تدوین سناریوهای توسعۀ منطقه‌ای (مطالعۀ موردی: استان مازندران)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 10، دوره 20، شماره 2 - شماره پیاپی 39، تیر 1401، صفحه 282-253   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2022.70579.1036

نویسندگان

محسن اسلامی آکندی¹؛ مریم ایلانلو^{* 2}؛ لیلا ابراهیمی¹؛ کیا بزرگمهر¹

¹گروه جغرافیا، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

²گروه جغرافیا، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران

چکیده

      روند سرعت تغییر فضاهای جغرافیایی چنان است که قدرت و توان بشر نمی‌تواند آن را پیش‌بینی کند. به‌منظور آمادگی در برابر تغییرات محیطی، مطالعات آینده‌نگاری جایگزین تکنیک‌های پیش‌بینی و برنامه‌ریزی سنتی شده است. برنامه‌ریزی سناریو، تکنیکی است که با در نظر گرفتن عدم قطعیت‌های محیطی، آینده‌های متفاوتی را ارائه می‌دهد. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا با رویکرد سناریونویسی، به تدوین سناریوهای آینده توسعه استان مازندران پرداخته شود. برای این منظور از روش دلفی و نظرخواهی از خبرگان استان، برای شناسایی نیروهای پیشران توسعه استان و عدم قطعیت‌های احتمالی پیش‌رو استفاده شده است. در ادامه، متغیرهای اولیه در چارچوب ماتریس اثر متقاطع در نرم‌افزار آینده‌نگار میک‌مک تعریف شد. درنهایت، با توجه به امتیاز بالای تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم مشخص شد، 18 عامل اصلی کلیدی در آینده توسعة‌ منطقه‌ای استان مازندران تأثیرگذارند. این عوامل به‌عنوان پایه اصلی تدوین وضعیت‌های احتمالی و سناریونگاری توسعه‌ منطقه‌ای استان مازندران، در این پژوهش بحث شده‌اند.‌ برای به دست آوردن سناریوها از نرم‌افزار سناریو ویزارد استفاده شده است. نتایج نشان داد، درمجموع، 68 وضعیت مختلف برای 18 عامل کلیدی طراحی شد که این وضعیت‌ها طیفی از شرایط مطلوب تا نامطلوب را در بر گرفتند و تعداد وضعیت‌های هر عامل متناسب با میزان پیچیدگی شرایط استان بین سه تا چهار حالت متغیر بوده است. درمجموع، ۱۱ سناریو با توجه به درجه‌ مطلوبیت آن‌ها به سه گروه تقسیم شدند که هریک از گروه‌ها شامل چند سناریو با ویژگی‌‌های تقریباً مشترک با تفاوت کم در یک یا چند وضعیت از میان 18 عامل کلیدی هستند.
 

