برآمدن سنّت ادبی پیشا-مشروطه از رهگذر نظامگان ترجمه

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 6، دوره 56، شماره 2، تیر 1402، صفحه 178-214   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.2023.79724.1169

نویسنده

ابوالفضل حری^*

گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

بحث اصلی این است که چگونه نظام ترجمه در برآمدن و تکوّن نظامگان ادبی پیشا مشروطه نقش ایفا می‌کند. ترجمه به‌مثابۀ ابزاری برای ایجاد تغییر و تحوّل نه‌فقط در ارکان سیاسی و اجتماعی جامعه، بلکه در تکوین و تکوّن نظامگان فرهنگی ادبی جامعه از رهگذر نظام مطبوعات و به‌ویژه، کمک به ایجاد ژانرهای ادبی تازه تولّد یافته عمل می‌کند. در عصر پیشا مشروطه، رواج ترجمه در قالب یک نظام با خود الگوهای نو و تازه به همراه می‌آورد که پیش‌تر در جامعه سابقه نداشته‌اند. به نظر می‌رسد می‌توان از منظر نظریّۀ نظامگان پیشنهادی اون زهر که دربارۀ جایگاه اَقماری و هسته‌ای ادبیّات ترجمه‌شده بحث می‌کند، از جایگاه نظام ترجمه در عصر پیشا مشروطه، چشم‌اندازی روشن‌تر در تصوّر آورد. درمجموع، ترجمه کمک می‌کند سبک نوشتاری منثور جای سبک منظوم را بگیرد و نظام ترجمه در کنار سایر نظام‌ها، بر سبک و سیاق گونه‌های تازه تولّد یافته در نظامگان ادبی پیشا مشروطه تأثیرگذار است.

کلیدواژه‌ها

نظریّۀ نظامگان؛ نظام ادبی؛ نظام ترجمه؛ ژانرهای ادبی؛ عصر پیشا مشروطه

مراجع

افشار، ا. (۱۳۸۱). آغاز ترجمۀ کتاب های فرنگی به فارسی. ایران شناسی، ۵۳، ۷۹-۱۱۰.

اولیویه، گ. آ. (۱۳۷۱). سفرنامۀ اولیویه (م. طاهرمیرزا، مترجم و غ. ورهرام، مصحح). انتشارات اطلاعات. (تاریخ نشر نسخه اصلی 1801)

آبراهامیان، ی. (۱۳۸۴). ایران بین دو انقلاب. نشر نی.

آجودانی، م. (۱۳۸۱). یا مرگ یا تجدد (دفتری در شعر و ادب مشروطه). نشر اختران.

آخوندزاده، م. (۱۳۵۱). مقالات (ب. مومنی، گردآورنده). انتشارات آوا.

آدمیت، ف. (۱۳۵۷). اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی. انتشارات پیام.

آذرنگ، ع. (۱۳۹۴). تاریخ ترجمه در ایران: از دوران باستان تا پایان عصر قاجار. ققنوس.

آرین پور، ی. (۱۳۷۲). از صبا تا نیما (ج. ۱). انتشارات زوار.

آژند، ی. (۱۳۸۴). تجدد ادبی در دورۀ مشروطه. موسسه تحقیقات و علوم انسانی.

بابک، ح. (۱۳۷۶). ترجمه و تأثیر آن در زبان و ادب فارسی. مجله دانشگاه انقلاب، 108-109، 101-120.

بالایی، ک. (۱۳۷۷). پیدایش ‌رمان ‌فارسی (م. ‌قویمی و ن. خطاط، مترجمان). انتشارات معین و انجمن ایرانشناسی فرانسه. (تاریخ نشر نسخه اصلی 1998)

بالایی، ک.، و میشل، ک. (۱۳۶۸). سرچشمه‌های داستان‌ کوتاه فارسی (ا. کریمی‌حکاک، مترجم). انتشارات معین و انجمن ایرانشناسی فرانسه. (تاریخ نشر نسخه اصلی 1996)

پارسانسب، م. (۱۳۸۱). نظریه و نقد رمان تاریخی فارسی. چشمه.

تلطف، ک. (۱۳۹۳). سیاست نوشتار: پژوهشی در شعر و داستان معاصر (م. کمالی، مترجم). نشر نامک. (تاریخ نشر نسخه اصلی 2000)

حری، ا. (۱۳۹۸). نقش ترجمه به مثابه نظام در نهضت ادبی مشروطه در پرتو نظریة نظامگان. ادبیات تطبیقی، ۹(2)، ۲۲-۴۲.

خاتمی، ا. (۱۳۷3). تاریخ ادبیات ایران در دورۀ بازگشت ادبی (از سقوط صفویه تا استقرار مشروطه). انتشارات پایا.

دستغیب، ع. (۱۳۷۱). گرایش‌های متضاد در ادبیات معاصر ایران. نشر خنیا.

سیاح، ف. (۱۳۲۵). چند نکته دربارۀ مقالۀ خانلری. نخستین کنگره نویسندگان ایران.

شادمحمدی، م. (۱۳۸۳). نقش ترجمه در تکوین رمان (در بررسی تطبیقی شمس و طغرا با سه تفنگدار و تهران مخوف با بینوایان) (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت معلم تهران.

شفیعی کدکنی، م. (۱۳۹۰). با چراغ و آینه: در جستجوی ریشه‌های تحول شعر فارسی. نشر سخن.

شفیعی کدکنی، م. (۱۳۹۱). رستاخیز کلمات. سخن.

