ارزیابی‌اثرات اقتصادی- اجتماعی اجرای‌طرح‌های اسکان برکیفیت زندگی‌عشایر (مطالعه موردی: عشایر شهرستان خواف)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 3، دوره 21، شماره 2 - شماره پیاپی 43، تیر 1402، صفحه 67-103   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2022.77467.1161

نویسندگان

محمدحسین جعفری¹؛ حمید جعفری^{* 2}؛ کتایون علیزاده²

¹دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

ازجمله راهبردهای توسعه جامعه عشایری، اسکان عشایر است که آثار و پیامدهای مختلفی بر جای می‌گذارد. پیامدهای اجرای طرح اسکان به‌طورکلی می­تواند بر کیفیت زندگی عشایر در ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی اثرگذار باشد. هدف این تحقیق، ارزیابی اثرات اقتصادی و اجتماعی اجرای طرح اسکان در کیفیت زندگی عشایر شهرستان خواف در چهار کانون چاه زول، بنیاباد، نهور و ده خطیب بود. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و نوع تحقیق کاربردی بود. در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه­ای و میدانی (پرسش‌نامه و مصاحبه) استفاده شد. جامعه آماری تحقیق شامل تمامی خانوارهای عشایر چهار کانون بود. براساس آمار سال 1397، این چهار کانون 779 خانوار جمعیت داشت که برای تعیین حجم نمونه طبق فرمول کوکران، 258 خانوار محاسبه شد و به‌ انتخاب خانوارها از نمونه­گیری تصادفی ساده استفاده شد. برای تحلیل یافته‌ها از نرم‌افزار SPSS و مدل تصمیم‌گیری چند معیاره Vikor استفاده شد. یافته‌های بررسی میانگین ‏‌اثرات اقتصادی-اجتماعی اجرای طرح‌های اسکان نشان داد که میزان عوامل اصلی تأثیرگذار بر کیفیت زندگی عشایر ‏ در کانون‌های ‏توسعه ‏ در حد بالاست. بیشترین میانگین در بعد اقتصادی به کانون ده خطیب با میانگین 3.96 و کمترین میانگین متعلق به کانون بنیاباد با میانگین 3.59 و در بعد اجتماعی بیشترین میانگین مربوط به کانون ده خطیب با میانگین 4.29 و کمترین میانگین متعلق به کانون بنیاباد با میانگین 3.98 است. همچنین نتایج اولویت‌بندی با مدل ویکور نشان داد که کانون‌های نهور و ده خطیب با توجه به شاخص‌های آثار اقتصادی و اجتماعی اجرای طرح اسکان بر بهبود کیفیت زندگی در منطقة مطالعه‌شده در بهترین رتبه قرار دارند و کانون‌های چاه زول و بنیاباد در پایین­ترین رتبه قرار می­گیرند.
 

