عوامل موثر بر توسعه و ارتقای شخصی‌سازی خدمات در کتابخانه‌های دیجیتال در دانشگاه‌های ایران

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 14، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24، آذر 1401، صفحه 302-326   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2022.73755.1070

نویسندگان

سمانه خویدکی¹؛ سعید رضایی شریف آبادی^{* 2}؛ امیر غائبی³

¹دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

²استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.

³دانشیار علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

چکیده

مقدمه:شخصی‌سازی خدمات از جمله روش‌های نوین ارائه خدمات در کتابخانه‌های دیجیتال و روندی مهم در توسعه این کتابخانه‌ها و جذب کاربران می‌باشند. هدف اصلی این پژوهش شناسایی عوامل موثر بر توسعه شخصی‌سازی خدمات در کتابخانه‌های دانشگاهی دیجیتال از دیدگاه متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی است.
روش‌شناسی: پژوهش حاضر با رویکرد کیفی انجام شده است و برای گردآوری داده‌ها از مصاحبه نیمه ساختاریافته با متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی در حیطه کتابخانه دیجیتال و آشنا با شخصی‌سازی خدمات بهره گرفته شد. نمونه‌گیری در این پژوهش به صورت نمونه‌گیری هدف مند بود و مصاحبه با 16 نفر شامل7 نفر کتابدار و9نفر عضو هیئت علمی به اشباع رسید. برای تحلیل مصاحبه‌ها از تحلیل محتوا کیفی با رویکرد استقرایی استفاده شد. برای روایی مصاحبه نیز ملاک‌های مطرح شده توسط لینکلن و گوبا (1985) مدنظر قرار گرفت.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که از دیدگاه متخصصان وضعیت ارائه شخصی‌سازی در کتابخانه‌های دانشگاهی‌دیجیتال در مراحل اولیه و ضعیف قرار دارد و6 مقوله، 4 زیرمقوله و 32 کد مرتبط با موانع اجرا شخصی‌سازی خدمات و 4مقوله، 4 زیرمقوله و 27کد مربوط به عوامل تسهیل‌کننده اجرای شخصی‌سازی خدمات در کتابخانه‌های دانشگاهی دیجیتال شناسایی شدند.
نتیجه‌: این پژوهش نشان داد که شش عامل موثر بر توسعه شخصی‌سازی خدمات در کتابخانه‌های دانشگاهی دیجیتال ایران شامل مسائل فنی، مسائل حقوقی، عوامل انسانی، ساختار سازمانی و مدیریت، مسائل فرهنگی و اجتماعی و کارکردهای کتابخانه وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

شخصی‌سازی خدمات؛ کتابخانه‌های دانشگاهی دیجیتال؛ توسعه

مراجع

احمدی خشوئی، نسیم (1394). ساختار سازمانی کتابخانه‌های دیجیتال ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران.  بازیابی شده در 18 دی 1398 از: https://ganj.irandoc.ac.ir//#/articles/dacfb564aec30c27da77a6679de17ae0

اسفندیاری مقدم، علیرضا و زهدی، سارا(1391). بررسی مهارت‌ها و قابلیت‌های کتابداران دیجیتال: مورد پژوهی کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی تبریز. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 16(3)، 191-215. بازیابی شده در 11 مرداد 1400 از: http://lis.aqr-libjournal.ir/article_42998.html

باصفا، مهتا، باب‌الحوائجی، فهیمه و علیپورحافظی، مهدی(1396). مهارت‌های فنی کتابداران دیجیتال کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های دولتی شهر تهران، مطالعات دانش شناسی، 12، 79-108. بازیابی شده در 11 مرداد 1400 از : https://jks.atu.ac.ir/article_9173.html

بنی اسدی، علی و صالحی،کیوان(1398). مقدمه‌ای بر اصول و فرایند ساخت و رواسازی پروتکل مصاحبه. نامه آموزش عالی،  12(46)، 177-203.  بازیابی شده در 19 فروردین 1400 از: http://journal.sanjesh.org/article_36128.html

جعفربگلو، مریم، حمیدی، محسن، انوری، شاپور و فامیل روحانی، سیدعلی اکبر(1393). ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه‌های دیجیتال براساس الگوی دیجی کوال(مورد مطالعه: کتابخانه دیجیتال دانشگاه تهران).  تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، 48(2)، 309-324. بازیابی شده در 5 شهریور 1397 از: https://jlib.ut.ac.ir/article_53030.html

جنوی،المیرا و باب الحوائجی، فهیمه (1393). عوامل راهبردی موثر بر توسعه کتابخانه‌های دیجیتالی در ایران. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 48(3)، 347-369. بازیابی شده در 5 شهریور 1397 از: https://jlib.ut.ac.ir/article_53445.html

جان محمدی، فریبا(1397). بررسی وضعیت نظام‌های توصیه‌گر و قابلیت‌های شخصی‌سازی خدمات در نرم‌افزارهای کتابخانه‌های دیجیتالی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی. دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.  بازیابی شده در 23 دی 1398 از: https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/c7ce55d3f9a794ff5f8c4dd88c05f62f

حریری، نجلا(1385). اصول و روش‌های پژوهش کیفی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.

