پیش‌بینی و تبیین ساختاری مؤلفه‌های تببین‌کننده تغییرات جمعیتی در کلان‌شهر اهواز

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 11، شماره 3، آذر 1403، صفحه 83-106   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.78296.1242

نویسندگان

مهناز حسینی سیاه گلی¹؛ سعید امانپور^{* 2}؛ سعید ملکی³

¹دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

³استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

تحولات جمعیتی به­عنوان مهمترین پدیده تحولی دوران معاصر به­شمار می­رود چرا که تحولات جمعیت تقریباً تمام جنبه­های زندگی و جهان پیرامون ما را تحت تأثیر قرار داده­است و آثار زیادی بر خرده نظام­های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و محیطی وارد ساخته است. در همین راستا؛ هدف پژوهش حاضر پیش­بینی و تبیین ساختاری مؤلفه­های تببین­کننده تغییرات جمعیتی در کلان­شهر اهواز است. از نظر هدف­گذاری کاربردی و از نظر روش­شناسی به صورت توصیفی- تحلیلی است. در روند تهیه و تولید داده­ها ابتدا مؤلفه­های تببین­کننده تغییرات جمعیتی با استفاده از نظرات 15 نفر از اساتید و کارشناسان سازمان­های مربوطه از طریق روش دلفی شناسایی شده­است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات 11 عامل به عنوان عوامل تأثیرگذار قوی بر تغییرات جمعیتی کلان­شهر اهواز از مدلسازی تفسیری-ساختاری ISM و سپس با نرم افزار میک­مک  بهره گرفته شده­است و در نهایت با استفاده از نرم افزار اسپکتروم به پیش­بینی جمعیت تا افق 1430 پرداخته شده­است. نتایج پژوهش نشان داد که عوامل ساختار جنسی،تراکم جمعیت، باروری، بیکاری، جمعیت فعال و سواد  جز تأثیرگذارترین مؤلفه­ها بر تغییرات جمعیتی و 5 مؤلفه ساختار سنی، رشد جمعیت، مرگ­ومیر، مهاجرت و امید به زندگی جزء تأثیرپذیرترین عوامل به­شمار می­آیند. همچنین نتایج حاصل از میک مک نشان می­دهد همه عوامل بجز عامل تراکم جمعیت جز متغیرهای پیوندی می­باشند.و در نهایت بهترین سناریو برای پیش­بینی جمعیت تا سال 1430 سناریو سوم (کاهش باروری) است که بیش از 98 درصد در برآورد جمعیت دقت داشته­است.

کلیدواژه‌ها

جمعیت؛ تغییرات جمعیتی؛ ساختارسنی؛ اسپکتروم؛ معادلسازی ساختاری تفسیری

مراجع

1. بهاروند، پ. (1400). بررسی اثر تغییرات جمعیتی و سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه اقتصاد،دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی.
2. جعفری امیدوار، ه. (1399). پیامدهای امنیتی تغییرات جمعیتی در ایران. کرمانشاه: پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی ، دانشکده علوم اجتماعی و تربیتی.
3. خسروی، م. (1397). بررسی چالش های سیاسی جمعیت ایران در دهه آینده. پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی ، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، دانشکده علوم اجتماعی.
4. دانشور، ف.؛ صابری، ح. (1400). آینده‌پژوهی راهبردی کلانشهر اصفهان (بر مبنای آنالیز چالش‌ها با مدل علت و معلولی). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 8(1)، 145-164.
5. زنجانی، ح. (1376). تحلیل جمعیت شناختی. قم: انتشارات سمت.
6. شایان، ح. (1390). تحلیلی بر وضعیت مرگ و میر در استان خراسان رضوی. تهران: همایش تحلیل روندهای جمعیتی.
7. شریف زاده، ا. (1401). تدوین سناریوهای موثر بر گذار از پیامدهای امنیتی سالخوردگی جمعیت در ایران با رویکرد آمایش سرزمین. پایان­نامه کارشناسی ارشد، ارومیه: دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
8. شمس قهفرخی، م. (1394). بررسی تأثیر ویژگی های اشتغال زنان بر باروری (مطالعه موردی شهر اصفهان)،
9. شیری، م.، و نوراللهی، ط.(1391). تغییرات ساختار جمعیت و تقاضای اجتماعی آموزش عالی در ایران. مجله‌ی بررسی‌های آمار رسمی ایران. ۲۳ (۱) ،۱۰۲-۸۳.
10. فولادی، م. (۱۳۹۸). تحلیلی بر تغییر و تحولات جمعیتی در ایران؛ با تاکید بر فرصت طلایی پنجره جمعیتی. معرفت فرهنگی اجتماعی، 10(3)، ۴۳-۶۰.
11. فولادی، م.(۱۳۹۹). تحلیل بر پیامده‌های کاهش باروری و جمعیت در ایران. معرفت فرهنگی اجتماعی، 11(3)، ۶۹-۸۸.
12. قاسمی، ن. (1394). بررسی و تحلیل تأثیر ابعاد جمعیتی و فعالیتی بر ساختار فضایی استان آذربایجان غربی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر.
13. قربانی، ر.، علیزاده، ه.، و کرمی، س. (1400). تحلیلی بر علل نزول جایگاه کلان شهر تبریز در نظام شهری ایران و پیش بینی جمعیت و جایگاه آن تا افق 1410. آمایش سرزمین، 13(1 )، 83-114.
14. کرمی، س. (1399). آینده­پژوهی تقاضای مسکن شهری در انطباق با تحولات ساختاری جمعیت (مورد مطالعه کلانشهر تبریز). رساله دکتری، تبریز:دانشگاه تبریز، دانشکده برنامه­ریزی و علوم محیطی.
15. گودرزی، و.، و وارثی، ح. (1401). تحلیل سیستمی عوامل کلیدی مؤثر بر برنامه ریزی مسکن پایدار با رویکرد آینده پژوهی (مطالعه موردی؛ مناطق 22 گانه شهر تهران). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 19،109-126.
16. ملک‌زاده، ن.، بزاززاده، م.، و رفیعیان، م. (1395). شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعۀ شهری با رویکرد آینده‌نگاری (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر کرج). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 3(2)، 35-52.
17. منصوریان، ف. (1395). سناریوهای آینده رشد جمعیت در کلان شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت.

