آینده‌پژوهی سازماندهی دانش: شناسایی نیروهای پیشران، چالش‌ها، راهکارها و خلأها

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 3، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24، آذر 1401، صفحه 54-75   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2022.71155.1048

نویسندگان

امید علی پور^{* 1}؛ فرامرز سهیلی²؛ ثریا ضیایی²؛ علی اکبر خاصه²

¹دانش آموخته دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: هدف، آینده‌پژوهی سازماندهی دانش با استفاده از نظرات متخصصین ایرانی این حوزه درباره آینده و مسائل مرتبط با آن هست.
روش‌شناسی: نوع پژوهش کاربردی با رویکرد کیفی است که با روش تحلیل محتوای کیفی، گراندد تئوری و ابزار مصاحبه گردآوری شده است. روش نمونه‌گیری هدفمند است. جامعه پژوهش نیز 20 نفر از متخصصین علم اطلاعات و دانش‌شناسی با زمینه تخصصی سازماندهی دانش هستند که با آن‌ها مصاحبه شد.
یافته ­ها: به نظر متخصصین، نیروهای پیشران تأثیرگذار در آینده سازماندهی دانش عبارت‌اند از: تولیدکنندگان دانش، دست‌اندرکاران دانش، کاربران دانش و برخی مصاحبه‌شوندگان مجموعه پژوهش‌های سازماندهی دانش را روند روبه‌رشد و در عین‌حال متنوعی می‌دانند. فهرست‌نویسی و رده‌بندی، تاکسونومی، مباحث سنتی از جمله موارد کاهشی و ابزارهای تحت وب، ابزارها و استانداردهای سازماندهی دانش، وب معنایی و هستی‌شناسی از جمله موارد افزایشی بیان شده است. در زمینه چالش‌های سازماندهی دانش نیز می‌توان به عواملی مانند مشکلات پژوهشی، نیروی انسانی، آموزش و ...، اشاره کرد.
نتیجه‌گیری: سازماندهی دانش موضوعی چندوجهی، روبه‌رشد و دارای زایش در علم اطلاعات و دانش‌شناسی است که با مسائل و موارد قوت و ضعف خود دست‌به‌گریبان است. هر کدام از بخش‌های مدل پارادایمی با یکدیگر در تعامل بوده و بر یکدیگر اثر مثبت یا منفی می‌گذارند. صاحب‌نظران سازماندهی دانش شناخت خوب و روشنی از مسائل این حوزه دارند و موارد تأثیرگذار مختلفی را بیان کرده‌اند. بنابراین لازم است با بهره‌گیری از خرد جمعی و حمایت‌های مالی و معنوی اهمیت بیشتری به سازماندهی دانش داد و در ارتقای نقاط قوت و رفع نقاط ضعف کوشید.

کلیدواژه‌ها

سازماندهی دانش؛ آینده‌پژوهی؛ نیروهای پیشران؛ علم اطلاعات و دانش‌شناسی

مراجع

آخشیک، سمیه سادات (1398). آیا این گره کور است؟ تحلیل و ارزیابی برنامه‌های درسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی از منظر شناختی و دانشی. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9(1)، 5-26. doi: 10.22067/riis.v0i0.74107

احسانی، وحید؛ اعظمی، موسی؛ نجفی، سیّد محمدباقر؛ سهیلی، فرامرز (1395). اثربخشی پژوهش‌های علمیِ داخلی بر شاخص‌های توسعه ایران. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۳۲ (۲)، ۳۱۹-۳۴۷. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://jipm.irandoc.ac.ir/article-

اسدنیا، ابوالفضل؛ چشمه سهرابی، مهرداد؛ شعبانی، احمد؛ عاصمی، عاصفه؛ طاهری دمنه، محسن. (1399). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر آینده بازیابی اطلاعات متنی به روش تحلیل تأثیر متقابل روندها. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 861-892. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از :http://jipm.irandoc.ac.ir/article- ۱-۴۵۶۰-fa.html

انتشاری، فهیمه؛ چشمه سهرابی، مظفر؛ افشار، ابراهیم (1390). بررسی کاربرد پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترای علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی در کتابخانه‌های شهر اصفهان. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 1(1)، 67-88. doi: 10.22067/riis.v1i1.8111

باغ محمد، مریم؛ منصوری، علی؛ چشمه سهرابی، مظفر (1399). بررسی توسعه و روند موضوعی حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی بر اساس مدل موضوعی LDA. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 36(2)، 297-328. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://jipm.irandoc.ac.ir/article-۱-۴۴۸۰-fa.html

بزرگی، اشرف‌السادات؛ امینی، طاهره (1394). بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در تبادلات علمی: مطالعه کتابداران دانشگاه‌های دولتی شهر تهران. تعامل انسان و اطلاعات، ۲ (۳)، 13-23. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://lis.aqr-libjournal.ir/article_45325.html

