نقش معماری و فضای کتابخانه‌های عمومی در میزان رضایت کاربران

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 10، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24، آذر 1401، صفحه 213-234  

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2022.24187.0

نویسندگان

علی اکبر خاصه ¹؛ فرامرز سهیلی ¹؛ حیدر مختاری ¹؛ لیلا علایی²

¹دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: معماری و فضای کتابخانه ­های عمومی عواملی اثرگذار در رضایت کاربران و جذب و نگهداری آنان هستند. در این مطالعه نقش مؤلفه ­های مرتبط با معماری و فضای کتابخانه ­های عمومی در میزان رضایتمندی کاربران آنها بررسی شده است.
روش­ شناسی: در این پژوهش پیمایشی از نوع توصیفی ـ همبستگی، از میان 15000 نفر از کاربران فعال 23 کتابخانه عمومی شهر کرمانشاه نمونه­ای متشکل از 375 نفر از کاربران به‌روش تصادفی طبقه ­ای بر پایه فرمول کوکران انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ­ها پرسشنامه ­ای با 39 گویه در مقیاس پنج طیفی لیکرت با چهار مؤلفه مربوط به معماری و فضای کتابخانه بود که پایایی آن با آلفای کرونباخ و روایی آن با تحلیل عاملی تأییدی به دست آمد. داده­ های 346 پرسشنامه تکمیل­ شده با نرم افزار اس­پی­ اس ­اس تجزیه‌وتحلیل شد.
یافته­ ها: یافته‌های این پژوهش نشان داد بین معماری کتابخانه­ های عمومی و رضایتمندی کاربران از آنها رابطه معناداری وجود دارد. همچنین بین عوامل فیزیکی و رضایتمندی کاربران کتابخانه­ های عمومی هم رابطه معنادار وجود دارد؛ اما بین حذف صداهای مزاحم (آکوستیک) و رضایتمندی کاربران کتابخانه ­های عمومی رابطه معنادار وجود ندارد. در نهایت بین طراحی فضاهای پشتیبانی و رضایتمندی کاربران هم رابطه معناداری وجود دارد.
نتیجه­: برای جلب رضایت کاربران کتابخانه­ های عمومی، توجه به عوامل معماری و فضا بسیار لازم و اثرگذار است. این دو عامل به اجتماعی­سازی خدمات کتابخانه و تقویت اثر فرهنگی ـ بومی آن کمک می­کند.

کلیدواژه‌ها

کتابخانه های عمومی؛ ایران؛ رضایت کاربران

مراجع

ابراهیمی، کمال؛ حبیبی، شفیع و تسبیحی، غلامحسین (1389). مقایسه وضعیت نیروی انسانی، مجموعه، فضا و بودجه کتابخانه­های دانشگاه علوم پزشکی تبریز با استانداردهای کتابخانه­های دانشگاهی ایران. مدیریت اطلاعات سلامت، 7(2)، 198-187. بازیابی شده در 31 شهریور 1401 از: http://him.mui.ac.ir/article_10984_0460519599b49e51813f4c6033813082.pdf

اسفندیاری­مقدم، علیرضا و صابری، محمدکریم (1393). مقایسه وضعیت کتابخانه­های عمومی استان همدان با سند چشم­انداز نهاد کتابخانه­های عمومی کشور در افق ایران 1404. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه­های عمومی (پیام کتابخانه)، 20(4)، 659-643. بازیابی شده در 31 شهریور 1401 از: https://publij.ir/browse.php?a_id=396&sid=1&slc_lang=fa&ftxt=1

بنی­فاطمه، لیلا و غفاری، سعید (1396). بررسی تأثیر طبیعت و معماری در رضایتمندی دانشجویان کتابخانه مرکزی تبریز. فصلنامه مطالعات دانش­شناسی، 3(10)، 60-41. بازیابی شده در 30 شهریور 1401 از: https://jks.atu.ac.ir/article_7773_9c47d2e53297849a439c69a3973bfa9e.pdf

حکیمی، رضا؛ طبسی، علی (1382). مقایسه وضعیت موجود کتابخانه­های دانشگاهی زاهدان با استاندارد کتابخانه­های دانشگاهی ایران. فصلنامه کتاب، 14(2)،58-52. بازیابی شده در 30 شهریور 1401 از: http://nastinfo.nlai.ir/article_761_59274d9cd2cb73e74f77ce7fe97bf0c3.pdf

حیدرتأمینی، میترا؛ علی­پورحافظی، حامد و عبداللهی، زهرا (1390). وضعیت ساختمان و تجهیزات کتابخانه مرکزی تبریز در مقایسه با استانداردهای کتابخانه­های عمومی و بررسی میزان رضایت مراجعان از فضای کتابخانه. تحقیقات اطلاع­رسانی و کتابخانه­های عمومی، 17(3)، 544-517. بازیابی شده در 31 شهریور 1401 از: http://publij.ir/article-1-126-fa.pdf

رهامی، محمدباقر؛ حیدری، علی‌اکبر؛ اسکندری، حمید (1393). اجتماع‌پذیری و اهمیت آن در طراحی فضاهای عمومی (نمونه موردی: کتابخانه مرکزی یاسوج)، کنفرانس بین­المللی نیارش شهر پایا، تهران: موسسه سفیران فرهنگی مبین.

