برآورد میزان آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های غیر رسمی شهر تبریز در برابر خطر وقوع زلزله

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 15، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 46، تیر 1402، صفحه 285-304   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.78381.1273

نویسندگان

منیر شیرزاد گرجان¹؛ حسین نظم فر^{* 2}؛ ابوالفضل قنبری³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و روستایی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³دانشیار دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

در پژوهش حاضر با هدف مشخص کردن مناسب­ترین روش به‌منظور ارزیابی میزان آسیب­پذیری سکونتگاه‌های غیر رسمی شهر تبریز در برابر زلزله محتمل، دو مدل ELECTRE FUZZY  و مدل WASPAS  نسبت به 13 معیار (عرض معبر، کیفیت ابنیه، جنس مصالح، تعداد طبقات، فاصله از فضای باز عمومی، فاصله از تأسیسات شهری، فاصله از مراکز درمانی، تراکم جمعیت، تراکم ساختمان، فاصله از گسل، جنس زمین‌شناسی، مساحت قطعات، کاربری اراضی) با هم مقایسه شدند. بدین منظور  تمامی سکونتگاه‌های غیر رسمی موجود در شهر تبریز مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از هر دو مدل به‌وسیله مطالعات میدانی نویسندگان مورد ارزیابی قرار گرفت و سپس مناسب‌ترین روش انتخاب شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بر اساس مدل WASPAS سکونتگاه‌های غیر رسمی واقع در منطقه 5 با کسب رتبه 1 کمترین و منطقه 10 با کسب رتبه 6 بیشترین آسیب‌پذیری را خواهند داشت. همچنین بیش از 57 % از مساحت  سکونتگاه‌های غیر رسمی شهر تبریز در معرض آسیب­پذیری خیلی زیاد و 05/11 %  زیاد و 03.27 %  متوسط و فقط 01/4 % در معرض آسیب­پذیری کم قرار دارند. نتایج حاصل از محاسبات مدل ELECTRE FUZZY  حاکی از آن است که سکونتگاه‌های غیر رسمی واقع در منطقه 3 با کسب رتبه 1 کمترین و مناطق 1 و 10 با کسب رتبه 5 بیشترین آسیب‌پذیری را تجربه خواهند کرد. همچنین بیش از 34 % از مساحت  سکونتگاه‌های غیر رسمی شهر تبریز در معرض آسیب­پذیری خیلی زیاد و بیش از 27 %  زیاد و بیش از 25 % در متوسط و تنها 69/12 % در معرض آسیب­پذیری کم قرار دارند. بر اساس مطالعات میدانی نویسندگان نتایج حاصل از روش ELECTRE FUZZY نسبت به روش WASPAS دقیق‌تر و واقع‌بینانه‌تر است.

کلیدواژه‌ها

سکونتگاه غیر رسمی؛ زلزله؛ ریسک؛ بافت؛ تبریز

مراجع

بازدار، سجاد؛ زندمقدم، محمدرضا؛ کامیابی، سعید؛ 1399. سنجش و ارزیابی کمی آسیب‌پذیری شهری در برابر زلزله نمونه موردی: استان ایلام. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیستم، شماره 59. صص 212-197. http://jgs.khu.ac.ir/article-1-3315-fa

پاشاپور، حجت‌الله؛ قربانی، رامین؛ فرهادی، ابراهیم؛ درودی­نیا، عباس؛ 1398. پهنه‌بندی خطر زلزله با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز. فصلنامه آمایش محیط، شماره 45. صص 69-50 https://sid.ir/paper/130783/fa

حسینی­خواه، حسین و ضرابی، اصغر؛ 1398. نقش مدل ترکیبی تصمیم­گیری WASPAS در شناسایی پهنه‌های لرزه‌خیز پژوهش موردی: مراکز جمعیتی شهرستان بهمئی در استان کهکیلویه و بویراحمد. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال ششم، شماره 2، صص 164-175.

https://sid.ir/paper/380009/fa

حیدریان، شیدا؛ رحیمی، محمود؛ فتح الهی، ثریا؛ غفوری، سیروان؛ 1396. تحلیل شاخص‌های تاب‌آوری سکونتگاه­های غیر رسمی در برابر زلزله با رویکرد اجتماعی نمونه موردی: محله فرحزاد تهران. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، شماره 11، 260-246.

 https://sid.ir/paper/505222/fa

خدادادی فاطمه؛ انتظاری، مژگان؛ ساسان پور، فرزانه؛ 1399. تحلیل آسیب­پذیری شهری در برابر مخاطره زلزله با روش ELECTRE FUZZY(مطالعه موردی: کلان‌شهر کرج). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی ، شماره 56، صص 113-93.

https://sid.ir/paper/390384/fa

خدمت زاده، علی؛ موسوی، میر نجف؛ یوسف­زاده، اردشیر؛1400. تحلیل شاخص­های آسیب‌پذیری شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله مطالعه موردی: شهر ارومیه. فصلنامه علمی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، دوره 16 ، شماره 1،صص 622-43.