پاکنژاد، آزاد؛ سلامی، مریم؛ سهیلی، فرامرز؛ ضیائی، ثریا (1397). تحلیل سرفصل‌های جدید علم اطلاعات و دانش‌شناسی بر مبنای شایستگی‌های کارآفرینی در عرصه بهینه‌سازی سایت برای موتورهای جستجو (SEO). پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 8(2)، 5-38. doi: 10.22067/riis.v0i0.73376

ثابت پور، افسون؛ فدایی، غلامرضا؛ نقشینه، نادر؛ قبادپور، وفا (1394). بازنمون تصویری دانش در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۳۰ (۳)، ۶۳۱-۶۴۵. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://jipm.irandoc.ac.ir/article-۱-۲۶۶۳-fa.html

حبیبی، سحر؛ حاجی زین العابدینی، محسن؛ اصنافی، امیر‌رضا؛ عمرانی، ابراهیم (1397). مطالعه وضعیت عملکرد درون‌سازمانی نرم‌افزارهای کتابخانه‌های در ایران. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 21(4)، 67-90. doi: 10.30481/lis.2019.74170

حجازی، سیده رقیه؛ حیدری، غلامرضا؛ گرایی، احسان (1399). تأثیرات متقابل نیروهای پیشران تأثیرگذار بر آینده فهرست‌های کتابخانه‌ای در ایران. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 31(2)، 22-36. doi: 10.30484/nastinfo.2020.2418.1921

حسن‌زاده، محمد؛ رسولی، بهروز؛ کریمی، المیرا (1399). موانع رشد ظرفیت پدیده نظریه‌پردازی در ایران: موردکاوی دانشگاه تربیت مدرس. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 10(1)، 5-34. doi: 10.22067/riis.v0i0.71623

خادمیان، مهدی؛ کوکبی، مرتضی (1396). رده‌بندی‌های مردمی در مقابل واژگان مهارشده: رویکردهای نظری. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 33(2)، 945-962. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://jipm.irandoc.ac.ir/article-۱-۳۲۸۲-fa.html

خادمیان، مهدی؛ کوکبی، مرتضی (1397). برچسب‌های اجتماعی لایبرری ثینگ در مقابل سرعنوان‌های موضوعی کتابخانه کنگره: مرور نوشتارها. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 8(1)، 313-335. Doi: 10.22067/RIIS.V0I0.57823

خزایی، سعید؛ ناظمی، امیر؛ حیدری، امیرهوشنگ؛ علیزاده، عزیز؛ کاشانی، حامد (1394). مبانی آینده‌پژوهی و روش‌های آن. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.

خیرگو، منصور؛ شکوهی، جواد (1396). شناسایی و رتبه‌بندی عوامل کلیدی مؤثر بر اثربخشی سیستم‌های اطلاعاتی در سازمان‌های دولتی. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۳۲ (۳)، ۶۹۵-۷۱۲. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://jipm.irandoc.ac.ir/article-۱-۳۰۳۰-fa.html

درخوش، ملیحه (1397). آیا سازماندهی دانش حرکتی پارادایمی دارد؟ پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 33(4)، 1385-1404. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://jipm.irandoc.ac.ir/article-۱-۳۵۹۴-fa.html

طاهری، سیدمهدی (1398). واگرایی استانداردهای حوزه مدیریت اطلاعات و دانش: حرکت از وحدت به کثرت. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9(1)، 164-180. doi: 10.22067/riis.v9i1.74629

علیپور حافظی، مهدی؛ یزدی پور، مریم؛ رسولی، بهروز (1397). روند پژوهش‌های حوزه کتابخانه‌های دیجیتالی: گذشته، حال و آینده. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 29(1)، 33-49. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://nastinfo.nlai.ir/article_2215.html

فتاحی، رحمت‌الله (1393). یادداشت سردبیر: سمت‌وسوی کارگاه‌های آموزشی در حرفه: از پاسخ به نیازهای کلی تا ارتقای دانش‌های خاص. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۲۹ (۴)، ۸۷۱-۸۷۳. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://jipm.irandoc.ac.ir/article-۱-۲۶۴۹-fa.html

قاسمی الوری، مینا؛ چشمه سهرابی، مظفر (1399). تحلیل کمّی و انتقادی پژوهش‌های حوزه کتابخانه‌های دیجیتالی در ایران. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۳۵ (۴)، ۹۲۱-۹۵۲. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://jipm.irandoc.ac.ir/article-۱-۴۱۴۶-fa.html

قنادی نژاد، فرزانه؛ حیدری، غلامرضا (1397). شناسایی و تحلیل اولویت‌های پژوهشی در هر یک از محورهای پژوهشی علم اطلاعات و دانش‌شناسی از دیدگاه استادان و دانشجویان دکتری این رشته. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 34(1)، 57-88. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://jipm.irandoc.ac.ir/article-۱-۳۶۸۶-fa.html

قنادی نژاد، فرزانه؛ عصاره، فریده؛ قانع، محمدرضا. (1401). آینده علم اطلاعات و دانش شناسی: مروری نظام مند بر مطالعات انجام شده در ایران و جهان. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 25(2)، 186-225.  doi: 10.30481/lis.2020.247040.1762

