قیدهای زبان فارسی از نگاه سرنمون رده‌شناختی به اجزاء کلام

زبانشناسی و گویش های خراسان

دوره 14، شماره 4 - شماره پیاپی 29، اسفند 1401، صفحه 101-125   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.78449.1123

نویسندگان

والی رضایی^{* 1}؛ نجمه خدری²

¹دانشیار گروه زبانشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

²دانشجوی دکتری زبانشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

مقوله­ ی قید از مباحث پیچیده­ای است که تاکنون جنبه­ های متفاوتی از آن مورد بررسی قرار گرفته است. با این وجود، زبان­شناسان در خصوص مسائل متنوع مربوط به قید، از تعریف آن گرفته تا اصالت آن به عنوان یک مقوله واژگانی، به توافق همگانی نرسیده ­اند. در این پژوهش سعی بر آن است تا در چارچوب نظریه­ی سرنمون رده­شناختی با مشخص­ کردن ویژگی­های سرنمونی قیدهای فارسی به تعیین جایگاه آن­ها در نقشه­ ی معنایی اجزاء کلام کرافت  به عنوان یکی از اجزاء کلام پرداخته شود. به این منظور، با توجه به معیارهای رده ­شناختی، شماری از قیدهای پرکاربرد در زبان گفتاری فارسی معیار مورد استفاده در برنامه‌های تلویزیونی و متون مختلف فارسی معاصر مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج به­ دست­ آمده، جایگاه قیدهای بی­نشان در زبان فارسی که به لحاظ نقشی تعریف شده­اند و از نظر رده ­شناختی بی­نشان به حساب می ­آیند در نقشه­ ی معنایی اجزاء کلام کرافت مانند صفت­های بی­نشان در طبقه­ ی معنایی ویژگی تعیین گردید و مشخص شد که این قیدهای بی­نشان، بر خلاف صفت­های بی­نشان که به بیان نقش کنش گزاره­ای توصیف در درون ارجاع می­پردازند، نقش کنش گزاره­ای توصیف در درون اسناد را ایفا می­کنند. همچنین جایگاه گروه­های حرف اضافه­ای فعلی و فعل­های قیدگون نیز به عنوان قیدهای نشان­دار، به ترتیب، به منزله­ی واژه­های چیز و بیان­گر نقش کنش گزاره­ای توصیف در درون اسناد و واژه­ های کنش و بیان­گر نقش کنش گزاره­ای توصیف در درون اسناد در نقشه­ ی معنایی اجزاء کلام کرافت مشخص گردید. در واقع، این نوشتار نشان داده است که مقوله ­ی واژگانی قید که در نظریه کرافت(2001) نادیده گرفته شده بود را نیز مانند سایر مقوله‌ها می‌توان در نقشه ­ی معنایی اجزاء کلام وارد نمود و مقوله­ ی قید هم در نظریه­ ی سرنمون رده شناختی قابل بررسی است.

کلیدواژه‌ها

قید؛ سرنمون رده‌شناختی؛ طبقه‌ی معنایی؛ کنش گزاره‌ای؛ گروه حرف اضافه‌ای فعلی؛ فعل قیدگون

مراجع

1. ابوالقاسمی، محسن. (1383). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
2. انوری، حسن و حسن احمدی­گیوی. (1385). دستور زبان فارسی 2. ویرایش دوم. تهران: فاطمی.
3. باطنی، محمدرضا. (1385). نگاهی تازه به دستور زبان. تهران: آگه.
4. خزایی، ام­البنین و شجاع تفکری رضایی. (1398). تبیین جایگاه قید در زبان فارسی بر اساس دو رهیافت افزوده­بنیاد سنتی و شاخص­بنیاد چینکوئه، مجله­ی علم زبان، سال ششم، شماره­ 10، 43-71.
5. خیام­پور، عبدالرسول. (1344). دستور زبان فارسی. تهران: کتاب­فروشی تهران.
6. رضایی، والی و سید حمزه موسوی. (1390). افعال قیدگون، مجله­ی زبان­شناخت، سال دوم، شماره­ اول، 45-59.
7. قطره، فریبا. (1396). نگاهی به تعریف قید در فرهنگ­های فارسی و انگلیسی، مجله­ی فرهنگ­نویسی، شماره­ 12، 49-66.
8. کریمی­دوستان، غلامحسین و وحیده تجلی. (1398). نگاهی نو به قید حالت در زبان فارسی، مجله­ی جستارهای زبانی، دوره 10، شماره­ چهارم، 259-281.
9. مشکوة­الدینی، مهدی. (1382). دستور زبان فارسی بر پایه نظریه گشتاری. ویرایش دوم. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
10. ناتل خانلری، پرویز. (1384). دستور زبان فارسی. تهران: توس.
11. نیسانی، مژگان و والی رضایی. (1396). ساخت لایه­ای قید و ترتیب آن در زبان فارسی، مجله­ی جستارهای زبانی، دوره 8، شماره­ هفتم، 365-390.
12. وحیدیان کامیار، تقی با هم­کاری غلام­رضا عمرانی. (1385). دستور زبان فارسی 1. تهران: سمت.
    1. Asamoah, Yvette Djabakie. )2018). A Study of Dangme Adverbs and Adverbials. (Unpublished MA Thesis), Department of Linguistics, University of Ghana.
13. Booij, Geert. (2007). The Grammar of Words: An Introduction to Linguistic Morphology, 2nd ed. Oxford: Oxford University Press.
14. Carnie, Andrew.(2013).Syntax:A Generative Introduction.3^rdBlackwell Publishing.
15. Croft, William. (2000). Parts of Speech as Typological Universals and as Language Particular Categories. In [Petra. M. Vogel & Bernard Comrie] (eds.), Approaches to the Typology of Word Classes (65-102). Berlin: Mouton de Gruyter.
16. Croft, William. (2001). Radical Construction Grammar. Oxford: Oxford University Press.
17. Croft, William. (2003). Typology and Universals. 2^nd Cambridge: Cambridge University Press.
18. DeCapua, Andrea. (2017). Grammar for Teachers: A Guide to American English for Native and Non-Naitive Speakers. 2^nd Switzerland: Springer International Publishing.
19. Hallonsten Halling, Pernilla. (2017). Prototypical Adverbs: From Comparative Concept to Typological Prototype. Acta Linguistica Hafniensia, Vol. 49, No. 1, 37–52.
20. Hallonsten Halling, Pernilla. (2018). Adverbs: A Typological Study of a Disputed Category. (Unpublished PhD Dissertation), Department of Linguistics, Stockholm University.
21. Haspelmath, Martin & Ekkehard König. (1995). Converbs in cross-linguistic perspective: Structure and Meaning of Adverbial Verb Forms ̶ Adverbial Participles, Gerunds. Berlin: Mouton de Gruyter.
22. Rijkhoff, Jan & Eva van Lier. (2013). Flexible Word Classes: Typological Studies of Underspecified Parts of Speech. Oxford: Oxford University Press.