زهرایی، سبحان محمد و پناهی، علی (1394). شناسایی عوامل مؤثر بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در طراحی کتابخانه­های عمومی نمونه موردی: محله آخوند - شهر قزوین. کنفرانس بین­المللی دستاوردهای نوین در مهندسی عمران، معماری، محیط‌زیست و مدیریت شهری، تهران: مؤسسه مدیران ایده­پرداز پایتخت ویرا.

عازم، پرویز (1376). ساختمان و تجهیزات کتابخانه. تهران: دبیرخانه هیأت امنای کتابخانه­های عمومی کشور.

 علیزاده جدیدی، مرضیه و قاضی­زاده، یوسف (1390). بررسی میزان رضایت مراجعان کتابخانه­های عمومی مرکزی استان مازندران از ارائه خدمات به مراجعه­کنندگان. ماهنامه الکترونیکی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، مجله الکترونیکی ارتباط علمی، 19(1). بازیابی شده در 20 فروردین 98 از: https://irandoc.ac.ir/phonebook/1453

غفاری، سعید و محسنی، مهناز (۱۳۹۶). بررسی نقش طبیعت و معماری در رضایتمندی دانشجویان کتابخانه مرکزی تبریز. اولین کنفرانس بین‌المللی توسعه و ترویج علوم انسانی در جامعه، تهران: انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.

فهیمی­فر، سپیده و فرزین‌یزدی، محبوبه (1393). بررسی رضایت کاربران از مجموعه، ساختمان و تجهیزات، کتابداران و خدمات کتابخانه­های عمومی یزد.تحقیقات اطلاع­رسانی و کتابخانه­های عمومی، 20(1)، 126-113. بازیابی شده در 11 اسفند 99 از: https://publij.ir/article-1-1207-fa.html

فیضی، محسن؛ حسینی، باقر؛ مجیدی، وحید؛ احمدی، جواد. (1396). ارزیابی مؤلفه­های مؤثر بر ارتقاء کیفیت فضای معماری در کتابخانه‌های عمومی (مطالعه موردی: کتابخانه مرکزی همدان). هویت شهر، 11(31)، 54-43. بازیابی شده در 29 شهریور 1401 از: https://hoviatshahr.srbiau.ac.ir/article_11387_8ac2be06ae398407cbf9163e2d17d561.pdf

لاهوتی، زهرا؛ قنبریان، عبدالحمید و مرادی، ابراهیم (1394). بررسی نقش طبیعت و معماری در رضایت­مندی مراجعان کتابخانه نمونه موردی: شهر ایلام. نشریه فرهنگ ایلام، 16(46-47)، 114-91. بازیابی شده در 19 شهریور 1401 از: http://www.farhangeilam.ir/article_11652_a0bda84e6b09a61bb719c8be9f2a502d.pdf

محمدی، مهدی و مطهری­نیا، ایمان (1395). ارزیابی رضایت کاربران از معماری و رنگ­آمیزی فضاهای داخلی کتابخانه­های عمومی شهرستان یزد. تحقیقات اطلاع­رسانی و کتابخانه­های عمومی، 22 (3)، 398-379. بازیابی شده در 31 شهریور 1401از: https://publij.ir/browse.php?a_id=1288&sid=1&slc_lang=fa

محمود­زاده، حسن و نوری، الهه (1396). بررسی توزیع فضایی کتابخانه­های عمومی شهر ارومیه با استفاده از الگوریتم‌های فازیGIS با تأکید بر عدالت اجتماعی.  تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه­های عمومی، 23(4)، 465-441. بازیابی شده در 31 شهریور 1401 از: https://publij.ir/article-1-1648-fa.html

محمودی، علیرضا و میرحسینی، زهره (1388). بررسی وضعیت ساختمان و تجهیزات کتابخانه­های عمومی سازمان فرهنگی ـ هنری شهرداری تهران براساس استانداردهای موجود. فصلنامۀ کتاب، 78(2)، 116-97. بازیابی شده در 28 شهریور 1401 از: http://nastinfo.nlai.ir/article_267_a88a2b4fd70392b631758c8b18a0df6f.pdf

مرادپور، رضا و مهوش، محمد (1390). میزان رضایتمندی استفاده‌کنندگان کتابخانه­های عمومی استان خراسان شمالی از فضا و معماری کتابخانه­ها. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی. 17(3)، 401-381. بازیابی شده در 1 مهر 1401 از: https://publij.ir/article-1-120-fa.pdf

مرجانی، سید عباس؛ زبردست، مریم و باغستانی تجلی، عطیه (1395). واکاوی عوامل و موانع جذب مخاطب (پژوهشی در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی). کتابداری و اطلاع­رسانی، 19(1)، 156-131. بازیابی شده در 1 مهر 1401 از:  http://lis.aqrlibjournal.ir/article_45323_7386e34a3660b16a174558066c30390b.pdf

