشه ایرانشهر. فصلنامه‌ای در زمینه شهرشناسی، 2(9و10).
8. حق وردیان، ف. (1390). بررسی نقش سرمایه اجتماعی در توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعه موردی: محله استخر عینک رشت). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.
9. رابرتز، پ.، و سایک، ه. (1393). بازآفرینی شهری. ترجمه محمد سـعید ایـزدی و پیـروز حنـاچی، تهـران: انتشارات دانشگاه تهران.
10. زیاری، ک.، ربانی، ط.، و ساعد، ر. (1396). آینده‌پژوهی پارادایمی نوین در برنامه‌ریزی با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای (مبانی، مفاهیم، رویکردها و روش‌ها). چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11. صالحی امیری، س.ر.، و خدائی، ز. (1390). ویژگی‌ها و پیامدهای اسکان غیررسمی و حاشیه‌نشینی شهری نمونه موردی: کلان‌شهر تهران. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 1(3)، 80-65.
12. صباغی آبکوه، ش.، بازرگان، م.، اکابری، ک.، رضوی، ز.س.، و سردار، ا. (1399). شناسایی نیروهای پیشران تاثیرگذار بر تحقق توسعه اجتماع محور در محلات کم برخوردار شهری (مطالعه موردی: محله التیمور مشهد). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 7(13)، 251-231.
13. صداقت رستمی، ک.، اعتماد، گ.، بیدرام، ر.، و ملاذ، ج. (1390). تدوین شاخص‌های شناسایی بافت‌های ناکارآمد. برنامه‌ریزی فضایی، 1(1)، 120-103.
14. فنی، ز.، و شیرزادی، ف. (1397). تحلیل عوامل مؤثر بر بازآفرینی فضاهای تاریخی شهر (مطالعه موردی: میدان مشق، تهران). برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 13(1)، 197-179.
15. کافمیان، غ.، قربانی زاده، و.ا.، و شفیعا، س. (1392). دستیابی به توسعه پایدار محلی از طریق ظرفیت اجتماعی ساکنین و فعالان اقتصادی محله غیررسمی، مطالعه موردی: محله شمیران نو. مطالعات شهری، 4، 10-1.
16. کلانتری خلیل‌آباد، ح.، و پوراحمد، ا. (1384). فنون و تجارب برنامه‌ریزی مرمت تاریخی شهرها. چاپ اول، تهران: انتشارات سمت، جهاد دانشگاهی.
17. کمانرودی کجوری، م. (1387). اسکان غیررسمی در تهران، ساماندهی اسکان غیررسمی منطقه 6 شهرداری. پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
18. نصیری، ا.، و سالاری نیا، م. (1396). تحلیل عوامل موثردر بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری مطالعه موردی محله 20 منطقه 17 شهر تهران. سرزمین، 14(55)، 148-135.
19. نظریان، ا. (­1390). بررسی عوامل مؤثر بر حاشیه‌نشینی و بازتاب‌های آن، با تأکید بر کاربری خدمات شهری(مورد: شهر یزد). جغرافیای سرزمین، 8(31)، 49-31.
20. نوریان، ف.، و آریانا، ا. (1391). تحلیل چگونگی حمایت از قانون مشارکت عمومی در بازآفرینی شهری میدان امام علی اصفهان. نشریه هنرهای زیبا، 17(2)، 28-15.
21. هاشمی، م.ر.، شیعه، ا.، و ذبیحی، ح. (1397). مقایسه تطبیقی تجارب پردازنده محرک توسعه با رویکرد بازآفرینی شهری در شهرهای منتخب جهان. فصلنامه جغرافیایی علمی-پژوهشی، 15(60)، 45-29.
22. یعقوبی، م.، و شمس، م. (1398). بازآفرینی بافت فرسوده با رویکرد توسعه پایدار مطالعه موردی: شهر ایلام. شهرپایدار، 2(1)، 63-77.

 

23. Baykal N. (2010). Urban poverty in Asia. China: Singnoya Press.
24. Bianchini F., & Parkinson M. (1993). Cultural Policy and Urban Regeneration: The West European Experience. Manchester: Manchester University Press.
25. Guzey O. (2009). urban regeneration and increased competitive power: Ankara in an era of globalization. Cities, 26(1), 27- 37.
26. Izadi M.S. (2006). A study on city center regeneration: A comparative analysis of two different approaches to the revitalization of historic city centers in Iran. Newcastle University.
27. Kovacic Z., & Giampietro M. (2016). Between theory and quantification: An integrated analysis of metabolic patterns of informal urban settlements, Energy Policy, 100, 377-386.
28. Magruk A. (2011). Innovative classification of technology foresight methods. Technological and Economic Development of Economy, (4), 700-715.
29. Minetto F., Pirlone F., & Tomasoni L. (2011). Proposal of an approach for sustainable regeneration in the historical centers of the Mediterranean. International Conference on Green Buildings and Sustainable Cities, 1015–1022.
30. Nuiss H., & Heinrichs D. (2013). Slums: perspectives on the definition, the appraisal and the management of an urban phenomenon. Geogr.Soc. Berl, 144, 105–116.
31. Roberts P., & Sykes H. (2000). Urban Regeneration: Handbook. Londan: Sage Publications.
32. Schatzmann J., Schafer R., & Eichelbaum F. (2013). Foresight 2.0-Deinition, overview & evaluation. European Journal of Futures Research, 1(1), 1-15.
33. Slaughter R. (2014). Future: All That Matters, Z. Sardar. Hodder and Stoughton, London (2013). Futures, 63, 158-159.
34. Taubenböck H., & Kraff N.J. (2014). The physical face of slums: a structural comparison of slums in Mumbai, India, based on remotely sensed data. Hous.BuiltEn- virion, 29,15–38.
35. Thurner T. (2017). Introduction to the special issue: Science, Technology, and Innovation (STI) prospects for Russia. foresight, 19(2), 85-86.