دلقندی، فائزه و آزادی احمدآبادی، قاسم (1393). به کارگیری مولفه‌های جستجوی تعاملی در کتابخانه‌های دیجیتال. تعامل انسان و اطلاعات، 1(2)، 91-104. بازیابی شده در 4 مرداد 1397 در: https://hii.khu.ac.ir/article-1-1870-fa.html

رضایی فرد، سارا، حاجی زین العابدینی، محسن و اصنافی، امیررضا(1400). ارائه مدلی برای نظام‌های پیشنهادگر منابع اطلاعاتی در نرم افزارهای کتابخانه‌ای ایران. کتابداری و اطلاع‌رسانی. (زودآیند).  doi: 10.30481/lis.2021.261249.1782

شعبانی شایه، مریم، تجعفری، معصومه و صنعت جو، اعظم (1399). نقش معیارهای طراحی ترغیبی در ترغیب کاربران به استفاده از وب‌سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 23(1)، 75-103. بازیابی شده در 21 دی 1398 از: http://lis.aqr-libjournal.ir/article_64851.html

صفایی، حسین و افشار قوچانی(1395). حق مولف در کتابخانه دیجیتال. مطالعات حقوق تطبیقی، 7(1)، 225-251. بازیابی شده در 11 مرداد 1400 از: https://jcl.ut.ac.ir/article_58609.html

کریم پورآذر، آسیه (1390). ارائه مدلی برای شخصی‌سازی نتایج جستجو درکتابخانه‌های دیجیتال تحت وب با استفاده از تکنیک‌های داده‌کاوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان. اصفهان. بازیابی شده در 13 مرداد 1400 از: https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/eb7e8308b816d7acfdadfbdf761a6ed4

غفاریان، سمانه، جلالی، مهرداد، باب‌الحوائجی، فهیمه، حریری، نجلا و خادمی، مریم(1399). طراحی مدل خدمات شخصی‌سازی شده با رویکرد سامانه‌های توصیه‌گر در نرم‌افزار کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی. کتابداری و اطلاع رسانی،23 (2)، 5-24.  doi: 10.30481/lis.2019.192234.1599

فتاحی، سیدرحمت الله(1392). یادداشت سردبیر- خدمات تخصصی و شخصی‌سازی شده: رویکردی برای برون رفت از شکاف کتابخانه و جامعه آن. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 29(2). بازیابی شده در 15 فروردین 1396 از: https://jipm.irandoc.ac.ir/article-1-2474-fa.html

فدایی، اشرف و نوشین فرد، فاطمه(1389). بررسی دیدگاه‌های مدیران و کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی علامه طباطبایی در مورد ایجاد کتابخانه دیجیتال. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 81، 23-43 .  بازیابی شده در 11 مرداد 1400 از : http://nastinfo.nlai.ir/article_207.html

میری، انیس، سلامی، مریم و مرجانی، سید عباس(1395). شخصی‌سازی ارائه خدمات در کتابخانه‌های عمومی از دیدگاه کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر مشهد. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 6(2)، 227-243. http://dx.doi.org/10.22067/riis.v6i2.52637

مومنی راد، اکبر، علی‌آبادی، خدیجه، فردانش، هاشم و مزینی، ناصر(1392). تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج. فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی،14، 187-222. بازیابی شده در 19 بهمن 1398 از: https://jem.atu.ac.ir/article_92.html

نوروزی، یعقوب (1390). محورهای توسعه کتابخانه‌های دیجیتال. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 17 (1)، 129-153. بازیابی شده در 12 شهریور 1398 از: https://publij.ir/browse.php?a_id=133&sid=1&slc_lang=fa

نوروزی، یعقوب و بیات، بهروز(1389). بررسی خدمات کتابخانه‌های دیجیتال ایران و جهان: معرفی خدمات پیشنهادی برای کتابخانه‌های دیجیتالی ایران. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 44(53)، 63-86.  بازیابی شده در 13 اردیبهشت 1398 از: https://jlib.ut.ac.ir/article_28705.html

نوروزی، یعقوب و جعفری‌فر، نیره(1393). شناسایی عوامل موثر بر توسعه سیستم کتابخانه دیجیتالی (دیدگاه مدیران کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های دولتی شهر تهران). تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 48(3)، 391-412 . بازیابی شده در 5 شهریور 1397 از: https://jlib.ut.ac.ir/article_53447.html

