معناشناسی هم‌نشین‌های واکنشی واژه «ابتلاء» در قرآن (براساس نظریه میدان‌های معنایی)

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 دی 1401  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2022.79325.1403

نویسنده

صالحه شریفی

فارغ التحصیل

چکیده

واژه‌ی «ابتلاء» یکی از واژگان کلیدی قرآن است؛ بسامد سی و هشت موردی مشتقات این ماده، نشان از اهمیت آن در دستگاه زبانی قرآن دارد. مطالعه میدان معنایی واژگان قرآن، شیوه ای نوین جهت کشف لایه های معنایی و دستیابی به مراد خداوند از راه تحلیل نظام مند روابط درون‌متنی است؛ تحلیل روابط هم نشینی یکی از راه‌های مطالعه میدان معنایی واژگان است. در میان مجموعه کلماتی که با ابتلاء هم نشین شده، آن دسته از واژگانی که بیانگر واکنش‌های امتحان شونده و امتحان گیرنده در طول فرایند ابتلاء هستند از اهمیت مضاعفی برخوردارند؛ چه آن که شناخت این عکسالعمل ها میتواند تغییرات مثبتی در جهت‌گیری انسان‌ در برابر ابتلاء ایجاد کند. تحلیل گزاره‌های قرآنی مشتمل بر هم نشین های واکنشی نشان می دهد عکس‌العمل انسان در هنگام مواجهه با امتحان‌های الهی به دو دسته مطلوب و نامطلوب قابل تقسیم است؛ به هر دسته از واکنش های انسان، پاسخی از سوی خداوند تعلق می گیرد؛ واکنش خداوند در برابر عکس‌العمل مطلوب انسان ها به شکل پاداش و عفو تجلی می‌یابد، و واکنش نامطلوب با عذاب پاسخ داده می شود.

کلیدواژه‌ها

ابتلاء؛ روابط هم‌نشینی؛ هم‌نشین‌های واکنشی؛ میدان معنایی