کارکرد اسماء الهی بر خُلق و خو از دیدگاه حکمت متعالیه

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 آذر 1401  

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.77033.1134

نویسندگان

حسن عباسی حسین آبادی ¹؛ ابراهیم نوری²؛ زهرا صفائی مقدم³؛ زهرا جمشیدی⁴

¹دانشگاه پیام نور

²دانشیار گروه معارف، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان،ایران

³دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی و مدرس معارف

⁴پیام نور تهران جنوب

چکیده

مسئله اسماء و صفات الهی و خلق و خوی انسانی از بنیادی‌ترین مباحث فلسفه و عرفان اسلامی است. صدرا به صفات پروردگار در قوس نزول و صعود و از خلق و خو با عنوان «شاکله و فطرت ثانویه» پرداخته‌است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی در‌صدد استنباط دیدگاه حکمت متعالیه در مورد تأثیر اسماء الهی بر خلق و خوی انسان است. یافته‌های پژوهش بیان‌گر آن است که از نگاه وی، انسان‌ها فطرت یکسان اما خُلق‌های متفاوتی دارند، که از آن به عنوان فطرت اولیه و ثانویه نیز یاد می‌شود. فطرت اولیه، تجلی اسم رحمت است که همه انسان‌ها بر آن سرشته شده‌اند. قلب انسان میان دو اسم «الهادی و المضل» است و متناسب با سرشت و استعداد و با اعمال اختیاری خود تجلی‌گاه یکی از آن‌ها می‌شود، لذا می‌توان نتیجه گرفت که اسماء الهی در خلق و خوی انسان نقش کلیدی دارد و در سعادت و یا شقاوت او تأثیر بسزایی دارد و از طرفی اشراف اسمایی خداوند بر انسان در قوس نزول، مانع اختیار انسان در به فعلیت رساندن و آئینه وجودی اسماء شدن توسط او نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

اسماء جمال و جلال؛ خُلق و خو؛ جبر و اختیار