مردمی، کریم و سلیمان­پور، احسان (1395). نقد معماری بنای کتابخانۀ مرکزی و مرکز اطلاع­رسانی شهرداری اصفهان. تحقیقات اطلاع­رسانی و کتابخانه عمومی، 22(3)، 377-355.  بازیابی شده در 1 مهر 1401 از: http://publij.ir/article-1-1176-fa.html

معصومی، مرضیه و فرج­زاده، منوچهر (1385). تحلیل فضایی کتابخانه‏های عمومی منطقه 12 تهران با استفاده از GIS. فصلنامۀ مدرس علوم انسانی، 10(1)، 212-191. بازیابی شده در تاریخ 2 مهر 1401 از: https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-6136-fa.pdf

ملکی­گنادیشی، مهدیه (1391). بررسی طراحی فضای داخلی کتابخانه‌های عمومی شهر تهران: ارائه راهکارهای عملی. پایان­نامه­ کارشناسی ارشد رشتۀ کتابداری و اطلاع­رسانی، دانشکده روان­شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.

ناصری، زهرا (1389). پیوند با طبیعت در معماری کتابخانه­ها. نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه­ها، موزه­ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 2(7 و 8)، 1-10. بازیابی شده در 13 دی 1398 از:  http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_50065.html

نیکدار، افروز و طباییان، مرضیه (1395). بررسی تأثیر نور طبیعی بر رضایت کاربران در سالن مطالعه دانشگاه اصفهان و دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (خوراسگان). کنفرانس دوسالانه جامعه و معماری معاصر، اصفهان، موسسه معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی.

Barclay, D. A. (2017). Space and the social worth of public libraries. Public Library Quarterly, 36(4), 267-273. DOI: 10.1080/01616846.2017.1327767

Begg, R. (2009). Death or diversification? the use of space in public library buildings, Aslib Proceedings, 61(6), 619-635. DOI:10.1108/00012530911005553

Bud, J. (1987). Measures of User Satisfaction at two academic libraries: Prolegmena. Library Research, 4(1), 71-84.

Garmer, A. K. (2014). Rising to the Challenge, Re-Envisioning Public Libraries: A report of the Aspen Institute Dialogue on Public Libraries. US: The Aspen Institute. Retrieved 3 June 2017 via: https://www.aspeninstitute.org/wp-content/uploads/2014/10/Aspen-LibrariesReport-2017-FINAL.pdf

Gupta, R., Kapsali, M. & Gregg, M. (2017). Comparative building performance evaluation of a ‘sustainable’ community center and a public library building. Building Services Engineering Research and Technology, 38(6), 691-710. DOI:10.1177/0143624417717202

Hassinger-Das, B., Zosh, J. M., Hansen, N., Talarowski, M., Zmich, K., Golinkoff, R. M., & Hirsh-Pasek, K. (2020). Play-and-learn spaces: Leveraging library spaces to promote caregiver and child interaction. Library & Information Science Research, 42(1), 101002. DOI:10.1016/j.lisr.2020.101002

Ismail, W. H. W., & Chi, L. T. S. (2019). Library as a social place. Journal of ASIAN Behavioural Studies, 4(12), 48-59. DOI: 10.21834/jabs.v4i12.329

Kim, J. A. (2016). Dimensions of user perception of academic library as place. The Journal of Academic Librarianship, 42(5), 509-514. DOI: 10.1016/j.acalib.2016.06.013

Lim H. & Kim S. (2009). Changes in Spatial Organization in French Public Libraries. Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 8 (2), 232-330. Retrieved 24 Sptember 2022 via: https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.3130/jaabe.8.323?needAccess=true

Lim H. & Ko H. (2014). A Study on the characteristics of required space composition for public libraries in Korea, Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 13(2), 287-294. Retrieved 26 September 2022 via: https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.3130/jaabe.13.287

McCabe G. B. & Kennedy J. R. (eds.) (2003). Planning the Modern Public Library Building, Library of Congress, America.

McDonald, A. (2006). The ten commandments revisited: the qualities of good library space. LIBER Quarterly, 16(2). DOI:10.18352/lq.7840

Pierce, S. & Schilling, A. (2019). Removing the invisibility cloak: Using space design to influence patron behavior and increase service desk usage. Journal of Access Services, 16(4), 1-22. DOI:10.1080/15367967.2019.1614930

Senevirante, D. (2006). Measuring user satisfaction: A case study at the PGIM Branch Library at Peradeniya. Journal of the Universities Libraries Association of SriLanka, 10, 40-53. Retrieved 24 September 2022 via: https://pdfs.semanticscholar.org/9756/7944c304e36e9322359b3937efc0b958bcf9.pdf?_ga=2.9452085.1454102985.1664100921-57595167.1573071263

Wugang, J., & Jinghan, Z. (2022). Study on the Public Perceptions of the Value of Public Library as “Place” in the Era of Technology: Text Analysis of the Libraries’ Online Reviews Based on the Public Platform. Library Journal, 41(1), 17-28. Retrived 25 September 2022 via: http://www.libraryjournal.com.cn/EN/abstract/abstract2218.shtml