 http://jshsp.iaurasht.ac.ir

شماعی، علی؛ دانشور خرم، عاطفه؛ روان­بخش، احمد؛ افسر، مجید؛ 1399. تحلیل آسیب‌پذیری بافت‌های قدیمی شهر کاشان در برابر زلزله. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 52. شمارۀ 1، صص 130-111 https://sid.ir/paper/379608/fa

ضرابی، اصغر؛ عباسی، شایسته؛ مشکینی، ابوالفضل؛ 1399. ارزیابی توسعه پایدار شهری با تأکید بر رویکرد تاب­آوری در سکونتگاه­های غیررسمی موردمطالعه سکونتگاه­های غیررسمی شهر سنندج. نشریه علمی جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 24 ، شماره 74 ، صص 133-119.

 doi: 10.22034/gp.2021.10776

ملکی، سعید؛ امانپور، سعید؛ صفایی پور، مسعود؛ پورموسوی، سیددانا؛ مودت، الیاس؛ 1396. ارزیابی طیف تاب آوری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدل‌های برنامه­ریزی، نمونه موردی شهر ایلام . نشریه علمی پژوهشی برنامه­ریزی توسعه کالبدی ، سال 2 شماره 11،صص 200-9.

 https://sid.ir/paper/220148/fa

 

Abunyewah M, Gajendran T and Maund K., 2018. Profiling Informal Settlements for Disaster Risks, Procedia Engineering, Vol. 212: 238-245.

 https://doi.org/10.1016/j.proeng.2018.01.031

Byron Walker B،  Nadine S،   David S،  John J., 2021. GIS‑based multicriteria evaluation for earthquake response: a case study of expert opinion in Vancouver, Canada. Natural Hazards،  105:2075–2091. https://doi.org/10.1007/s11069-020-04390-1

Enzo F., Zambrano-Verratti, J., and Reinout, K., 2019. Web-Based Participatory Mapping in Informal Settlements: The Slums of Caracas, Venezuela, Habitat International, in Press, Corrected Proof, Available Online, Article 102038.

https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2019.102038

Guoa X, Kapucub N., 2020. Assessing social vulnerability to earthquake disaster using rough analytic hierarchy process method: A case study of Hanzhong City, China، Safety Science 125 :104625. https://doi.org/10.1016/j.ssci.2020.104625

Ghorbanzadeh O، Feizizadeh B, Blaschke T., 2018. Multi-criteria risk evaluation by integrating an analytical network process approach into GIS-based sensitivity and uncertainty analyses. Geomatics, Natural Hazards and Risk, 9(1): 127-151.

 https://doi.org/10.1080/19475705.2017.1413012

Jena R, Pradhan B, Beydoun G., 2020. Earthquake vulnerability assessment northera sumatra province by using a multi-criteria decision-making model, International Journal of Disaster Risk Reduction 46: 1-28. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101518

Jasemi M and Ahmadi E., 2018. A new fuzzy ELECTRE-based multiple criteria method for personnel selection، Sharif University of Technology، Scientia Iranica E ، Transactions E: Industrial Engineering . 25(2): 943-953.  https://www.scientiairanica.sharif. edu

Lyu H, Shuilong J, Arulrajah A., 2018. Assessment of geohazards and preventative countermeasures using AHP incorporated with GIS in Lanzhou, China." Sustainability 10(2). 304.  https://doi.org/10.3390/su10020304

Neeraj, D., and Sandra, C., 2019. Residents’self-Initiatives for Flood Adaptation in Informal Riverbank Settlements of Kathmandu, International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol. 40, Article 101156. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2019.101156

Ratiranjan­ J، Biswajeet P، Ghassan B، Nizamuddin H ،Ardiansyah A ، Muzailin A., 2020. Integrated model for earthquake risk assessment using neural network and analytic hierarchy process: Aceh province, Indonesia، Geoscience Frontiers 11:613–634.

https://doi.org/10.1016/j.gsf.2019.07.006

Smith H، Coupé F، Ferrari S،  Rivera H ، Mera W., 2020. Toward negotiated mitigation of landslide risks in informal settlements: reflections from a pilot experience in Medellin, Colombia، Ecology and Society 25(1). 19. https://doi.org/10.5751/ES-11337-250119

Senvar, O. Tuzkaya, G., Kahraman, C., 2014. Multi Criteria Supplier SelectionUsing Fuzzy PROMETHEE Method, Journal of Department of Industrial Engineerin Marmara University, 3 (12).21-34. https://doi.org/10.1007/978-3-642-53939-8_2

Ventura S، Frigerio I, Strigaro D, Mattavelli M, Amicis M, Mugnano S, Boffi M., 2016. A GIS-based approach to identify the spatial variability of social vulnerability to seismic hazard in Italy، Applied Geography 74 : 12-22. https://www.elsevier.com/locate/apgeog

Yariyan P, Avand M, Soltani F, Ghorbanzadeh O, Blaschke T., 2020. Earthquake Vulnerability Mapping Using Different Hybrid Models, Symmetry 12(405): 1-31.  

 https://doi.org/10.3390/sym12030405

Yazdani M, Zavadskas E, Ignatius J, Doval Abad M., 2016. Sensitivity Analysis in MADM Methods: Application of Material, Inzinerine Ekonomika-Engineering Economics 27(4) 382. http://dx.doi.org/10.5755/j01.ee.27.4.14005