 

18. Bastianoni, S., Niccolucci, V., Pulselli, R.M., Marchettini, N. (2012) Indicator and indicandum: “Sustainable way” vs “prevailing conditions” in the Ecological Footprint. Ind., 16, 47–50.
19. Benassi, F., & Carella, M. (2022). Modelling geographical variations in fertility and population density of Italian and foreign populations at the local scale: a spatial Durbin approach for Italy (2002–2018). Quality & Quantity, 1-18.
20. Benassi, F., Busetta, A., Gallo, G., Stranges, M. (2021). Local heterogeneities in population growth and decline. A spatial analysis for Italian municipalities. Paper presented at the 50th Scientific Meeting of the Italian Statistical Society (SIS), Pisa, June 21–25.
21. Campisi, N., Kulu, H., Mikolai, J., Klüsener, S., Myrskylä, M. (2020). Spatial variation in fertility across Europe: Patterns and determinants. Population Space Place, 26(4),1-50.
22. Chai, L., & Xu, Z. (2016). Forecast of China population under different fertility policy. Open Journal of Social Sciences, 4(7), 213-229.
23. Chen, L., Mu, T., Li, X., & Dong, J. (2022). Population Prediction of Chinese Prefecture-Level Cities Based on Multiple Models. Sustainability, 14(8), 4844.
24. Costanza, R., McGlade, J., Lovins, H., & Kubiszewski, I. (2014). An overarching goal for the UN sustainable development goals. Solutions, 5(4), 13–16.
25. GAO, Z., Tan, N., Geddes, R. R., & Ma, T. (2019). Population distribution characteristics and spatial planning response analysis in metropolises: A case study of Beijing. International Review for Spatial Planning and Sustainable Development, 7(1), 134-154.
26. Genereux, A. (2007). A review of migration and fertility theory through the lens of African immigrant fertility in France. Rostock: Max Planck Institute for Demographic Research.
27. Kim, H., & Kim, D. (2022). Changes in Urban Growth Patterns in Busan Metropolitan City, Korea: Population and Urbanized Areas. Land, 11(8), 13-19.
28. Meisner, J., & Albrechtsen, A. (2022). Haplotype and population structure inference using neural networks in whole-genome sequencing data. Genome Research, gr-276813.
29. Naccarato, A., & Benassi F. (2020). World population densities. Convergence, stability, or divergence? Popul. Stud.
30. Naccarato, A., Benassi, F. (2018). On the relationship between mean and variance of world’s human population density: a study using Taylor’s power law. Spat. Resour. Sci., 11(3), 307–314.
31. National Infrastructure Commission. (2016). Smart power, A report examining how the UK can balance supply and demand within the electricity market.
32. Nguyen, D. (2010). Evidence of the impacts of urban sprawl on social capital. Plann. b. Plann. Des, 37(4), 610–627.
33. Park, Y., LaFrombois, M., Heim, E. (2019). Planning for growth in depopulating cities: An analysis of population projections and population change in depopulating and populating US cities. Cities. 90. 237-248.
34. Parrado, E. A. (2015). Migration and fertility. Social Behavioral Sciences, 397-406.
35. Pendall, R., Freiman, L., & Myers, D. (2012). Demographic challenges and opportunities for U.S. housing markets. Bipartisan Policy Center.
36. Polinesi, G., Recchioni, M.C., Turco, R., Salvati, L., Rontos, K., Rodrigo-Comino, J., & Benassi, F. (2020). Population trends and urbanization: simulating density effects using a local regression approach. ISPRS Int. J. Geo Inf., 9(7), 454.
37. Salvati, L., Benassi, F., Miccoli, S., Rabiei-Dastjerdi, H., & Matthews, S.A. (2020). Spatial variability of total fertility rate and crude birth rate in a low-fertility country: Patterns and trends in regional and local scale heterogeneity across Italy, 2002–2018. Geogr., 124.
38. Salvati, L., Carlucci, M., Serra, P., & Zambon, I. (2019). Demographic transitions and socioeconomic development in Italy, 1862–2009: a brief overview. Sustainability, 11(1), 242.
39. Terama, E., Clarke, E., Rounsevell, M. D., Fronzek, S., & Carter, T. R. (2019). Modelling population structure in the context of urban land use change in Europe. Regional environmental change, 19(3), 667-677.
40. Vitali, A., & Billari, F.C. (2017). Changing determinants of low fertility and diffusion: a spatial analysis for Italy. Space Place, 23(2), 1-38.
41. Warami, H., & Marit, E. L. (2022). Characteristics, fertility, and mortality of the population in Teluk Bintuni Regency, West Papua Province. International Journal of Educational Research & Social Sciences, 3(2), 728-746.

Xu, M., & Cohen, J.E. (2019). Analyzing and interpreting spatial and temporal variability of the United States county population distributions using Taylor’s law. PLoS ONE, 14(12), e0226096.