کفاشان، مجتبی؛ خلیلی، محسن (1398). نقش ارتباط علمی در فرآیند تولید دانش در علوم انسانی. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9(1)، 107-123. doi: 10.22067/riis.v0i0.62323

گرایی، احسان؛ حیدری، غلامرضا؛ کوکبی، مرتضی (1396). آینده‌نگاری‌ آموزش ‌علم اطلاعات ‌ و دانش‌شناسی ایران با رویکرد تحلیل تأثیرات متقابل. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 51(4)، 39-68. doi: 10.22059/jlib.2017.61315

گرایی، احسان؛ حیدری، غلامرضا؛ کوکبی، مرتضی (1397). شناسایی نیروهای پیشران تأثیرگذار بر آینده آموزش علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات،29(1)، 135-148. http://nastinfo.nlai.ir/article_2198.html

مرادی، خدیجه؛ غائبی، امیر؛ کربلایی آقاکامران، معصومه (1398). بررسی دیدگاه‌های مطرح در بازیابی اطلاعات و تبیین دیدگاه نوین: دیدگاه نشانه‌شناسی. تعامل انسان و اطلاعات، 6(2)، 48-56. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://hii.khu.ac.ir/article-۱-۲۹۳۳-fa.html

منصورکیائی، ربابه؛ باب الحوایجی، فهیمه؛ نوشین فرد، فاطمه؛ سهیلی، فرامرز (1398). مطالعه وضعیت آینده اشاعه تولیدات علمی پژوهشگران علم اطلاعات و دانش‌شناسی در شبکه‌های اجتماعی از دیدگاه متخصصان ایرانی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 22(3)، 136-163. doi: 10.30481/lis.2019.156392.1462

نشاط، نرگس (1390). ضرورت تفکر فرارشته‌ای در مطالعات علم اطلاعات. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 1(2)، 11-28. doi: 10.22067/riis.v1i2.9561

Cooke, N. A., & Hensley, M. K. (2013). The Critical and Continuing Role of Library and Information Science Curriculum in the Teacher Training of Future Librarians.‏ Available at http://InformationR.net/ir/18-3/colis/paperS02.html

Godet, M. (2006). Creating Futures: Scenario Planning as a strategic management tool, 208. Washington, DC: Economica. Economica Brookings diffusion.

Joo, S., Choi, I., & Choi, N. (2018). Topic Analysis of the Research Domain in Knowledge Organization: A Latent Dirichlet Allocation Approach. KO KNOWLEDGE ORGANIZATION, 45(2), 170-183.‌ DOI: 10.5771/0943-7444-2018-2-170

Haddow, G., & Klobas, J. E. (2004). Communication of research to practice in library and information science: Closing the gap. Library & Information Science Research, 26(1), 29-43.‌ DOI: 10.1016/j.lisr.2003.11.010

Hawkins, P. (2019). Change in Libraries: Directions for the Future. Public Library Quarterly, 38(4), 388-409. doi.org/10.1080/01616846.2019.1595314

Malik, A., & Ameen, K. (2018). Library and information science collaboration in Pakistan: challenges and prospects. Information and Learning Science.119(9,10), 555-571.‌

              DOI: 10.1108/ILS-09-2017-0096

Moniarou-Papaconstantinou, V. (2020). Valuing studies in higher education: Symbolic means and strategies of students negotiating their position in the library and information science field. Journal of Librarianship and Information Science, 52(1), 306-314.‌ doi.org/10.1177/0961000618799530

Okeji, C. C., & Mayowa-Adebara, O. (2020). An evaluation of digital library education in library and information science curriculum in Nigerian universities. Digital Library               Perspectives.‏ DOI: 10.1108/DLP-04-2020-0017

 Platform, F. T. (2014). A glossary of terms commonly used in futures studies. In Rome:              Global Forum on Agricultural Research.

Senyo, P. K., Addae, E., & Boateng, R. (2018). Cloud computing research: A review of research themes, frameworks, methods and future research directions. International Journal of Information Management, 38(1), 128-139.‌ DOI: 10.1016/j.ijinfomgt.2017.07.007

Slaughter, R. A. (2014). Knowledge base of futures studies. Australia: The Futures Study Centre. https://doi.org/10.1016/S0016-3287(96)00043-2

Taskin, Z. (2020). Forecasting the future of library and information science and its sub-fields. Scientometrics, 1-25.‌ DOI: 10.1007/s11192-020-03800-2

Thompson, K. M., Garrison, K., Santelices-Werchez, C., Arellano-Rojas, P., & Reyes-Lillo, D. (2020). “Library and Information Science” Literature in Web of Science: What a Decade Tells Us About Scholarly Collaboration in the Field (2007-2016). E-Ciencias de la Información, 10(2), 75-99.‌ DOI: https://doi.org/10.15517/eci.v10i2.39176

Ullah, A., Khusro, S., & Ullah, I. (2017). Bibliographic Classification in the Digital Age: Current Trends & Future Directions. Information Technology and Libraries, 36(3), 48-77. DOI: 10.6017/ital.v36i3.8930