بررسی ویژگی‌های اکوفیزیولوژیکی، بیوشیمیایی و فیتوتوکسیسیتی اسطوخودوس افراشته، سنا بومی، زامور و بادمجان وحشی در شرایط رویشگاهی استان بوشهر

علوم باغبانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 آذر 1401  

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhs.2022.76154.1159

نویسندگان

حسین غلامی ¹؛ محمدجمال سحرخیز²؛ محسن شیردل³؛ کهزاد سرطاوی⁴؛ حمید مزارعی⁴

¹گروه آموزشی علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

²گروه آموزشی علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز و مرکز تحقیقات فرآوری گیاهان دارویی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز

³گروه آموزشی علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز

⁴مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بوشهر

چکیده

اسطوخودوس افراشته (Lavandula stricta)، سنا بومی (Cassia obovata)، زامور (Cocculus pendulus) و بادمجان وحشی (Solanum xanthocarpum) از گونه‌های قابل رویش در استان بوشهر می‌باشند و تاکنون گزارشی مبنی بر توصیف ویژگی‌های اکوفیزیولوژیک، فیتوتوکسیسیتی و بیوشیمیایی این گونه‌ها در ایران وجود ندارد. برای این منظور، گیاهان مورد نظر در بهار سال 1398 در استان بوشهر از طبیعت جمع‌آوری و در شرایط سایه و جریان هوای آزاد به‌منظور عصاره‌گیری و اندازه‌گیری صفات مورد نظر، خشک شدند. در بین گیاهان مورد مطالعه بالاترین و پایین‌ترین میزان فنول کل به‌ترتیب در گیاهان زامور جمع‌آوری شده در کیلومتر 3 جاده گله‌دار و گیاه سنا بومی جمع‌آوری شده در منطقه کاکی مشاهده گردید. گیاهان اسطوخودوس افراشته برداشت شده از منطقه گلوگاه، دارای بالاترین میزان فلاونوئید کل بود. پایین‌ترین و بالاترین میزان فلاوون و فلاونول به‌ترتیب با میانگین‌های 37/0 و 79/2 میلی‌گرم کوئرستین در 100 گرم وزن خشک مربوط به گیاهان سنا بومی و زامور بود. در این مطالعه، میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی به‌ترتیب در گیاهان زامور، اسطوخودوس افراشته و بادمجان وحشی به‌ترتیب برابر با 77، 57 و 35 درصد گزارش گردید. گیاهان سنا بومی جمع‌آوری شده از منطقه کاکی دارای پایین‌ترین میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی بود. گیاهان اسطوخودوس افراشته برداشت شده از منطقه گلوگاه، دارای ترکیبات فنولی پی‌کوماریک اسید و الاژیک اسید (به‌ترتیب با میانگین‌های 565/0 و 28/1 میلی‌گرم بر گرم وزن خشک) می‌باشد. در بین اسیدهای فنولی مورد ارزیابی، اسیدهای فنولی کاتچین و پی‌کوماریک اسید هر کدام به‌ترتیب با میانگین‌های 262/0 و 163/0 میلی‌گرم بر گرم وزن خشک در گیاهان زامور جمع‌آوری شده در کیلومتر 3 جاده گله‌دار مشاهده شد. گیاه سنا بومی جمع‌آوری شده از منطقه کاکی، به طور متوسط دارای 915/0 میلی‌گرم الاژیک اسید به ازای یک گرم وزن خشک پیکره رویشی بود. نتایج این بررسی نشان داد اسیدهای فنولی شناسایی شده در بادمجان وحشی جمع‌آوری شده از بندر سیراف، کافئیک اسید، کلروژنیک اسید، پی‌کوماریک اسید، وانیلین و هسپریدین بود. در بین اسیدهای فنولی شناسایی شده، کلروژنیک اسید با میانگین 457 میلی‌گرم در 100 میلی‌لیتر آب میوه، ترکیب غالب بود. نتایج فیتوتوکسیسیتی این پژوهش نشان داد بیشترین اثر بازدارندگی روی جوانه‌زنی بذور پنیرک مربوط به غلظت 1000 میکرولیتر در لیتر عصاره‌های زامور و بادمجان وحشی بود، به نحوی که به طور کامل جوانه‌زنی را متوقف کردند. به ‌طور کلی با افزایش غلظت عصاره از 0 تا 1000 میکرولیتر در لیتر، شاخص آللوپاتی در مورد همه گیاهان منفی‌تر شد. افزون بر این، با به کارگیری عصاره‌های الکلی گیاهان مورد مطالعه و افزایش غلظت از 0 تا 1000 میکرولیتر در لیتر، میانگین درصد، سرعت جوانه‌زنی، طول ریشه‌چه و ساقه‌چه سلمه‌تره به طور معنی‌داری کاهش یافت. کمترین شاخص آللوپاتی در غلظت 1000 میکرولیتر در لیتر عصاره بادمجان وحشی مشاهده شد که بیشترین اثر بازدارندگی (شاخص آللوپاتی 58/0-) را بر رشد و جوانه‌زنی بذور سلمه‌تره داشت. با توجه به پتانسیل فیتوتوکسیسیتی بالای عصاره‌های زامور و بادمجان وحشی، می‌توان از آن‌ها در راستای مدیریت علف‌های هرز پنیرک و سلمه‌تره استفاده کرد. همچنین می‌توان از عصاره گیاه زامور به عنوان یک منبع آنتی‌اکسیدان طبیعی در صنایع مرتبط استفاده نمود.

کلیدواژه‌ها

آنتی‌اکسیدان؛ الاژیک اسید؛ کلروژنیک اسید؛ فلاونوئید؛ فیتوتوکسیسیتی