زمین‌ شناسی، سنگ‌ نگاری، زمین‌‌ شیمی و پتروژنز واحدهای نیمه عمیق با ترکیب حدواسط محدوده جنوب زاهدان، استان سیستان و بلوچستان، ایران

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 6، دوره 14، شماره 3 - شماره پیاپی 34، 1401، صفحه 155-183   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.2022.77188.1048

نویسندگان

حمید رحمانی^{* 1}؛ منصور قربانی²

¹دانشجوی دکتری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²دانشیار، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

محدوده مورد بررسی در 12 کیلومتری جنوب شهر زاهدان، استان سیستان و بلوچستان واقع‌شده است. واحدهای سنگی رخنمون‌یافته در این منطقه، شامل مجموعه‌ای از واحدهای رخساره فلیش کمی دگرگون‌شده با سن ائوسن، سنگ‌های نیمه عمیق و دایک‌های بازیک تا حدواسط با سن احتمالاً الیگوسن- میوسن است. سنگ‌های نیمه عمیق به شکل استوک و گنبد در واحد فلیشی نفوذ کرده و خود در مراحل بعدی توسط دایک‌های حد واسط قطع شده‌اند.
توده ­های نیمه عمیق منطقه دارای دو ترکیب اصلی دیوریت- مونزودیوریت و کوارتزدیوریت- کوارتزمونزودیوریت با بافت پورفیری هستند. واحدهای نیمه عمیق این منطقه در محدوده متاآلومین تا کمی پرآلومین و نوع I  قرار می‌گیرند. این امر با شواهدی همچون حضور گسترده هورنبلند، آپاتیت و اسفن در واحدهای نیمه عمیق مورد بررسی که بیانگر شرایط اکسیدی و فوگاسیته بالای اکسیژن برای این سنگ‌ها در زمان تشکیل است، مطابقت دارد. نمودارهای عنکبوتی رسم‌شده برای عناصر کمیاب و نادر خاکی، منشأ واحد و نقش تبلور تفریقی را در تشکیل این سنگ‌ها نشان می‌دهد. بر اساس نمودار عنکبوتی عناصر نادر خاکی، توده‌های نیمه عمیق مورد بررسی از عناصر LREE نسبت به HREE غنی‌شدگی نشان می‌دهند که این موضوع از ویژگی‌های بارز سنگ‌های کالک‌آلکالن مناطق فرورانش حاشیه قاره است. این سنگ‌ها در نمودارهای محیط تکتونوماگمایی در محدوده آداکیتی و در رده سنگ‌های شوشونیتی و کالک‌آلکالن پتاسیم بالا، مربوط به محیط‌های فرورانش قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها

زاهدان؛ نیمه عمیق؛ آداکیتی؛ فرورانش

مراجع

Baker, M.C.W. and Griffiths, S.K., 1976. Geological map of Zahedan, scale 1:100.000.  Geological Surver of Iran.

Boynton, W.V., 1984. Cosmochemistry of the Rare Earth Elements: Meteorite Studies. In: P. Henderson (Editor), Rare Earth Element Geochemistry. Elsevier, Amsterdam, pp. 63–114. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-42148-7.50008-3

Chappell, B.W. and White, A.J., 2001. Two contrasting granite types: 25 years later. Australian Journal of Earth Sciences, 48(4): 489–499. https://doi.org/10.1046/j.1440-0952.2001.00882.x 

Clarke, D.B., 1992. Granitoid rocks. Chapman and Hall, London, 283 pp.

De la Roche, H., Leterrier, J., Grandclaude, P. and Marchal, M., 1980. A Classification of Volcanic and Plutonic Rocks Using R1-R2 Diagrams and Major Element Analyses-Its Relationships with Current Nomenclature. Chemical Geology, 29(1–4): 183–210. https://doi.org/10.1016/0009-2541(80)90020-0

Harker, A., 1909. The natural history of igneous rocks. Methneu, London, 344 pp.

Hosseini, M.R., 2002. Petrology and geochemistry of granitoids southwest of Zahedan. M.Sc. Thesis, University of Tehran, Tehran, Iran, 215 pp.

Irvine, T.N.J. and Baragar, W.R.A., 1971. A guide to the chemical classification of the common volcanic rocks. Canadian Journal of Earth Sciences, 8(5): 523–548. https://doi.org/10.1139/e71-055

 McDonough, W. and Sun, SS., 1995. The composition of the Earth. Chemical Geology, 120(3–4): 223–253. https://doi.org/10.1016/0009-2541(94)00140-4

Middlemost, E.A.K., 1985. Naming materials in the magma and igneous rock system. Earth-Science Reveiws, 37(3–4): 215–224. https://doi.org/10.1016/0012-8252(94)90029-9

Moradi, R., 2012. Style and origin of antimony and gold mineralization in Shorchah, southeast of Zahedan. M.Sc. Thesis, Sistan and Baluchestan University, Zahedan, Iran, 165 pp.

