طراحی روشی خلاق برای آموزش شاهنامه به کودکان

جستارهای نوین ادبی

دوره 55، شماره 3 - شماره پیاپی 218، آبان 1401، صفحه 29-51   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2023.75460.1260

نویسندگان

المیرا حسن زاده¹؛ محمد جعفر یاحقی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش حماسی) دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

آموزش ادبیات کلاسیک ،به ویژه شاهنامه، برای کودکان اهمیت بسیاری دارد. پرسش اصلی ما در این پژوهش این است که چگونه می‌توان با روشی جذاب کودکان را با شاهنامه آشنا کرد تا علاوه بر بهره‌مندی از این گنجینه‌ی عظیم، توانمندی‌های شناختی آنها نیز پرورش بیابد. برای طراحی این روش، دانش‌ها و روش‌های سه حوزه را ترکیب کرده‌ایم: نظریات یادگیری، روش‌های ارتقای خلاقیت و یافته‌های سابوتسکی درباره‌ی فواید استفاده از واقعیت جادویی برای کودکان. با تحلیل و بررسی این دانش‌ها دریافتیم که می‌توان با استفاده از بازی‌های جادویی به اغلب شاخص‌های تدریس فعال چون لذت بردن کودک از فرآیند آموزش، ارتقای توانایی حل مسأله، خلاقیت و هوش‌های چندگانه دست یافت. در نهایت، نام این روش را «بازی و شاهنامه» گذاشتیم. بازی‌‌ها در این روش براساس ترتیب اجرا و کارکرد آنها در تحقق اهداف این روش، تحت چهار عنوان طبقه‌بندی شده‌اند: بازی‌های پیش‌زمینه‌ای، بازی‌های مروری، بازی‌های تجسمی و در نهایت، بازی‌های نمایشی/داستانی.

کلیدواژه‌ها

آموزش خلاق؛ ادبیات کلاسیک؛ بازی؛ شاهنامه؛ کودک

مراجع

یشتها. (1307). به کوشش ابراهیم پورداوود. جلد اول. انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.

___. (1309). به کوشش ابراهیم پورداوود. جلد دوم. انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.

وندیداد. (1327). به کوشش سید محمدعلی داعی‌الاسلام. بی‌نا.

آموزگار، ژاله. (1374). «فره، این نیروی جادویی و آسمانی». کلک. 68 -70. 32- 41.

اکبری، احمد؛ جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره؛ شعبانی ورکی، بختیار؛ تقوی، محمد. (1391، پاییز و زمستان). «فلسفه برای کودکان (P4C) مضامین فلسفی در داستان‌های متون کلاسیک ادب فارسی». تفکر و کودک. 3 (2). صص 1-25.

پرویزی، مینا. (1398). «بررسی اثربخشی آموزش نقالی و شاهنامه‌خوانی بر عزت‌نفس و پرخاشگری دانش‌آموزان نوجوان دوره اول متوسطه ناحیه 7 مشهد». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. شاندیز: گروه روان‌شناسی مؤسسۀ آموزش عالی غیر انتفاعی غیردولتی شاندیز.

پورشبانان، علیرضا. (1398، زمستان). «ظرفیت‌های مطلوب متون عرفانی ادبیات کلاسیک فارسی برای ساخت بازی‌های رایانه‌ای بر اساس سیر العباد الی المعاد سنایی». نشریۀ علمی پژوهش‌های ادب عرفانی. 13(4). پیاپی 43 صص 29‑46.

پورشبانان، علیرضا؛ پورشبانان، امیرحسین. (1399). «تحلیل ظرفیت‌های مطلوب برزونامه برای اقتباس بازی رایانه‌ای رزمی- مبارزه‌ای». نشریۀ متن‌شناسی ادب فارسی. شمارۀ 48. صص 73- 90.

حمیدی تهرانی، اعظم. (1392). «انتخاب داستان‌هایی از متون ادب فارسی برای آموزش فلسفه به کودکان و تنظیم آن بر اساس اصول داستان‌نویسی فلسفی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشکدۀ روان‌شناسی دانشگاه شاهد.

حمیدی، علی. (1392). «بررسی چگونگی استفاده از داستان‌های شاهنامه در برنامه درسی فلسفه برای کودکان». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشکدۀ روان‌شناسی دانشگاه خوارزمی.

