تحلیل فضایی مهاجرت و خشک‌سالی در کشور با استفاده از تحلیل لکه داغ و شاخص استاندارد بارش

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 46، تیر 1402، صفحه 81-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.76710.1230

نویسندگان

علی عزیزی^{* 1}؛ دکتر رسول صادقی²

¹استادیار گروه جمعیت، اقلیم و محیط‌زیست، مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، تهران، ایران

²دانشیار جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران و پژوهشگر مرکز پژوهش‌های سلامت مبتنی بر مشارکت جامعه، دانشگاه علوم ‌پزشکی تهران، تهران، ایران

چکیده

مهاجرت از عوامل متعددی ناشی می‌شود که نقش هر یک از این عوامل در نقاط مختلف جهان متفاوت می‌باشد. یکی از این عوامل خشک‌سالی است که در مناطق خشک و نیمه‌خشک می‌تواند تأثیر بیشتری داشته باشد. در کنار این واقعیت شناسایی نقاط کانونی مهاجرت نیز می‌تواند بر سیاست‌های اتخاذی مهاجرت مؤثر واقع شود. در مقاله پیش رو از شاخص استاندارد بارش برای پایش خشک‌سالی کشور در سه دهه اخیر (95-1365) استفاده شد. ابتدا، با استفاده از فراوانی رخداد ماه‌های خشک سال، گستره کشور در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی پهنه‌بندی گردید. سپس وجود خودهمبستگی فضایی در داده‌ها با استفاده از شاخص جهانی موران مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه تحلیل لکه‌ داغ با استفاده از داده‌های میزان خالص مهاجرت در کشور صورت گرفته و کانون‌های مهاجرتی شناسایی شد. یافته‌ها نشان داد که الگوی مکانی فراوانی رخداد ماه‌های خشک سال در طی سه دهه اخیر عموماً از جنوب و جنوب شرقی کشور به سمت شمال و غرب کشور افزایشی است. همچنین مقادیر شاخص موران برای میزان خالص مهاجرت در دوره‌های مورد بررسی بین 0.17 تا 0.45 قرار داشت که نشان از خوشه‌بندی در داده‌های مهاجرت است. تحلیل لکه داغ نیز نشان داد که کانون‌های مهاجرتی در کشور در مرکز و غرب کشور قرار دارند. تطبیق کانون‌های مهاجرتی با الگوی رخداد ماه‌های خشک سال نشان می‌دهد که کانون‌های مهاجرتی اعم از مهاجرفرست و مهاجرپذیر در نقاطی با فراوانی رخداد ماه‌های خشک متوسط تا زیاد قرار دارند که این امر بر شناسایی رابطه این دو مؤثر بوده و آن را می‌تواند پیچیده سازد.

کلیدواژه‌ها

تحلیل لکه داغ؛ کانون‌های مهاجرت؛ مهاجرت؛ خشک‌سالی؛ ایران

مراجع

خواجه‌زاده، فائزه؛ 1396. بررسی مهاجرت‌های زیست‌محیطی در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه جمعیت‌شناسی. دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه تهران. استاد راهنما: محمد جلال عباسی شوازی.

http://utdlib.ut.ac.ir/Search/DocumentDetails/58070?HighlightWords=%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87%20%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87%20%20

دوستان، رضا؛ 1398. تحلیلی بر تحقیقات خشک‌سالی در ایران. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. شماره 6. صص 53 – 94.  http://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2819-fa.html

رحمتی، لیلا؛ 1390. بررسی استراتژی‌های مختلف مقابله با خشک‌سالی با تأکید بر مهاجرت از روستا به شهر در استان فارس. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز - دانشکده کشاورزی. استاد راهنما منصور زیبایی و اسماعیلی

https://azarsa.shirazu.ac.ir/faces/search/bibliographic/biblioFullView.jspx?_afPfm=1ac8xaeu97

رفیعیان، مجتبی؛ زاهد، نفیسه؛ 1397. تحلیل فضایی فرسودگی محله‌های شهر قم با استفاده از رگرسیون وزنی جغرافیایی. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری. شماره 6. صص 361-383. https://jurbangeo.ut.ac.ir/article_69176.html

صادقی، رسول. شکریانی، محسن؛ 1395. تحلیل نوسانات فضایی تأثیر توسعه بر مهاجرت داخلی بین شهرستانی در ایران. توسعه محلی روستایی - شهری (توسعه روستایی). شماره 8. صص 245-270. https://jrd.ut.ac.ir/article_63067.html

عسگری، علی؛ 1390. تحلیل‌های آمار فضایی با ArcGIS. انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.