کلیدواژه‌ها

ارزیابی؛ آثار اقتصادی و اجتماعی؛ اسکان عشایر؛ کیفیت زندگی؛ شهرستان خواف

مراجع

1. ابراهیمی، م.، و صادقی، ع، (1386). معرفی کتاب: سیاست‌گذاری اجتمـاعی بـرای توسـعه (نوشـته آنتونی هال و جیمز میجلی). مجله جامعه‌شناسی ایران، 29، 202-207.
2. ازکیا، م.، و غفاری، غ. (1388). توسعه روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران (چاپ سوم). تهران: نشر نی.
3. آسایش، ط.، و امیر عضدی. ط. (1385). بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اسکان عشایر، در شهرستان کازرون استان فارس. جغرافیای سرزمین، 3(3)، 137-162.
4. امان‌اللهی بهاروند، ا. (1384). زوال کوچ‌نشینی در ایران، یکجانشینی ایلات و عشایر. فصلنامه مطالعات ملی، 5(1)، 155-183.
5. باژیان، غ.، داهلان، ا.، مهرابی، ع. ‌ا.، و شاه وحید، م. (1385). مقایسه اقتصادی کوچ و اسکان عشایر در دشت بکان استان فارس، تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 13(3)، 248-264.
6. بخشنده نصرت، ع.، و میراج، ف. (1390). جامعه و منطقه بندی جمعیت عشایر کوچنده ایران. تهران: نشر نصرت.
7. جمشیدی، ع.،صیدایی س. ا.، جمشیدی، م.، و جمینی د. (1392). تحلیلی بر اثرگذاری اشتغال زنان مناطق عشایری بر اقتصاد خانوارهای آن‌ها (مطالعه موردی: عشایر شهرستان چراداول). برنامه ریزی منطقه‌ای، 3(12)، 83-92.
8. حسین زاده، د.، و میرزایی، س.. (1386). کیفیت زندگی کاری و تأثیر آن بر بهره‌وری. فصلنامه مدیریت، 18(123)، 17.
9. خاکی پور، ل.، بارانی، ح.، دریجانی، ع.، و کرمیان، ر. (1390). بررسی سهم مرتـع در درآمـد دامـداری خانوار عشایری (مطالعه موردی: حوزه آبخیز همیان.) مجله علمی پژوهشی مرتع، 5(4)، .430-436.
10. دهقانی، ا.، صیدائی، س. ا.، و شفقی. س (1391). سنجش و توسعه شاخص‌های کیفیت زندگی در کانون‌های اسکان عشایری (مطالعه موردی: کانون‌های اسکان عشایری استان‌های فارس و اصفهان). تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 12(27)، 77-96.
11. دهقانیان، س.، و کهنسال. م. ر. (1387). بررسی ساختار اجتماعی-فرهنگی عشایر خراسان. مجله دانش و توسعه، (6 و 7) ، 147-118.
12. دوپلانول، گ. (1383). کوچ‌نشینان و شبانان (م .ح. پاپلی یزدی، مترجم). تهران: سمت.
13. رحیمی، ا.، و مشیری. س. ر. (1388). بررسی آثار فضایی، اقتصادی و اجتماعی اسکان عشایر در آذربایجان غربی. نشریه جغرافیای سرزمین، 21، 1-13.
14. رضوانی، م. ر.، و منصوریان، ح. (1388). سنجش کیفیت زندگی: بررسی مفاهیم، شاخص‌ها، مدل‌ها و ارائه مدل پیشنهادی برای نواحی روستایی. فصلنامه روستا و توسعه، 11(3)، 1-26.
15. افتخاری، ر.، مهدی پور طاهری، ع.، و فتاحی. ا (1390). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی، (مطالعۀ موردی: دهستان خاوۀ شمالی، استان لرستان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 43(2)، 13-33.
16. ریاحی، و.، و عزمی، ا. (1392). بررسی نقش طرح‌های اسکان در توسعه اقتصادی و اجتماعی عشایر (مطالعه موردی: کانون‌های اسکان استان کهگیلویه و بویراحمد). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(28)، 95-112.
17. سازمان امور عشایر ایران. (1383). کانون‌های توسعه عشایر. ‌تهران: دفتر مطالعات سازمان امور عشایر.
18. سازمان امور عشایر ایران. (1384). سند فرابخشی توسعه جامعه عشایری. تهران.
19. سازمان امور عشایر. (1390). سند عمران مناطق عشایری. تهران.
20. سرور، ر. (1374). نقطه نظراتی در مورد چگونگی سازمان‌دهی جامعه عشایری در طرح‌های جـامع شهرستان. جهاد، 15(180)، 1-5.
21. شاطری، م.، و صادقی. ح. ا. (1391). واکاوی اثرات اقتصادی- اجتماعی اسکان خودجوش عشایر بخش دهدز شهرستان ایذه. برنامه‌ریزی فضایی، 2(2)، 150-128.
22. شکور، ع.، طبیبی، ح. ر.، باقر زاده، م. ص.، و واحد پور. غ. ع. (1392). سنجش عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر اسکان عشایر در استان فارس. برنامه‌ریزی منطقه‌ای (دانشگاه آزاد مرودشت)، 3(9)، 1-11.
23. صلاح، م.، و نعمتی، م. ع. (1395). پیامدهای طرح اسکان عشایر بر حیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی لرستان. پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، (19)، 145-170.
24. صیدایی، س.ا. (1377). توسعه پایدار جامعه عشایری ایران درآینده (چـارچوب نظـری، استراتژی‌های توسعه). نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، (14)، 83-100.
25. فرج‌زاده، ح.، مهدوی، د.، و نظری، ا. ک. (1395). بررسی و تحلیل آثار و پیامدهای اسکان عشایر بر تخریب مراتع. سومین کنفرانس بین‌المللی علوم جغرافیایی، شیراز.
26. قرقانی، ط. (1394). بررسی تأثیر اسکان بر معیشت پایدار عشایر در شهرستان سمیرم (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد منتشرنشده). دانشگاه گرگان، گرگان، ایران.
27. کرم‌پور، ا. (1366). عشایر و توسعه اسکان عشایر به‌منظور درون‌زا. فصلنامه عشایر ذخـایر انقـلاب، (31).
28. کریمی، ا. (1390). قبایل و عشایر بررسی معنا و مفهوم عشایر در مطالعات قوم‌شناسی. فرهنگ مردم، (37 و 38)، 126-138.
29. کشاورز، ه.، و ناظم رضوی، م. (1353). عشـایر و مسـائل توسـعه. تهران: مطالعـات و تحقیقـات اجتمـاعی. بخش مطالعات عشایری.
30. کفیل‌زاده، ف.، اسمعیلی‌زاده، ع.، و سـیدان، م. (1381). اقتصاد تولید بخش دامداری عشایر کوچنده و اسکان‌یافته (مطالعه موردی ایل کرد). اقتصـاد کشـاورزی و توسـعه، 10(38)، 201-223.
31. لشکری، ح.، عفیفی، م. ا.، و پربار، ز. (1392). تحلیل و بررسی تأثیر نوسانات اقلیمـی بـر کـوچ عشـایر فارس (مطالعه موردی طایفه عمله). فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نـو در جغرافیـای انسـانی، 5(3)، 188-206.
32. لطفی، ص. (1388). مفهوم کیفیت زندگی شهری: تعاریف، ابعاد و سنجش آن در برنامه‌ریزی شهری. مجله نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 1(4)، 65-80.
33. مرکز آمار ایران. (1395). https://www.amar.org.ir/
34. مشیری، س. ر. (1391)، جغرافیایی کوچ­نشینی (چاپ پنجم). تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
35. مطیعی لنگرودی، س. ح.، قدیری معصوم، م.، رضوانی، م. ر.، نظری، ع.، و صحنه، ب. (1390). تأثیر بازگشـت مهاجران به روستاها در بهبود معیشت ساکنان (مطالعه موردی: شهرستان آق قلا). پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، 78، 67-84
36. مهدوی، م.، رضایی، پ.، و قدیری معصوم، م. (1386). روستاهای برآمده از اسکان عشایر و چالش‌های آن. فصلنامه روستا و توسعه، 10(1)،. 41-62.
37. نصیری، س.، احمدی، س. ع.، یاوری، غ.، امیرخانی، ا.، و مهدیان، ا. (1391). الگویی برای برنامه‌ی راهبردی ساماندهی عشایر استان تهران. فصلنامه روستا و توسعه، 15(1)، 43-63.
38. نوروزی، ا.، و محمودیان، م، (1394). بررسی تطبیقی شاخص­های اقتصادی و اجتماعی عشایر اسکان­یافته و اسکان‌نیافته. برنامه‌ریزی فضایی، 5(4)، 17-38.
39. ورمزیاری، ح.، و حسینی، م، (1388). بررسی میزان مشارکت عشایر بخش دیشـموک، در طرح‌های توسعه روستایی. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 20(3)، 110-118.