کلیدواژه‌ها

سناریو؛ برنامه‌ریزی؛ توسعه؛ آینده‌نگری؛ استان مازندران

مراجع

1. بهشتی، م. ب.، و زالی، ن. (1390). شناسایی عوامل کلیدی توسعة منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایة سناریو مطالعه موردی : استان آذربایجان شرقی. مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 15(1)، 63-40
2. تقوایی، م.، و حسینی خواه، ح. (1396). برنامه‌ریزی توسعه صنعت گردشگری مبتنی بر روش آینده پوهش و سناریونویسی(مطالعه موردی: شهر یاسوج)، مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 6(23)، 30-8.
3. تقیلو، ع. ‌ا. (1393). سناریوهای آیندۀ سکونتگاه‌های روستایی ایران، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 3(5)، 83-96.
4. دل‌انگیزان، س.، و نوروزی، ح. (1397). آینده‌نگاری توسعه منطقه‌ای به روش برنامه‌ریزی سناریو (مورد کاوی : استان کهگیلویه و بویراحمد)، اولین همایش بین‌المللی برنامه‌ریزی اقتصادی، توسعه پایدار و متوازن منطقه‌ای روبکردها و کاربردها، کردستان، اردیبهشت ماه.
5. رمضانی، م.، صالحی‌فرد، م.، ابراهیمی، ح.، رهنما، ع.، و خراسانی، ن. (2017). تعیین استراتژی‌های مبتنی بر سناریو در سازمان زمین و مسکن مشهد مقدس، مجله اقتصاد و مدیریت شهر، 20( 2)، 98-82.
6. رهنما، م. ر.، شاکرمی، ک.، و عباسی، ح. (1397). شناسایی و تحلیل پیشران‌های مؤثر بر توسعة منطقه‌ای استان البرز با رویکرد برنامه‌ریزی سناریو مبنا، مجله آمایش سرزمین، 10(1)، 139-166.
7. زالی، ن.، و زمانی‌پور، س. (1394). تحلیل سیستمی متغیرهای راهبردی توسعة منطقه‌ای در برنامه‌ریزی سناریومبنا (مورد مطالعه: استان مازندران). مجله آمایش سرزمین، 7(1)، 1-28.
8. زنگی‌آبادی، ع.، حسینی‌خواه، ح.، و قاسمی، م. ر. (1399). برنامه ریزی توسعۀ منطقه ای بر پایۀ روش آینده پژوهی تحلیل اثرات متقاطع و سناریو نویسی سایب (مطالعۀ موردی: استان کهگیلویه و بویراحمد). مجله پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، 52(2)، 657-674.
9. شمس، ش.، حسینی، ا.، و خورشیدیان، ر. (1395). تحلیل و ارزیابی کاربرد روش تحلیل سلسله مراتبی فازی در اولویت بندی سناریوهای توسعه گردشگری روستایی. فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 5(18)، 158-178.
10. علی‌اکبری، ا.، پوراحمد، ا.، و جلال آبادی، ل. (1397). شناسایی پیشران‌های مؤثر بر وضعیت آیندة گردشگری پایدار شهر کرمان با رویکرد آینده‌پژوهی. فصلنامه علمی–پژوهشی گردشگری و توسعه، 7(1)، 156-178.
11. فروزنده دهکردی، ل.، شیره‌پز آرانی، ع. ‌ا.، و جندقیان بیدگلی، س. ر. (1390). برنامه‌ریزی ناحیه‌ای با استفاده از برنامه‌ریزی بر مبنای سناریوها(تبیین الگوی چشم‌انداز ناحیه کاشان). فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 1(3)، 39-56.
12. گوهری‌فر، م.، آذر، ع.، و مشبکی، ا. (1394). آینده پژوهی: ارائه تصویر آینده سازمان با استفاده از رویکرد برنامه ریزی سناریو (مطالعه موردی: مرکز آمار ایران). مجله علوم مدیریت ایران، 38(12)، 35-66.
13. مجنونی توتاخانه، ع.، و خالقی، ع. (1398). آینده‌پژوهی برنامه‌ریزی توسعه روستایی (مطالعه موردی: شهرستان ورزقان). فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 9(36)، 1-23.
14. محمدپور جابری، م.، ابراهیم زاده، ع.، رفیعیان، م.، و ساعد موچشی، ر. (2016). شناسایی و تحلیل تعاملات عوامل کلیدی و اندازه گیری ثبات یک منطقه با رویکرد آینده نگری استراتژیک (مطالعه موردی: خراسان شمالی) استان. مجله جغرافیا و پایداری محیط زیست، 20(38)،1-17.
15. ممتاز، غ. (1394). بررسی مفهوم جامعه شناختی توسعه. کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی، روانشناسی و علوم اجتماعی، تهران، ایران.
16. موسوی، م. ن.، قادری، ر.، تقیلو، ع. ‌ا.، و کهکی، ف. س. (1397). تدوین سناریوهای تحقق‌پذیری آمایش سرزمین (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی). مجله آمایش سرزمین، 10(1)، 65-91.

17. Bamooeifard, A. (2020). Future studies in Iran development plans for wind power, a systemdynamics modeling approach. Renewable Energy, 19(128), 1054-1064.
18. Batrouni, M., Aurélie, B., & Christophe, N. (2018). Scenario analysis, from BigData to black swan. Computer Science Review, 15(28), 131–139
19. Darkow, I. (2019). The involvement of middle management in strategy development —Development and implementation of a foresight-based approach. Journal Technological Forecasting & Social Change, 101(3),10–24
20. Nygrén, N. A. (2018). Scenario workshops as a tool for participatory planning in a case of lake management. Journal Futures, 69(3), 1-30.
21. Omara, A., Vishanth, W., & Ahmad, D. (2020). Studying transformational government: A review of the existingmethodological approaches and future outlook. Government Information Quarterly, 37(102), 1-10.
22. Randt, N. P. (2019). An approach to product development with scenario planning: The case of aircraft design. Journal Futures, 71(1), 11-28.
23. Rouindej, K., Ehsan, S., Roydon, A., & Fraser, S. (2019). CAES by design: A user-centered approach to designing Compressed Air Energy Storage (CAES) systems for future electricalgrid: Acasestudy for Ontario. Sustainable Energy Technologies and Assessments, 35(3), 58–72
24. Schwarza, J., Camelia, R., & Ren, R. (2020). Combining scenario planning and business wargaming to better anticipate future competitive dynamics. Journal Futures, 75(4), 1-19.
25. Strelkovskii, N., Komendantova, N., Sizov, S., & Rovenskaya, E. (2020). Building plausible futures: Scenario-based strategic planning of industrial development of Kyrgyzstan. Futures, 32(124), 102646.
26. Sucha, L., Simeon, V., Martin, J., Terez, A., Baˇsta, P., Duchkova, H., …, & Lorencova, F. (2022). Collaborative scenario building: Engaging stakeholders to unravel opportunities for urban adaptation planning. Urban Climate. 45(3),101277.
27. Willsteed, E., Silvana, B., Andrew, G., & Simon, J. (2020). Structuring cumulative effects assessments to support regional and local marine management and planning obligations. Journal Marine Policy, 98(4), 23–32.