نوروزی، یعقوب و جعفری‌فر، نیره (1398). تحلیلی بر شاخص‌های توسعه کتابخانه‌های دیجیتال ایران. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 22(2)، 100-123. doi: 10.30481/lis.2019.81506

Avancini, H., Candela, L., & Straccia, U. (2007). Recommenders in a personalized, collaborative digital library environment. Journal of Intelligent Information Systems, 28 (3), 253-283. https://doi.org/10.1007/s10844-006-0010-3

Beyene, W. M. (2012). Personalization and usage data in academic libraries: an exploratory study. Retrieved November 4, 2020, from

 https://oda-hioa.archive.knowledgearc.net/handle/10642/1265

Frias-Martinez, E., Chen, S. Y., & Liu, X. (2009). Evaluation of a personalized digital library based on cognitive styles: Adaptivity vs. adaptability. International Journal of Information Management, 29(1), 48-56. https://doi.org/10.1016/j.ijinfomgt.2008.01.012

Halaj, M.M., Masoumi, L., Vakilimofrad, H., & Rashidi, A. (2019). The perspective of users and librarians on the personalization of service provision (Case study: Libraries and information centers of Urmia University of Medical Sciences). International Journal of Pharmaceutical Research, 11(1), 1602-1610.

Instone, K. (2000). Information architecture and personalization. White Paper, Argus Associates, INC. Retrieved May 10, 2019, from https://argus-acia.com/white_papers/personalization.pdf

Fan, H., & Poole, M. S. (2006). What is personalization? Perspectives on the design and implementation of personalization in information systems. Journal of Organizational Computing and Electronic Commerce, 16 (3-4), 179-202. https://doi.org/10.1080/10919392.2006.9681199

Kwanya, T., Stilwell, C., & Underwood, P.G. (2013). Intelligent libraries and apomediators: Distinguishing between Library 3.0 and Library 2.0. Journal of Librarianship and Information Science, 45 (3), 187-197. https://doi.org/10.1177/0961000611435256

Kwon, K., & Kim, C. (2012). How to design personalization in a context of customer retention: Who personalizes what and to what extent?. Electronic Commerce Research and Applications, 11 (2), 101-116. https://doi.org/10.1016/j.elerap.2011.05.002

Lan, W., & Ping, W. (2009). The Research of Personalized Information Services Based on the Digital Library. In 2009 WRI World Congress on Software Engineering, 8-11. Retrieved November 15, 2020, from https://ieeexplore.ieee.org/abstract/document/5319720

Razmerita, L., Nabeth, T., & Kirchner, K. (2012). User modeling and attention support: Towards a framework of personalization techniques. In The fifth international conference on advances in human-oriented and personalized mechanisms, technologies, and services. Retrieved October 31, 2018, from http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.677.6792&rep=rep1&type=pdf

Smeaton, A.F., & Callan, J. (2005). Personalisation and recommender systems in digital libraries. International Journal on digital libraries, 5(4), 299-308.  https://doi.org/10.1007/s00799-004-0100-1

Sunikka, A., & Bragge, J. (2008, January). What, who and where: insights into personalization. In Proceedings of the 41st annual Hawaii international conference on system sciences. Retrieved  October 15, 2018, from http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.106.6952&rep=rep1&type=pdf

Tian, Y., Zheng, B., Wang, Y., Zhang, Y., & Wu, Q. (2019). College Library Personalized Recommendation System Based on Hybrid Recommendation Algorithm. Procedia CIRP, 83, 490-494. https://doi.org/10.1016/j.procir.2019.04.126

Wu, D., Im, I., Tremaine, M., Instone, K., & Turoff, M. (2003). A framework for classifying personalization scheme used on e-commerce websites. Proceedings of the 36th Annual Hawaii International Conference on system sciences, 222. Retrieved October 30, 2018, from https://ieeexplore.ieee.org/abstract/document/1174586

Xu, J. (2018). Research on Personalized Service of University Library Based on User Behavior. International Workshop on Advances in Social Sciences.

Retrieved July 28 ,2020, from : https://webofproceedings.org/proceedings_series/ESSP/IWASS%202018/IWASS1231017.pdf

Zhang, Q., & Wang, X. (2014). Digital Library of personalized information services approach and Countermeasures. In 2014 International Conference on Education, Management and Computing Technology (ICEMCT-14). Atlantis Press. Retrieved September 3, 2020, from:  http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.835.4673&rep=rep1&type=pdf

Zhang Y., Wu J., Zhuang Y. (2008) Personalized Multimedia Retrieval in CADAL Digital Library. In: Huang YM.R. et al. (eds) Advances in Multimedia Information Processing - PCM 2008. PCM 2008. Lecture Notes in Computer Science, vol 5353. Springer, Berlin, Heidelberg. Retrieved April 21, 2020, from: https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-540-89796-5_72