شایعه‌های منتشرشده در همه‌گیری کوید-19: علل و استراتژی‌های مهار آن

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 5، دوره 19، شماره 2 - شماره پیاپی 40، تیر 1401، صفحه 145-121   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2022.75484.1142

نویسندگان

افسانه قاسمی^{* 1}؛ حامد ملازاده²

¹دانش آموخته دکتری جامعه شناسی، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

²دانش‌آموخته کارشناسی ارشد بیومکانیک ورزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

چکیده

شایعه‌ها در موقعیت‌های بحرانی منتشر می‌شوند و جامعه را بیش از پیش با مشکل روبه‌رو می‌‌کنند. همه‌گیری کوید-19 نیز به‌عنوان یک بحران به شکل‌گیری شایعه‌های مختلف منجر شد؛ بنابراین هدف مقاله حاضر تحلیل محتوای شایعه‌هایی بود که در همه‌گیری کوید-19 در جامعه منتشر شد. شایعه‌های منتشرشده در دو خبرگزای ایسنا و ایرنا از ابتدای همه‌گیری بیماری تا اعلام رسمی تولید و تزریق واکسن آن با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA تحلیل محتوا شدند. شایعه‌ها در 9 مقوله اصلی و 18 زیرمقوله شناسایی شدند. نُه گروه اصلی شایعات عبارت بودند از: شایعات مرتبط با ویروس، پیشگیری از بیماری، درمان و مهار بیماری، مرگ و میر و فوت‌شدگان، شیوع بیماری و ابتلا، تعطیلی و بازگشایی اماکن مختلف، اقدامات دولت، وضعیت دسترسی به اجناس مختلف و سایر شایعه‌ها. انتشار شایعه براساس انگیزه‌های مبتنی‌بر ترس، بدبینی، کنجکاوی، آرزویی، فریب و اقتصادی صورت گرفت که تأثیر منفی زیادی بر جامعه داشت. استراتژی‌های مهار شایعه نیز شامل استراتژی تکذیب و بازیابی می‌شد. براساس روند کلی مقولات، شایعه‌ها واکنش طبیعی جامعه به همه‌گیری یک بیماری کاملاً ناشناخته و کشنده بودند که برای سلامت جسمانی و روانی جامعه تهدید محسوب می‌شدند.
 

کلیدواژه‌ها

شایعه؛ همه‌گیری کووید-19؛ استراتژی مهار شایعه

مراجع

1. افروز، غ. ع. (1376). مبانی روان‌شناسی شایعه. روابط عمومی، (9)، 20-23.
2. ایسنا (خبرگزاری دانشجویان ایران) (1400). کرونا جان دو نفر را در قم گرفت. بازیابی از https://www.isna.ir/news/98113022898 در 20 آبان 1400
3. آذرشین، ا.، و تاجیک اسماعیلی، س. (1396). بررسی میزان باورپذیری پدیده شایعه در پیام‌رسان‌های موبایلی بین مردم شهرستان اهواز با تأکید بر نقش رسانه ملی. مطالعات فرهنگ و ارتباطات، 18(40)، 65-94.
4. آلپرت، ج. د.، و پستمن، ل. (1374). روان‌شناسی شایعه (س. دبستانی، مترجم). تهران: سروش
5. ترکمان، ف.، و شهابی، ز. (1395). شایعه و عوامل اجتماعی مؤثر در پذیرش آن. راهبرد اجتماعی و فرهنگی، (19)، 191-216.
6. تولایی، م. ع. (1396). تأثیر شایعه بر افکار عمومی. حقوق ملل، (27)، 387-407.
7. ربانی، ر.، برندگی، ب.، و مهربانی، م. (1392). تحلیل و تبیین اشاعه خبر و گسترش شایعه (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه اصفهان). مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فرودسی مشهد، 10(2)، 1-22.
8. زابلی‌زاده، ا.، و شمس، م. (1400). نقش صدا و سیما در مقابله با شایعات سیاسی انتشاریافته در شبکه‌های اجتماعی مجازی. رسانه و فرهنگ، 11(1)، 138-177.
9. صدیق سروستانی، ر. (1375). کاربرد تحلیل محتوی در علوم اجتماعی. نامه علوم اجتماعی، 8(8)، 91-114.
10. قانع عزآبادی، م.، شادی، ض.، و فتوره‌چی، م. م. (1399). جوانان و شایعه‌پراکنی در دوران پیام‌رسان‌های موبایلی. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، (49)، 33-52.
11. کاشی، ا.، و شهریاری، م. (1400). پایش چالش‌های ذهنی مردم در فضای مجازی در دوران کرونا. مطالعات مدیریت کسب و کار هوشمند، 10(37)، 215-232.
12. مقیمی، م.، و غفاری، ر. (1395). پایبندی مدیران به اخلاق، و مدیریت شایعه در سازمان‌های دولتی ایران. مدیریت فرهنگ سازمانی، 14(1)، 1-26.
13. هاتفی، م. (1401). الگوی گفتمانی مدیریت و پخش شایعه در شرایط همه‌گیری کرونا در شبکه اجتماعی تلگرام. زبان‌پژوهی. 4(44)، 35-58.
14. هماصدر، ص. (1388). مدیریت شایعه: پذیرش و پایش. تدبیر، (210)، 59-63.