Naroui, S., 2017. Mineralogy, alteration and mineralization of lead and zinc in Chah-e-Sarbi area in the south of Zahedan. M.Sc. Thesis, Sistan and Baluchestan University, Zahedan, Iran, 172 pp.

Pang, K.N., Chung, S.L., Zarrinkoub, M.H., Chiu, H.Y. and Li, X.H., 2014. On the magmatic record of the Makran arc, southeastern Iran: Insights from zircon U‐Pb geochronology and bulk‐rock geochemistry. Geochemistry, Geophysics, Geosystems, 15(6): 2151–2169. https://doi.org/10.1002/2014GC005262 

Pearce, J.A., 1982. Trace Element Characteristics of Lavas from Destructive Plate Boundaries. In: Thorpe, R.S., (Editor), Andesites: Orogenic Andesites and Related Rocks. John Wiley and Sons, USA, pp. 528–548. In book: Andesites: (pp. 252–548). Retrieved November 14, 2022 from https://orca.cardiff.ac.uk/id/eprint/8625/

Pearce, J.A., 2008. Geochemical Fingerprinting of Oceanic Basalts with Applications to Ophiolite Classification and the Search for Archean Oceanic Crust. Lithos, 100(3): 14–48. https://doi.org/10.1016/j.lithos.2007.06.016 

Pearce, J.A., Harris, N.B. and Tindle, A.G., 1984. Trace element discrimination diagrams for the tectonic interpretation of granitic rocks. Journal of Petrology, 25(4): 956–983. https://doi.org/10.1093/petrology/25.4.956

Peccerillo, A. and Taylor, S.R. 1976. Geochemistry of Eocene Calc-Alkaline Volcanic Rocks from the Kastamonu Area, Northern Turkey. Contributions to Mineralogy and Petrology, 58(7): 63–81. http://dx.doi.org/10.1007/BF00384745

Rezaei-Kahkhaei M., Kananian A., Esmaeily D. and Asiabanha A., 2010. Geochemistry of the Zargoli Granite: Implications for development of the Sistan Suture Zone, southeastern Iran, Island Arc. Journal of Asian Earth Sciences, 20(2): 198–216. https://doi.org/10.1111/j.1440-1738.2009.00704.x

Richards, J.P. and Kerrich, R., 2007. Special Paper: Adakite-Like Rocks: Their Diverse Origins and Questionable Role in Metallogenesis.Economic Geology, 102(4): 537–576. https://doi.org/10.2113/gsecongeo.102.4.537

Rollinson, H., 1993. Using Geochemical Data: evaluation, presentation, interpretation, Longman Group UK Ltd., London, United Kingdom, 352 pp.

Sadeghian, M., Bouchezb, J.L., Ne´de´lecb, A., Siqueirab, R. and Valizadeh, M.V., 2005. The granite pluton of Zahedan (SE Iran): a petrological and magnetic fabric study of a syntectonic sill emplaced in a transtensional setting. Journal of Asian Earth Sciences, 25 (2): 301–327. https://doi.org/10.1016/j.jseaes.2004.03.001

Shand, S.J., 1943. Eruptive rocks: Their genesis, composition, classification, and their relation to ore-deposits with a chapter on meteorite. Nature, 120: 872. https://doi.org/10.1038/120872a0

Tahmasebi, Z., Ghasemifard, H., Ahmadi khalaji, A. and Izadikian, L., 2017. Geochemistry and tectonic setting of basic dykes in the Boroujerd area (Sanandaj- Sirjan Zone). Petrogical Journal, 8(29): 153–170. https://doi.org/10.22108/IJP.2017.21586

Whitney, D.L. and Evans, B.W., 2010. Abbreviations for names of rock-forming minerals. American Mineralogist, 95(1): 185–187. https://doi.org/10.2138/am.2010.3371 

Wilson, M., 1989. Igneous Petrogenesis: a Global Tectonic Approach. Mineralogical Magazine, 53 (372): 514–515. https://doi.org/10.1180/minmag.1989.053.372.15

Zarrinkoub, M.H., Pang, K.N., Chung, S.L., Khatib, M.M., Mohammadi, S.S., Chiu, H.Y. and Lee, H.Y., 2012. Zircon U/Pb age and geochemical constraints on the origin of the Birjand ophiolite, Sistan suture zone, eastern Iran. Lithos, 154: 392–405. https://doi.org/10.1016/j.lithos.2012.08.007