نقش ارتباطی عصمت در شئون نبوت و تحلیل لایه‌های شئون نبوت در گسترۀ وحی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 30، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 108، اسفند 1401، صفحه 201-221   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.77000.1132

نویسنده

احمد امدادی^*

گروه معارف ، دا نشگاه فرهنگیان پردیس آیت الله طالقانی، قم ، ایران

چکیده

انبیاء از کارکردهای متفاوتی در ابعاد گوناگون وظائف خود برخوردارند. نبوت و عصمت رابطۀ تنگاتنگی با یکدیگر دارند؛ زیرا به‌عقیدۀ بیشتر مسلمانان، فی‌الجمله هر پیامبری باید قوۀ پرهیز از گناهان و خطاها داشته باشد. با اثبات مبانی عصمت، حجیت قول، فعل و تقریر انبیاء معنادار و صحت تلقی و تبلیغ وحی تثبیت می شود. هدف این نوشتار، دستیابی به الگوی شئون نبوت در گسترۀ وحی و لایه‌های آن و ارائۀ ارتباطات عصمت و نبوت بر اساس آیات و روایات، به‌صورت تحقیق کیفی با استفاده از روش داده‌بنیاد و با کمک از نرم‌افزار MAXQDA بر اساس و مبنای کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شده است. نتیجۀ این تحقیق، الگویی شامل انواع شئون کارکردی نبوت اعم از قبل، حین و بعد از ابلاغ وحی است که از زیرلایه‌های مختلف، اما همگون، در سطح و مؤلفه تشکیل شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که شئون متفاوت نبوت به‌مانند تلقی وحی، هدایت، تعلیم و تلاوت آیات، دعوت به توحید، دوری از طاغوت، تزکیۀ نفوس، تبشیر، انذار و غیره، در قالب سه مؤلف کلان «شئون قبل از ابلاغ وحی»، «شئون حین ابلاغ» و «شئون بعد از ابلاغ» قرار می‌گیرند که چنین کارکردهایی، ارتباط ناگسستنی نبوت با عصمت را آشکار کرده و بین عصمت و نبوت قالب‌هایی مثل ارتباط تشریفی، ارتباط مقوّمی، ارتباط اخذی، ارتباط تبلیغی، ارتباط اظهاری، ارتباط این‌همانی و ارتباط استدامه‌ای را به همراه خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

عصمت؛ نبوت؛ شئون نبوت؛ گناهان؛ وحی؛ روش داده‌بنیاد

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغة، شریف الرضی، محمد بن حسین، تصحیح: صبحی صالح، مؤسسة دارالهجرة،  قم، 1414ق.

آذربایجانی، نفیسه، شکرانی، رضا، لطیفی، مهدی، «الگوی تأثیر قلب بر سامانۀ تفکر از منظر روایات بر اساس روش داده‌بنیاد»، علوم حدیث، شمارۀ 88، 1397، صص3-32.

ابن‌اثیر، مجدالدین، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، چ4، مؤسسۀ اسماعیلیان، قم، 1364.

ابن‌انباری، ابوبکر، الزاهر فی معانی الکلمات الناس، چ1، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1421ق.

ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبداللّه، الشفاء( الالهیات)، مکتبة آیت‌اللّه المرعشى، قم، 1404ق.

ابن‌فارس، ابوحسین احمد، مقاییس اللغة، مکتب الاعلام الاسلامی، بیروت، 1404ق.

ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چ3، دار صادر، بیروت، 1414ق.

ابن‌نُعمان، (شیخ مفید) محمد بن محمد، ‏تصحیح اعتقادات الإمامیة، چ1، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، قم، 1413ق.

ابن‌میثم البحرانی، میثم بن علی، قواعد المرام فی علم الکلام، چ1، مطبعة مهر، قم، 1398ق.

افغانى‏، سیدجمال‌الدین، التعلیقات على شرح العقائد العضدیة، دکتر عماره‏، نرم‌افزار نور، کتابخانۀ کلام اسلامی، 1423ق‏.