 

40. Epley, D., & Menon, M. (2008). A method of assembling cross-sectionalindicators into a community quality of life. Social Indicztors Research, 88, 281-296.
41. Larsen, K. et al. (2003). Sedentarization of Nomadic people: The case of study Hawawir in Um Jawasir Northern Sudan. Dry Lands Coordination Group (DCG), Report No. 24. Retrieved from http://www. Drylands-group.org.
42. Mocellin, J., & Foggin, P. (2008). Health status and geographic mobility among semi-nomadic pastoralists in Mongolia. Health & Place, 14(2), 228-242.
43. Parker, J. S., & Moore, R. H. (2008) Consternation use and quality of life in rural community: an extension of Goldschmidt findings. Southern Rural Sociology, 23(1), 235-226.
44. Schmitt, R. B. (2002). Considering social capital in quality of life assessment: Concept and measurement. Social Indiactors Research, 58(1-3), 403-428.
45. Teitelbaum, C., & Mueller, T. (2019). Beyond migration: Causes and consequences of nomadic animal movements. Trends in Ecology & Evolution, 34(6), 569-581.
46. Vassa, S. (2001), Sedentarization of pastoral nomads. Retrieved from vassa.net/saloni/nomads.htm
47. Zavadskas, K., Turskis, Z., Antucheviciene, J. & Zakarevicius, A. (2012). Optimization of weighted aggregated sum product assessment. Elektronika Ir Elektrotechnika, 122(6), 3-6.