دگرخواهی و تأثیر آن بر رفتارهای زیست‌محیطی

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 5، دوره 19، شماره 4 - شماره پیاپی 42، دی 1401، صفحه 145-113   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.78414.1223

نویسندگان

فاطمه صدرنبوی^{* 1}؛ منیره مهدی‌زاده²؛ هومان هنری³

¹استادیار، گروه علوم اجتماعی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²کارشناسی ارشد، رشته علوم اجتماعی، پژوهشگری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

³استادیار، گروه کشاورزی، واحد تربت‌جام، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت‌جام، ایران

چکیده

اخلاق زیست‌محیطی نقشی تعیین‌کننده در تفکر و نگرش انسان‌ها در برابر محیط‌زیست دارد. این پژوهش علمی با هدف بررسی تأثیر روحیه دگرخواهی بر رفتارهای زیست‌محیطی با حضور سه متغیر میانجی آگاهی، دانش و نگرش زیست‌محیطی انجام شده است. روش پژوهش از نوع پیمایشی و تکنیک استفاده‌شده پرسشنامه بود. جامعه آماری افراد دارای تحصیلات دانشگاهی انتخاب شدند. روش نمونه‌گیری از نوع متناسب با حجم بود و ملاک ارزشیابی، روایی‌سازه، ‌همگرا و محتوا بود. به‌منظور پایایی ابزار از ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده شد. پژوهش به روش معادلات ساختاری تجزیه و تحلیل شد. از تمامی شاخص‌های به‌دست‌آمده این‌گونه استنباط می‌شود که مدل پژوهش از برازش مطلوبی برخوردار بوده است. یافته‌ها نشان می‌دهد، افرادی که دارای روحیه دگرخواهی بیشتری هستند، هرگاه از دانش و آگاهی زیست‌محیطی بهره‌مند شوند، نگرش آن‌ها تغییر می‌یابد و رفتارهای زیست‌محیطی بیشتری در مقایسه با افرادی از خود نشان می‌دهند که کمتر دگرخواهند. نتایج نشان داد، روحیه دگرخواهی، رفتارهای زیست‌محیطی، نگرش و آگاهی به‌طور معناداری در گروه متأهلان بیشتر از مجردان است و درمورد متغیر دانش زیست‌محیطی تفاوت معناداری بین دو گروه نامبرده وجود ندارد. همچنین روحیه دگرخواهی، رفتارهای زیست‌محیطی، دانش، نگرش و آگاهی زیست‌محیطی در زنان بیشتر از مردان است. گروه‌های تحصیلی نیز نشان می‌دهد، سطح تحصیلات بر روحیه دگرخواهی تأثیر ندارد، ولی رفتارهای زیست‌محیطی، نگرش، آگاهی و دانش زیست‌محیطی با بالا رفتن سطح تحصیلات افزایش می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

دگرخواهی؛ رفتار زیست‌محیطی؛ آگاهی زیست‌محیطی؛ دانش زیست‌محیطی؛ نگرش زیست‌محیطی

مراجع

1. امام‌قلی، ل.، و صالحی، ص. (1391). مطالعه تجربی رابطه آگاهی و رفتارهای زیست‌محیطی (مطالعه مناطق شهری و روستایی شهرستان سنندج). مسائل اجتماعی ایران، 3(1)، 121–
2. بردباریان، ف. (1394). تأثیر باورها و نگر‌ش‌های زیست‌محیطی مصرف کنندگان بر رفتار زیست‌محیطی آ‌ن‌ها (پایان‌نامه منشرنشده کارشناسی‌ارشد رشته مدیریت اجرایی). دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3. دواس. دی. ای.(1376). پیمایش در تحقیقات اجتماعی (ه. نائبی، مترجم). تهران: نشر نی.
4. سلامت، ل. (1399). رابطه سطح آگاهی، نگرش و رفتار زیست‌محیطی با گونه‌شناسی گردشگران دیدارکننده از جزیره قشم (پایان‌نامه منشرنشده کارشناسی‌ارشد رشته مدیریت جهانگردی). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
5. شبیری، م.، می‌بودی، ح،. و امام‌ قلی، ل. (1391). تحلیلی در خصوص ضرورت توجه به آگاهی محیط‌زیست در بخش گردشگری شهر مشهد. فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 1(3)، 166-188.
6. صالحی، ا.، و آقا محمدی، ع. (1387). بررسی دانش، نگرش و مهارت‌های زیست‌محیطی معلمان آموزش دوره ابتدایی استان مازندران. فصلنامه تعلیم و تربیت، (95)، 91-117.
7. علوی‌مقدم، م.، مکنون، ر.، ناصری، ع.، خان‌محمدی، م.، و افتخاری یگانه، ی. (1391). ارزیابی آگاهی-نگرش و عملکرد دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر در خصوص محیط‌زیست. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 14(4)، 147-154.
8. غفاری، ز. (1398). پیش‌بینی رفتارهای محیط‌زیست براساس آگاهی زیست‌محیطی با دانش، نگرش و انگیزه زیست‌محیطی (پایان‌نامه منشرنشده کارشناسی‌ارشد رشته روا‌شناسی). دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.
9. فیروزی، م.، ده چشمه، م.، و سعیدی، ج. (1396). ارزیابی شاخص‌های ناپایداری زیست‌محیطی با تأکید بر آلودگی آب آلودگی خاک و آلودگی صدا با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی AHP در کلان‌شهر اهواز. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 19(3)، 68-81.
10. گلچین، م.، حسینی، م.، امامعلی‌زاده، ح.، و عناصری، ع. (1395). تحلیل تجربی رابطه عوامل اجتماعی با گرایش بر رفتارهای نوع‌دوستانه (موردمطالعه: شهروندان همدان). مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 6(19)، 85-112.
11. مظفری، ز.، و متفکر آزاد، م. م. (1398). تأثیر سرمایه اجتماعی و سرمایه انسانی بر آلودگی زیست‌محیطی استان‌های ایران. مجله علمی-پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 6(1)، 97-128.
12. واقفی، ا.، و حقیقتیان، م. (1394). نقش سرمایه فرهنگی در رفتارهای اجتماعی زیست‌محیطی (مطالعه تجربی شهر شیراز). مجلس و راهبرد، 22(84)، 370-393.
13. ویسی، ه.، و زرندیان.، ا. (1391). ارزیابی آگاهی و دانش شهروندان درمورد محیط‌زیست. فصلنامه علمی آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، 1(1)، 35-42.
14. یعقوبی، ج.، و نجفلو، پ. (1395). واکاوی موانع رعایت رفتارهای محیط‌زیستی مناسب از سوی شهروندان (موردمطالعه شهرستان زنجان). نشریه محیط‌زیست طبیعی، 69(2)، 565 -579.

