پهنه‌بندی خطر وقوع زمین‌لغزش با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و فن GIS (مطالعۀ موردی: شهرستان باغملک)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 10، دوره 12، شماره 3 - شماره پیاپی 47، مهر 1402، صفحه 193-215   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.77009.1239

نویسندگان

مرتضی لجم اورک^{* 1}؛ زهرا پیری²

¹کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

²کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

پدیدۀ زمین‌لغزش‌ یکی از انواع حرکت‌های دامنه‌ای است که همواره خسارات زیادی را در کشور به وجود آورده است. انتقال بخشی از رسوبات دامنه به سمت پایین آن علاوه بر خسارت‌های مالی، خطرات جانی زیادی را نیز در پی خواهد داشت؛ بنابراین شناسایی مناطقی که مستعد زمین‌لغزش می‌باشند می‌تواند در حد ممکن از وقوع این پدیده جلوگیری کند و باعث حفظ جان و مال انسان‌های در معرض خطر شود. هدف از این پژوهش اولویت‌بندی مؤلفه‌های مؤثر در وقوع زمین‌لغزش و پهنه‌بندی خطر وقوع آن در سطح شهرستان با‌غملک است. برای اولویت‌بندی و پهنه‌بندی خطر وقوع زمین‌لغزش 9 عامل در نظر گرفته‌شده، این عوامل 9 گانه شامل: شیب، زمین‌شناسی، شبکه زهکش آب، ارتفاع، بارندگی، کاربری اراضی، گسل، جهت شیب و جاده است. روش‌ مورداستفاده در پهنه‌بندی زمین‌لغزش AHP است و برای تلفیق لایه‌ها نیز از نرم‌افزار سیستم اطلاعات جغرافیا استفاده‌شده است. درروش فرایند تحلیل سلسله مراتبی وزن هریک از عوامل 9 گانه با توجه به اهمیت هر یک از آن‌ها در وقوع زمین‌لغزش در منطقه موردنظر محاسبه‌شده و در لایه‌های موردنظر اعمال می‌شود و با روی‌هم قرارگیری لایه‌ها، نقشه پهنه‌بندی خطر وقوع زمین‌لغزش تولید می‌شود. نتایج این تحقیق بیانگر آن است که عامل شیب، جنس زمین و شبکه آب‌های سطحی با رتبه یک تا سوم بیشترین تأثیر و جاده و جهت شیب با رتبه هشتم و نهم نیز کمترین تأثیر را در وقوع زمین‌لغزش در این منطقه داشته است. مناطق با خطر کم 43.25 درصد و مناطقی با خطر زیاد 4.01 درصد از منطقه را داشته‌اند. نتیجه‌گیری‌ها نشان می‌دهد که بیشترین زمین‌لغزش‌های رخ‌داده در منطقه در ارتباط با شیب و جنس زمین بوده؛ چراکه این عوامل با دخالت فعالیت‌های شبکه آب‌های سطحی، بارندگی و دیگر عوامل یادشده، باعث سست شدن پیوند بین رسوبات شده و حرکت آن‌ها را موجب می‌شود. حساس‌ترین قسمت‌های منطقه نیز جنوب غرب و قسمت‌هایی از شرق و غرب منطقه بوده و مقاوم‌ترین قسمت منطقه قسمت‌های شمال، شمال غرب و بخش‌هایی از شرق منطقه بوده است.