صفا، ذ. (۱۳۷۰). تاریخ ادبیات در ایران (ج. ۴). انتشارات فردوس.

غلام، م. (۱۳۸۰). نقش ترجمه در پیدایش رمان تاریخی فارسی. زبان و ادبیات فارسی، 32، ۱۴۷-۱۷۰.

قانون پرور، م. (۱۳۹۵). منادیان قیامت: نقش اجتماعی-سیاسی ادبیات در ایران معاصر. آگه.

کامشاد، ح. (۱۳۸۴). پایه‌گذاران نثر جدید فارسی. نی

کیانفر، ج. (۱۳۶۸). ترجمه در عهد قاجار. نشر دانش، ۵۵، ۲۳-۲۸.

کیانفر، ج. (۱۳۶۸). ترجمه در عهد قاجار: از آغاز تا دورة ناصرالدین شاه. نشر دانش، ۱۰، ۲۳-۲۸.

کیانی‌فر، خ. (۱۳۹۲). تأثیر ترجمه بر ورود زبان عامیانه به ادبیات دورۀ مشروطه (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه فردوسی مشهد.

محبوبی اردکانی، ح. (۱۳۵۴). ترجمۀ کتب اروپایی. در ح. محبوبی‌اردکانی‌ (گردآورنده)، تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران (ج. 1، صص. ۲۲۴-۲۲۹). انتشارات دانشگاه تهران.

مختاریان، ح. (۱۳۹۱). نظریۀ نظام چندگانه با تکیه بر داستان ماجرای ایسلند به ویراستاری ویزار هرینسون. (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه بیرجند.

مومنی، م. (۱۳۵۴). ادبیات مشروطه. انتشارات گلشایی.

میثمی، ج. ا. (۱۳۸۱). تأثیر ترجمه در ادبیات ایران پس از مشروطه. مجله ادبیات داستانی، ۵۴، ۳۰-۴۰.

میرعابدینی، ح. (۱۳۸۰). صد سال داستان‌نویسی ایران. چشمه.

ناتل خانلری، پ. (۱۳۲۵). نثر فارسی در دورۀ اخیر. نخستین کنگره نویسندگان ایران.

نوابی، د. (۱۳۶۳). تاریخ ترجمه از فرانسه به فارسی در ایران از آغاز تا کنون. کاویان.

واعظ شهرستانی، ن. (۱۳۷۸). نقش دارالفنون در روند ترجمه. مترجم، ۳۰، ۹۱-۱۰۰.

یاسمی، ر. (۱۳۵۲). ادبیات معاصر. چاپخانۀ روشنایی.

یاوری، ح. (۱۳۸۳). داستان بلند (رمان). در ا. یارشاطر (گردآورنده) ادبیات داستانی در ایران زمین از سری مقالات دانشنامة ایرانیکا (پ. متین، مترجم، صص. 10-25). امیرکبیر.

Balaÿ, C. (1998). Peydayesh-e roman farsi [The emergence of Persian novel] (M. Qawimi & N. Khatat, Trans.). Tehran: Institut français de recherche en Iran.

Browne, E. G. (1969). The literary history of Persia. Cambridge University Press.

D’hulst, L. (2011). Translation history. In Y. Gambier & L. Van Doorslaer (Eds.), Handbook of translation studies (Vol. 1, pp. 397-405). John Benjamins.

Even-Zohar, I. (1978). Papers in historical poetics. Tel Aviv University Press.

Even-Zohar, I. (1979). Polysystem theory. Poetics Today, 1(1–2), 287–310.

Even-Zohar, I. (1990a). Polysystem theory. Poetics Today, 11(1), 9–26.

Even-Zohar, I. (1990b). The position of translated literature within the literary polysystem. Poetics Today, 11(1), 45–51.

Gentzler, E. (2001). Contemporary translation theories (2^nd ed.). Multilingual Matters.

Hermans, T. (2022). Translation and history: A textbook. Routledge.

Mahboobi Ardakani, H. (1975). Târjome kotob orupaie [Translation of European books]. In H. Mahboubi Ardakani (Ed.), Tarikh moâsesat tâmâdoni jâdid dâr iran [History of new civilizational institutions in Iran] (Vol. 1, pp. 224-229). University of Tehran Press.

Meisamy, J. A. (2013). Tâsir târjomeh dâr âdâbiat Iran pâs az mâshruteh [The impact of translation in the literature of constitutional Iran]. Journal of Fiction Literature, 54, 30-40.

Momeni, M. (1976). Adâbiat mâshruteh [Constitutional literature]. Galshaei.

Natel Khanlari, P. (1947). Nâsr farsi dâr âsr moaser [Modern Persian prose literature]. First Congress of Iranian Writers.

Pym, A. (2014). Method in translation history. Routledge.

Rundle, C. (2012). Translation as an approach to history. Translation Studies, 5(2), 232-240. https://doi.org/10.1080/14781700.2012.663615

Rundle, C. (Ed.). (2022). The Routledge handbook of translation history. Routledge.

Shabani-Jadidi, P. & Higgins, P. J., and Quay, M. (Eds.). The Routledge handbook of Persian literary translation. Routledge.

Talattof, K. (2015). Siasât neveshtar: Pâzhuheshi dâr sher vâ dastan moaser [The politics of writing in Iran: A history of modern Persian literature] (Kamali, M, Trans.). Namak.

Yasemi, R. (1974). Adâbiat moâser [Contemporary literature]. Roshanaie.