 

15. Akpan, U., & E Abang, D. (2014). Environmental quality and economic growth: A panel analysis of the "U" in Kuznets. Retrieved from https://mpra.ub.uni-muenchen.de/54461/1/MPRA_paper_54461.pdf
16. Al-Mulali, U., Saboori, B., & Ozturk, I. (2015). Investigating the environmental Kuznets curve hypothesis in Vietnam. Energy Policy, 76, 123-131.
17. Arouri, M., Shahbaz, M., Onchang, R., Islam, F., & Teulon, F. (2014). Environmental Kuznets curve in Thailand: cointegration and causality analysis. The Journal of Energy and Development, 39, 149-170.
18. Begum, R. A., Sohag, K., Abdullah, S. M. S., & Jaafar, M. (2015). CO 2 emissions, energy consumption, economic and population growth in Malaysia. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 41, 594-601.
19. Bentley, I. H. (2013). Environmental crises in world history. Procedia Social and Behavioral Sciences, 77, 108-115.
20. Dourkeim, E. (1993). Sociology and philosophy. London: Routledge.
21. Kentaka Aruga. (2020). Graduate school of humanities and social sciences. Retrieved from https://jpcup.niad.ac.jp/institute/0164/2X25.html
22. Kollmus, A., & Agyman, J. (2014). Mind the gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro environmental behavior? Environmental Education Research, 8(3), 239-260.
23. Lan, J., & Munro, A. (2013). Environmental compliance and human capital: Evidence from Chinese industrial firms. Resource and Energy Economics, 35(4), 534-557.
24. Lee, E., Park, N.-K, & Han, J. H. (2013). Gender difference in environmental attitude and behaviors in adoption of energy-efficient lighting at home. Journal of Sustainable Development, 6(9), 36-50.
25. Matarrita-Cascante, D., Sene-Harper, A., & Stocks, G. (2015). International amenity migration: Examining environmental behaviors and influences of amenity migrants and local residents in a rural community. Journal of Rural Studies, 38, 1-11.
26. Milfont, T. L., & Gouveria, V. (2006). Time perspective and values: An exploratory study of their relation to environmental attitudes. Journal of Environmental Psychology, 26(1), 72-82.
27. Monzo, C. (2005). For better or wors: Exploring multiple dimensions of place meaning. Journal of Environmental Psychology, 25(1), 67-86.
28. Mujcic, R., & Frijters, P. (2011). Altruism in society: Evidence fram a Natural Experiment in volving commuter. IZA Discussion Paper No. 5648, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=1820939
29. Mugableh, M. I. (2013). Analysing the CO2 emissions function in Malaysia: Autoregressive distributed lag approach. Procedia Economics and Finance, 5, 571- 580.
30. Ozmete, E. (2011). Understanding of social capital with ecosystem approach. Approach in International Journal of Academic Research, 3(3), 333-339.
31. Pilivin, jane allyn& charng. (2014). Altruism: A review of recent theory and research. Annual Review of Sociology, 16, 27-65.
32. Pooley, A., & Oconnor, A., (2000). Environmental education and attitudes: Emotions and beliefs are what is needed. Environment and Behavior, 32(5), 711–723
33. Prasad, J., Khoiyangbam, R. S., & Gupta, N. (2015). Environmental sciences: Scope and importance. In R. S. Khoiyangbam, & N. Gupta (Eds.), Introduction to environmental sciences (pp. 1-13). TERI: New Delhi, India.
34. Schowartz, S.H. (2007). Normative influences on Altruism. Advances in Experimental Social Psychology, 10, 221-279.
35. Sloot, D., Kutlaca, M., Medugorac, V., & Carman P. (2018). Recycling alone or protesting together? Values as a basis for pro-environmental social change actions. Frontiers in Psychology, 9, 1229.
36. Spangenbery, J. H., Fuad -Luke, A. J., & Blincoe, K. (2010). Design for sustainable production and consumption. Journal of Cleaner Production, 18(15), 1485-1493.
37. De Dominicis, S., Schultz, P. W., & Bonaiuto M. (2017). Protecting the environment for self-interested reasons: Altruism is not the only pathway to sustainability. Frontiers in Psychology, 8, 1065.
38. Stern, P. (2000). Toward a coherent theory of Environmentally significant behavior. Journal of Sociological Issues, 56(3), 407-424.
39. Strada-Vidal, C. I., & Tojar-Tlurtado, J. C. (2017). College student know ledge and attitudes related to sustainability Education and Environmental health. Procedia Social and Behavioral Sciences, 237, 386-392.