کلیدواژه‌ها

پهنه‌بندی؛ زمین‌لغزش؛ مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP)؛ GIS؛ باغملک

مراجع

احمدی، حسن و محمدخان، شیرین؛ 1381. بررسی برخی از عوامل حرکات توده‌ای مطالعه موردی: حوضه آبخیز طالقان. منابع طبیعی ایران، دوره 55، شماره 4، ص455-464 https://sid.ir/paper/23046/fa

اصغر پور، محمدجواد؛ 1392. تصمیم‌گیری چند معیارها، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ یازدهم

اونق، محمد؛ 1382. مدل‌سازی و پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در حوضه نرماب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، صص 29. https://noordoc.ir/thesis/20675 

حاتمی فرد، رامین. موسوی، سید حجت. علیمرادی، مسعود؛ 1391. پهنه بندی خطر زمین‌لغزش با استفاده از مدل AHP و تکنیک GIS در شهرستان خرم آباد؛ نشریه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی (مجله پژوهشی علوم انسانیدانشگاه اصفهان)، دوره23، شماره 3(پیاپی47) ص43-60

https://sid.ir/paper/153197/fa

حق‌شناس، ابراهیم؛ 1374. پهنه بتدی خطر زمین‌لغزش و ارتباط آن با تولید رسوب در منطقه طالقان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، صص 138

 https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/c493c8c2834ca329924ea0f3654c81b1

خضری، سعید. میر نظر، جواد. شهابی، همین؛ 1391. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر وقوع زمین‌لغزش با استفاده از AHP و عملگرهای منطق فازی در حوضه آبریز پشت تنگ سر پل ذهاب. مجله جغرافیا و توسعه، شماره 37، صص 53-70

https://ensani.ir/fa/article/336466

رنجبر، محسن؛ 1391) عوامل مؤثر در وقوع حرکات توده‌ای در حوضه کرگانرود با استفاده از مدل AHP. نشریه جغرافیا، دوره10، شماره 35، ص 195-210  https://www.sid.ir/paper/150117/fa

شاد فر؛ صمد. یمانی، مجتبی؛ 1386. پهنه بدی خطر زمین‌لغزش در حوضه آبریز جلیسان با استفاده از مدل LNRF. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 62، صص 11-22 https://www.sid.ir/paper/5450/fa

صالحی، محسن، صفامهر، مجید، نصری، مسعود، بور، حسین؛ 1396. تأثیر زمین‌لغزش بر ایمنی راه‌ها و مناطق روستایی در ایران و راهکارهای پایدارسازی آن‌ها (مطالعه موردی: زمین‌لغزش‌های محور ناغان – سد کارون 4، نشریه مسکن و محیط روستا، دوره 36، شماره 185، صص 88-77 https://ensani.ir/fa/article/534822

عبدالخانی، علی و جمالی، علی اکبر؛ 1388. کاربرد GIS و فرایند تحلیل سلسله مراتبی در پهنه بندی خطرزمین‌لغزش و مقایسه ارجحیت عوامل مؤثر در ایجاد زمین‌لغزش(مطالعه موردی: حوضه آبخیز منشاد یزد، همایش ژئوماتیک، تهران، https://civilica.com/doc/69785

فیض نیا، سادات، کلارستاقی، عطالله، احمدی، حسن، احمدی و صفایی، مهرداد؛ 1383. بررسی عوامل مؤثر در وقوع زمین‌لغزش‌ها و پهنه بندی خطر زمین‌لغزش (مطالعه موردی: حوضه آبخیز شیرین رود-سد تجن) منابع طبیعی ایران، دوره 57، شماره 1، ص3-22 https://sid.ir/paper/22821/fa

قدسی پور، سید حسین؛ 1384. مباحثی در تصمیم‌گیری چند معیارها، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر، چاپ چهارم.

قدسی پور، سید حسین؛ 1388. فرایند تحلیل سلسله مراتبی، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر، چاپ هفتم، تهران

کرم، عبدالامیر؛ 1380. مدل‌سازی کمی و پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در زاگرس چین‌خورده حوزه آبخیز سرخون- استان چهارمحال بختیاری، رساله دکتری جغرافیای طبیعی، استاد راهنما فرج‌الله محمودی، دانشگاه تربیت مدرس

 https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/c52a5f3d2912e4753c07c61304b659fb

