نوآوری های ملاصدرا در تبیین حشر

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 دی 1401  

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.76390.1118

نویسندگان

محمدتقی رجائی¹؛ محمد موسوی بایگی ¹؛ مصطفی فقیه اسفندیاری²

¹دانشگاه علوم اسلامی رضوی

²دانشگاه رضوی، معاونت فرهنگی

چکیده

حشر از مسائل مهم و اساسی پیرامون معاد است که مغفول حکماء و عرفاء اسلامی نمانده؛ هر یک به فراخور مبانی خود نکاتی هر چند مختصر بیان نموده اند. در این میان صدرالمتألهین با دقت و بررسی و جرح و تعدیل در مبانی و آراء گذشتگان و بر اساس اصول خویش، نقائص بسیاری از آراء گذشته را بر طرف نموده و تبیین نکویی از حشر ارائه داده است. تلاش در این مقاله این است که سیر تطور و تحول آراء در مسئله حشر از حکیمان و عارفان نخستین تا ملاصدرا و همچنین تأثیر این آراء بر دیدگاه وی نشان داده شود. فیلسوفان مشائی تنها به مراتب حشر اشاره کرده و گاهی به شرع ارجاع داده اند. شیخ اشراق با قبول تجرد قوه خیال نگاه تازه ای به حشر داشته و راه را برای ملاصدرا گشوده است. اکثر عرفاء نیز حشر را مادی و حتی بر روی زمین می دانسته اند. البته ابن عربی تلاش داشته بین عقل و شرع در تبیین حشر جمع کند، هر چند به ابعاد و جزئیات زیادی از حشر نپرداخته است.

کلیدواژه‌ها

حشر؛ ملاصدرا؛ عقل؛ نفس

مراجع