مقایسۀ دیدگاه آخوند خراسانی با دیدگاه فلاسفه در خصوص «خارج المحمول» و «محمول بالضمیمه» با تأکید بر دیدگاه ابن‌سینا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 36، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 108، خرداد 1401، صفحه 83-96   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.75807.1113

نویسندگان

فاطمه رجائی^{* 1}؛ موسی حکیمی صدر²؛ حسین اسعدی³

¹استادیار گروه فقه و حقوق حکیم سبزواری

²استادیار گروه فقه و ومبانی حقوق دانشگاه حکیم سبزواری

³مدرس دانشگاه و پژوهشگر دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

بین علوم مختلف به‌انحای مختلف ارتباط وجود دارد و بر همدیگر تأثیر می‌گذارند. در این میان ارتباطی مفصل و دامنه‌دار بین دو دانش اصول فقه و منطق و فلسفه وجود دارد و دانش اصول فقه در مباحث بسیاری از مباحث عقلی در منطق و فلسفه متأثر بوده است. در این‌‌ مقاله به‌طور خاص به داوری دربارۀ رأی برخی از شارحان کفایة دربارۀ تطابق یا عدم تطابق دیدگاه آخوند خراسانی با اهل معقول در موضوع «خارج محمول» و «محمول بالضمیمه» پرداخته شده است و نگارندگان بر این باورند که می‌توان به یک معنا و تفسیر، دیدگاه آخوند خراسانی را با اهل معقول مطابق دانست و به‌معنای ظریفِ دیگری، از اهل معقول فاصله می‌گیرد. به همین منظور، به ریشه‌یابی بحث در متون منطقی و به‌ویژه ابن‌سینا، به‌عنوان پایه‌گذار بحث، پرداخته‌ایم. موشکافی و تحلیل مفهوم «خارج»، «بالضمیمه» و «من صمیمه» بدان‌جا انجامیده است که اگر به عین عبارات صاحب کفایة بسنده کنیم آخوند خراسانی با اهل معقول هم‌خوان است و در صورتی که از اصطلاح «خارج محمول» در کلام آخوند خراسانی به دلالت التزام مفهوم «من صمیمه» را نیز بفهمیم، آخوند خراسانی از دیدگاه اهل معقول فاصله گرفته و اینکه گفته شود مقصود وی همان نظر حکماء است، صحیح نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها

محمول بالضمیمه؛ خارج محمول؛ من صمیمه؛ آخوند خراسانی؛ ابن‌سینا؛ سبزواری

مراجع

آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول فی اسلوبها الثانی، تعلیق: محمدباقر ایروانی، الجزء الاول، بقیة العترة، قم، 1429.

آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، تحقیق: عباسعلی زارعی سبزواری، مؤسسۀ النشر الاسلامی، قم، 1432.

آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الأصول، با حواشی ابوالحسن مشکینی، لقمان، قم ، 1372.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، اسراء، قم، 1386.

حسن‌زاده آملی، حسن، شرح فارسی بر اسفار، بوستان کتاب، قم، 1389.

خونجی، کشف‌الاسرار عن غوامض الافکار، تصحیح و تثدیم: خالد الرویهیب، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1389.

رازی، فخرالدین عمر، منطق الملخص، تصحیح و مقدمه: احد فرامرز قراملکی، دانشگاه امام صادق، تهران، 1381.

سبزواری، حاج ملاهادی، شرح المنظومه، تصحیح: استاد حسن زاده آملی، ناب، قم، 1379.

سرخه، علی، «پیشینه تاریخی مسأله مشتق»، پژوهش‌های اصولی، شمارۀ 18، پاییز 1392، صص75-99.

شیرازی، صدرالدین(ملاصدرا)، اسفار، ج1، دار الاحیاء لتراث العربیة، بیروت، 1981م.

طوسی، خواجه نصیرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات مع محاکمات الرزای، مطبعه حیدری، تهران، 1379ق.

فارابی، التعلیقات، تصحیح: سیدحسین موسویان، مؤسسۀ حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1393.

مطهری، مرتضی، مقالات فلسفی، صدرا، قم، 1389.