لجم اورک، مرتضی؛ 1400. تشخیص و رتبه‌بندی عوامل ژئومورفولوژیک موتر در توسعه گردشگری رودخانه (مطالعه موردی: رودخانه ابوالعباس شهرستان باغملک). پایان‌نامه کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی، استاد راهنما سیاوش شایان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.

 https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/3fcdc1757239fc77fdcb2f462e034202

نصیری گله خانه، اکرم، حسین پور، حمید؛ 1385. اثرات محیطی زمین‌لرزه. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زمین‌لرزه در شهرهای دارای بافت تاریخی، دانشگاه یزد. https://civilica.com/doc/32125

 یمانی، مجتبی، حسن پور، سیروس، مصطفایی، ابوالفضل و شادمان رود پشتی، مجید؛ 1391. نقشه پهنه بندی خطر زمین‌لغزش در حوضه آبخیز کارون بزرگ با استفاده از مدل AHP در محیط GIS. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، دوره23 شماره 4 (پیاپی 48)، ص39-56

https://sid.ir/paper393691/fa

 

Ayalew,L.Yamagishi,H., 2005. The Application of GIS–based logistic regression for landslide susceptibility mapping in the Kakuda-Yahiko Mountains,central Japan Geomorphology, 65, 15-31 https://link.springer.com/article/10.1007/s100640050066.

Aleotti, P. & Chowdhury, R., 1999. Landslide hazard assessment: summary review and new perspectives. Bulletin of Engineering Geology and the environment, 58(1), 21-44.

https:// link.springer.com/ article/ 10.1007/s100640050066.

Aafaf El Jazouli,Ahmad Barakat,Rida Khellouk., 2019. GIS-multicriteria evaluation using AHP for landslide susceptibility mapping in oum Er high basin(Morocco).Geoenviromental Disasters6,articlenumber3,pp1-12https://geoenvironmental-disasters.springeropen.com/articles/10.1186/s40677-019-0119-7

Abay Asmelash, Barbieri Giulio, Woldearegay,Kifle., 2019.GIS-based landslide susceptibility evaluation using analytical hierarchy procsses (AHP) approach: the case of Tarmaber District,Ethiopia,Momona Ethiopian Journal of Scince 11(1), pp 14-36 https:// www. ajol. info/ index.php/mejs/article/view/186815

Chun-Hung we,Su-Chin Chen., 2009.Determining landslide susceptibility in Central Taiwan from and rainfall and six site factors using the analytical hierarchy process method,Geomorpholog112(3-4),190-204 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0169555x09002335

Li, Y. Ping, M. 2019. A unified Landslide classification system for Loess slopes: a critical review. Geomorphology, vol 340, pp. 67-83. https:// link.springer.com/ article/ 10.1007/ s1006 40050066

Lan H.X., Zhou C.H., Wang L.J., Zhang H.J., Li R.H., 2004) Landslide watershed. Yunnan China, Engineering Geology, 76: 101-128. https://link.springer.com/article/10.1007/s100640050066.

Podvezko, V. Application of AHP technique. Journal of Business Economics and Management - J BUS ECON MANAG, 2009. 10: p. 181-189.

https://link.springer.com/article/10.1007/s100640050066.

Saro, Lee, Kyungduck, Min., 2001. Statistical analysis of landslide susceptibility at Yong, Korea.EnvironmentalGeology40,pp1095-1113 https://link.springer.com/article/10.1007/s002540100310

Yalcin,A.Selcuk Reis, Aydinoglu,AC.Yomralioglu,T., 2011. A GIS-dased comparative study of frecuency ratio, analytical hierarchy process,bivariate statistics and logistics regession methods for landslide susceptibility mapping in Trabzon, NE Turkey,volume 85,Issue3 pp274-287 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S03418162110002334

Yoshimatsu,H. Abe, S., 2006. A review of landslide hazards in Japan and assessment of their susceptibility using an analytical hierarchic process method (AHP). Landslides 3 (2) pp 149-158. https://scholar.google.com/scholar?hl=fa