 

15. Ahsan, M., Kumari, M., & Sharma, T. P. (2019). Rumors detection, verification and controlling mechanisms in online social networks: A survey. Online Social Networks and Media, 14, 100050.
16. Al-Zaman, M. (2021). COVID-19-Related social media fake news in India. Journalism and Media, 2(1), 100-114.
17. Al-Zaman, M., Sultana, M., Sultana Ahona, K. T., Sife, S. A., Akbar, M., & Sarkar, N. (2020). Social media rumors in Bangladesh. Journal of Information Science Theory and Practice, 8(3), 77-90.
18. DiFonzo, N., & Bordia, P. (1998). A tale of two corporations: Managing uncertainty during organizational change. Human Special Issue-Employee Communications, 37(3‐4), 295-303.
19. DiFonzo, N., & Bordia, P. (2002). Corporate rumor activity, belief and accuracy. Public Relations Review, 28(1), 1-19.
20. DiFonzo, N., & Bordia, P. (2007). Rumor psychology: Social and organizational approaches. Wahsington: American Psychological Association.
21. Goodwin, R., Haque, S., Neto, F., & Myers, L. B. (2009). Initial psychological responses to Influenza A, H1N1 ("Swine flu"). BMC Infectious Diseases, 9(1), 1-6.
22. Hu, Zh., Yang, Zh., Li, Q., & Zhang, A. The COVID-19 infodemic: infodemiology study analyzing stigmatizing search terms. Journal of medical Internet Research,22(11): e22639.
23. Jones, N. M., Thompson, R. R., Schetter, C. D., & Silver, R. C. (2017). Distress and rumor exposure on social media during a campus lockdown. Proceedings of the National Academy of Sciences, 114(44), 11663-11668.
24. Kamins, M. A., Folkes, V. S., & Perner, L. (1997). Consumer responses to rumors: Good news, bad news. Journal of Consumer Psychology, 6(2), 165-187.
25. Lv, W., Zhou, W., Gao, B., Han, Y., & Fang, H. (2022). New insights into the social rumor characteristics during the COVID-19 pandemic in China. Frontiers in Public Health, 10, 864955.
26. Murayama, T. (2021). Dataset of fake news detection and fact verification: A survey.  2111.03299. Retrieved from https://arxiv.org/abs/2111.03299
27. Pu, G., Jin, L., Xiao, H., Shu-Ting, W., Xi-Zhe, H., Ying, T., & Yibo, W. U. (2021). Systematic evaluation of COVID-19 related Internet health rumors during the breaking out period of COVID-19 in China. Health Promotion Perspectives, 11(3), 288.
28. Radwan, E., & Radwan, A. (2020). The spread of the pandemic of social media panic during the COVID-19 outbreak. European Journal of Environment and Public Health, 4(2), em0044.
29. Rahmawati, D., Mulyana, D., Lumakto, G., Viendyasari, M., & Anindhita, W. (2021). Mapping disinformation during the Covid-19 in Indonesia: Qualitative content analysis. Jurnal ASPIKOM, 6(2), 222-234.
30. Rosnow, R., & Foster, E. K. (2005). Rumor and gossip research. Psychological Science Agenda,19(4), 1-2.
31. Shi, A., Qu, Z., Jia, Q., & Lyu, C. (2020). Rumor detection of COVID-19 pandemic on online social networks. Paper presented at the Proceedings of the IEEE/ACM Symposium on Edge Computing; IEEE/ACM Symposium on Edge Computing, San Jose, CA.
32. Taghipour, F., Ashrafi-Rizi, H., & Soleymani, M. R. (2021). Dissemination and acceptance of COVID-19 misinformation in Iran: A qualitative study. International Quarterly of Community Health Education, 0272684X211022155.
33. Tasnim, S., Hossain, M. M., & Mazumder, H. (2020). Impact of rumors and misinformation on COVID-19 in social media. Journal of Preventive Medicine and Public Health, 53(3), 171-174.
34. Wang, P., Shi, H., Wu, X., & Jiao, L. (2021). Sentiment analysis of rumor spread amid COVID-19: Based on weibo text. Healthcare, 9(10), 1275.
35. World Health Organization (WHO). (2021a). COVID-19–China. Retrieved 2021, December 2, from https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2020-DON229
36. World Health Organization (WHO). (2021b). WHO director-general's opening remarks at the media briefing on COVID-19. Retrieved 2021, December 2, from https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020
37. Yang, F., Ren, Y., Wang, S., & Zhang, X. (2022). Health-related rumor control through social collaboration models: Lessons from cases in China during the COVID-19 Pandemic. Healthcare, 10(8), 1475.
38. Zamanian, M., Ahmadi, D., Sindarreh, S., Aleebrahim, F., Vardanjani, H. M., Faghihi, S. H., ... & Nasirian, M. (2020). Fear and rumor associated with COVID-19 among Iranian adults. Journal of Education and Health Promotion, 9, 355.
39. Zheltukhina, M. R., Slyshkin, G. G., Ponomarenko, E. B., Busygina, M. V., & Omelchenko, A. V. (2016). Role of media rumors in the modern society. International Journal of Environmental and Science Education, 11(17), 10581-10589.