ایجی، قاضی عضدالدین، المواقف(با شرح جرجانی)، چ1، دارالکتب العلمی، بیروت، 1419ق.

بغدادى‏، عبدالقاهر، أصول الإیمان‏، دار المکتبة الهلال، بیروت، ‏2003م.

تمیمى آمدى، ‏عبدالواحد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم‏، دفتر تبلیغات، قم، 1366.

جوادی آملی، عبداللّه، تفسیر موضوعی قرآن کریم، چ1، نشر اسراء، قم، 1379.

حلّی(علامه)، ابومنصور حسن بن یوسف، مناهج الیقین فی أصول الدین، چ1، دارالاسوة، تهران، 1415ق.

حلّی(علامه)، ابومنصور حسن بن یوسف،کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق و تعلیقه: حسن حسن‌زاده آملی، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1413ق‏.

دیلمى، شیخ حسن، إرشاد القلوب إلى الصواب‏، شریف رضى‏ قم، ‏1412ق‏.

رازی(امام فخر)، ابوعبداللّه محمد بن عمر، ،التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی،1420ق.

رازی(امام فخر)، ابوعبداللّه محمد بن عمر، المحصّل، چ1، مکتبه دارالتراث العربی، قاهرة، 1411ق.

زحیلى، وهبة بن مصطفى، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دارالفکر المعاصر، بیروت، دمشق، 1418ق.

سیوری حلّی، (فاضل) مقداد بن عبداللّه‏، اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة، تحقیق و تعلیق: شهید قاضى طباطبائى، چ2، دفتر تبلیغات اسلامى‏، قم، 1422ق.

سیوری حلّی، (فاضل) مقداد بن عبداللّه، الأنوار الجلالیة فی شرح الفصول النصیریة، تحقیق: على حاجى‌آبادى، عباس جلالى‌نیا، چ1، مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد،‏1420ق.

شهرستانی، عبدالکریم‏، نهایة الاقدام فی علم الکلام، تحقیق: احمد فرید مزیدى، مکتبة المتنبی، قاهرة، 1425ق.

صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، چ3،‏ دار احیاء التراث، بیروت، ‏1981م‏.

صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، انتشارات بیدار، قم، 1366.

طباطبایی(علامه)، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین، قم، 1417ق.

طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، دارالتراث، بیروت، ۱۳۸۷ق.

طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق: سیداحمد حسینى، کتابفروشى مرتضوى، تهران، 1375.

طوسی(شیخ)، ابوجعفر محمد بن الحسن، الإقتصاد فی ما یتعلّق بالإعتقاد، دارالاضواء، بیروت، 1406ق.

عبدالجبار(قاضی)، شرح الأصول الخمسة، چ1، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ا1422ق.

قمى، (شیخ) عباس، یازده رساله‏، کنگرۀ بزرگداشت محدث قمى، قم، بی‌تا.

قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، چ3، دارالکتاب‏، قم، 1404ق.

کلینی، محمد بن یعقوب ابن اسحاق، اصول الکافی، چ4، دارالکتب اسلامیة، تهران، 1315.

لاهیجى، عبدالرزّاق بن على(1372)، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، تصحیح صادق لاریجانى، تهران: انتشارات الزهراء.ماوردى‏، ابوالحسن، أعلام النبوة، مکتبة الهلال، بیروت، ‏1409ق‏.

ماوردى‏، ابوالحسن، أعلام النبوة، مکتبة الهلال، بیروت، ‏1409ق‏.

مصباح یزدی، محمدتقی، راه و راهنماشناسی، چ2، مؤسسۀ امام خمینی(ره)، قم، 1379.

مجلسی(علامه)، محمدباقر، بحار الانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق.

شریف مرتضی، تنزیه الانبیاء، الشریف الرضی، قم، 1250ق‏.