علیزاده، امین؛ آشگر طوسی، شادی؛ 1387. توسعه یک مدل برای پایش و پیش بینی خشک‌سالی (مطالعه موردی استان خراسان رضوی). علوم و صنایع کشاورزی. شماره 1. صص 223-234. https://www.sid.ir/paper/450376/fa

کرمی نسب، صدیقه؛ شهبازی، حسین رضا؛ 1398. نقش مخاطرات طبیعی (خشک‌سالی) در مهاجرت روستایی (بخش کردیان – شهرستان جهرم).  جغرافیا و روابط انسانی. شماره 1. صص 401-411. https://www.gahr.ir/article_87915.html

محمودیان، حسین؛ محمودیانی، سراج الدین؛ 1397. بررسی وضعیت مهاجرت و شهرنشینی در ایران با تأکید بر دوره 95-1390. پروژه همکاری صندوق جمعیت سازمان ملل و دانشگاه تهران

https://iran.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/layout_-_report_on_internal_migration-v.10.pdf

مرکز آمار ایران؛ 1395. نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن. https://www.amar.org.ir/

مشفق، محمود؛ شکفته گوهری، محمد؛ 1399. مطالعه وضعیت مهاجرت در شهرستان‌های مرزنشین ایران و اثرات سطح توسعه‌یافتگی بر آن. فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 27. صص 109-144. https://doi.org/10.22054/qjss.2020.48172.2172

 

Achberger CA., 2020. Climate Change and Droughts: Effects on Migration within Africa (Doctoral dissertation, Karl-Franzens-Universität Graz).

 https://unipub.uni-graz.at//obvugrhs/content/titleinfo/5288187

Adger WN, Pulhin J M, Barnett J, Dabelko GD, Hovelsrud GK, Levy M, ... & Vogel CH., 2014. Human security. Cambridge University Press.

 https://ore.exeter.ac.uk/repository/bitstream/handle/10871/20276/WGIIAR5-Chap12_HumanSecurity.pdf?sequence=1

Anselin L. 1995. Local indicators of spatial association—LISA. Geographical analysis, 27: 93-115. https://doi.org/10.1111/j.1538-4632.1995.tb00338.x

Edwards DC, McKee TB., 1997. Characteristics of 20th century drought in the United States at multiple time scales. Climatology Report 97-2, Department of Atmospheric Science, Colorado State University, Fort Collins, Colorado. http://hdl.handle.net/10217/170176

Foresight., 2011. Migration and global environmental change: Future challenges and opportunities. Final Project Report, The Government Office for Science, London. https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/287717/11-1116-migration-and-global-environmental-change.pdf

Gray C, Mueller V., 2012. Drought and population mobility in rural Ethiopia. World development, 40: 134-145. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2011.05.023

McKee TB, Doesken NJ, Kleist J., 1993. The relationship of drought frequency and duration to time scales. In Proceedings of the 8th Conference on Applied Climatology, 17: 179-183. https://climate.colostate.edu/pdfs/relationshipofdroughtfrequency.pdf

McLeman R., 2013. Developments in modelling of climate change-related migration. Climatic change, 117: 599-611.  https://doi.org/10.1007/s10584-012-0578-2

Neumann K, Sietz D, Hilderink H, Janssen P, Kok M, van Dijk H., 2015. Environmental drivers of human migration in drylands–A spatial picture. Applied Geography, 56: 116-126. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2014.11.021

Rechkemmer A, O'Connor A, Rai A, Decker Sparks JL, Mudliar P, Shultz JM., 2016. A complex social-ecological disaster: Environmentally induced forced migration. Disaster health, 3: 112-120. https://doi.org/10.1080/21665044.2016.1263519

Sadeghi R, Abbasi-Shavazi MJ, Shahbazin S., 2020. Internal Migration in Iran, Chapter 15, Pp.295-317. in M. Bell, A. Bernard, E. Charles-Edwards, and Y. Zhu (eds.), Internal Migration in the Countries of Asia, Springer International Publishing.

https://doi.org/10.1007/978-3-030-44010-7_15

Salehnia N, Alizadeh A, Sanaeinejad H, Bannayan M, Zarrin A, Hoogenboom G., 2017. Estimation of meteorological drought indices based on AgMERRA precipitation data and station-observed precipitation data. Journal of arid land, 9: 797-809.

https://doi.org/10.1007/s40333-017-0070-y

Sigelmann LE., 2020. Climate change and migration in Cambodia: an analysis of spatiotemporal trends in water availability and migration (Doctoral dissertation).

http://dx.doi.org/10.26153/tsw/14401

Xu X, Zhao Y, Zhang X, Xia S., 2018. Identifying the impacts of social, economic, and environmental factors on population aging in the Yangtze River Delta using the geographical detector technique. Sustainability, 10: 1528.  https://doi.org/10.3390/su10051528