پیامد سه‌ساله خاک‌ورزی حفاظتی و گیاه پوششی بر برخی شناسه‌های کیفیت خاک و اجزاء عملکرد ذرت

آب و خاک

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 آذر 1401  

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jsw.2022.78321.1195

نویسندگان

محسن نائل ¹؛ سیده صبا صالحی ²؛ جواد حمزه ئی ³؛ مرضیه زندی باغچه مریم ⁴

¹گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بو علی سینا، همدان، ایران

²گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

³گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

⁴گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

بهره‌گیری از خاک‌ورزی حفاظتی و کاشت گیاهان پوششی در چارچوب کشاورزی حفاظتی نه تنها در بلند مدت به حفظ منابع خاک و آب کمک می‌کند بلکه می‌تواند به پایداری تولید نیز بیانجامد. به منظور مقایسه اثر روش‌های مختلف خاک-ورزی حفاظتی و گیاهان پوششی بر برخی شناسه‌های کیفیت خاک و اجزاء عملکرد ذرت، یک آزمایش مزرعه‌ای سه‌ساله به صورت طرح فاکتوریل دو عاملی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. نظام خاک‌ورزی در سه سطح (بی‌خاک‌ورزی، کم‌خاک‌ورزی و خاک‌ورزی مرسوم) و گیاه پوششی در سه سطح (ماشک گل‌خوشه‌ای، خلر و بدون گیاه پوششی) اجرا شدند. ادوات مورد استفاده در خاک‌ورزی مرسوم شامل گاوآهن برگردان‌دار و دیسک، در کم‌خاک‌ورزی شامل گاوآهن چیزل، و در بی‌خاک‌ورزی صرفا از دروگر برای درو کردن گیاه پوششی استفاده شد. نمونه‌برداری از خاک سطحی (15-0 سانتی متر) در سال سوم آزمایش و پس از برداشت ذرت انجام گرفت. مقدار کربن آلی کل، ذخیره کربن خاک ، کربن فعال ، شاخص مدیریت کربن ، تنفس پایه ، فسفر و پتاسیم فراهم، جرم مخصوص ظاهری، میانگین وزنی قطر خاکدانه‌های پایدار در آب و فعالیت آنزیم فسفاتاز قلیایی تعیین شد. به‌جز فسفر فراهم، سایر شناسه‌های کیفیت خاک در نظام کم‌خاک‌ورزی، در مقایسه با خاک‌ورزی مرسوم، بهبود یافت. با این حال، این دو تیمار تفاوت معنی‌داری از نظر کربن فعال، ذخیره کربن و شاخص مدیریت کربن نشان ندادند. به علاوه، کمترین مقادیر کربن آلی کل (74/0 درصد) در تیمار بی‌خاک‌ورزی دیده شد، که تفاوت معنی‌داری با تیمار خاک‌ورزی مرسوم (83/0 درصد) نداشت. نظام کم‌خاک‌ورزی با افزایش میانگین وزنی قطر خاکدانه‌های پایدار و انباشت بقایای گیاهی، در نگهداشت کربن آلی خاک موثر بود. نظام کم-خاک‌ورزی در مقایسه با بی‌خاک‌ورزی، باعث بهبود اغلب شناسه‌های کیفیت خاک شد. هر دو گیاه پوششی باعث بهبود اغلب شناسه‌های کیفیت خاک، در مقایسه با شاهد شدند. هرچند گیاه ماشک، در مقایسه با خلر، به طور مؤثرتری باعث بهبود شاخص مدیریت کربن شد. ذخیره کربن در تیمار ماشک و خلر، به ترتیب 54 و 40 درصد بیشتر از تیمار بدون گیاه پوششی بود. در خاک‌ورزی مرسوم، کمترین مقدار عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، وزن صد دانه، وزن بلال، وزن دانه در بلال و تعداد ردیف دانه در بلال مشاهده شد. در مقابل، بیشترین مقدار عملکرد دانه، وزن صد دانه، وزن بلال و وزن دانه در بلال در تیمار بی‌خاک‌ورزی مشاهده شد. با این حال، تفاوت معنی‌داری بین دو تیمار خاک‌ورزی حفاظتی (بی‌خاک‌ورزی و کم‌خاک‌ورزی) از نظر عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، وزن بلال و تعداد ردیف دانه در بلال وجود نداشت. از طرف دیگر، تأثیر گیاه پوششی بر عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در ردیف بلال معنی‌دار بود، به طوری که بیشترین مقدار این دو صفت در تیمار ماشک گل‌خوشه‌ای مشاهده شد. در کل، تلفیق کم‌خاک‌ورزی و گیاه پوششی ماشک گل‌‌خوشه‌ای به عنوان مناسب-ترین نظام کشت از نظر بهبود شناسه‌های کیفیت خاک و عملکرد ذرت در منطقه مورد مطالعه معرفی می‌گردند.

کلیدواژه‌ها

بی‌خاک‌ورزی؛ کربن آلی خاک؛ کشاورزی حفاظتی؛ کم‌خاک‌ورزی

مراجع