حسن‌زاده، المیرا. (1400، بهار). «طرح پژوهشی «بازی و شاهنامه»». هورام، فصلنامۀ تخصصی ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه فردوسی مشهد. 1 (1). صص: 72-75.

خالقی‌مطلق، جلال. (1381). «اهمیت شاهنامه فردوسی (سخنرانی در لندن 1369/1990)» سخن‌های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. تهران: نشر افکار. صص 97- 110.

خراسانی‌زاده، محمد؛ جلالی، مریم. (1400، تابستان). «بازی رومیزی «دیوان»؛ رسانه‌ای برای انتقال فرهنگ افسانه‌های ایرانی و بازآفرینی شخصیت‌های آن‌ها». فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته‌ای ارتباطات و رسانه. 4 (2). پیاپی 12. صص: 143‑182.

دادبه، بهشید. (1394). «آشنایی کودکان با دنیای اساطیر و شاهنامه (با توجه به داستان بیژن و منیژه)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

طاهری قلعه‌نو، زهرا سادات؛ ذوالفقاری، حسن؛ باقری، بهادر. (1392، پاییز و زمستان). «ساخت بازی‌های رایانه‌ای بر اساس قصه‌های بلند عامیانۀ ایرانی (با تکیه بر داستان قهرمان قاتل)». مطالعات ادبیات کودک. 4 (2) پیاپی 8. صص: 105‑126.

فردوسی. (1393). شاهنامه. ج 1. به کوشش خالقی مطلق. تهران: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

____. (1393). شاهنامه. ج 6. به کوشش خالقی مطلق و محمود امیدسالار. تهران: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

قاسمی‌نژاد، شهرام. (1397). «مقایسۀ تأثیر داستان‌های شاهنامه و بازی‌های وانمودی بر رشد خلاقیت و نظریۀ ذهن دانش‌آموزان اول ابتدایی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. اردبیل: دانشکدۀ علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی.

کثیری، مرضیه. (1395). «چگونگی اقتباس از متون ادبی برای نگارش بازی نامه با تأکید بر شاهنامه». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.

کول، ونتیا. (1386). برنامه آموزشی و پرورشی در دورۀ پیش‌دبستانی. ترجمۀ فرخنده مفیدی. تهران: سمت.

لوی، الف. (1380). برنامه‌ریزی درسی مدارس. ترجمۀ فریده مشایخ. تهران: انتشارات مدرسه.

مؤذن، غزال. (1397). «آموزش ارزش‌ها و مهارت‌های زندگی به کودکان پیش‌دبستانی از طریق داستان‌های شاهنامه». ارائه‌شده در همایش شاهنامه و تعلیم و تربیت. مشهد: دانشگاه فردوسی. 24 و 25 اردیبهشت 1397.

مهراد، حامد. (1400). سخن‌های دانندگان؛ به خواستاری و اشراف محمدجعفر یاحقی. تهران: نگاه معاصر.

یونگ، کارل گوستاو. (1388). روان‌شناسی و دین. ترجمۀ فؤاد روحانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

__________. (1390). روان‌شناسی و کیمیاگری. ترجمۀ پروین فرامرزی. مشهد: به‌نشر.

Armstrong, Thomas. (2009). Multiple Intelligences in the Classroom, 3rd Edition, Assn for Supervision & Curriculum.

Bruner, Jerocie S. (1961). "The Act of Discovery", Harvard Educational Review, 31 (1). 21-32.

Dorfman, Leonid., Gassimova, Vera. (2017). "A Variation Account of Divergent Thinking ", Journal of Literature and Art Studies. (7) eight, 1039-1053.

Dorin, Alan., B. Kerb, Kevin. (2009). "Improbable Creativity", Dagstuhl Seminar Proceedings Computational Creativity: An Interdisciplinary Approach, 09291.

Gardner, Howard. (2011). Frames of Mind the Theory of Multiple Intelligences, Third Edition, Basic Book.

Garofalo, Joe., Lester, Frank K. (1985). "Metacognition, cognitive monitoring, and mathematical performance", Journal for Research in Mathematics Education, 16 (3). 163-176.

García-Redondo, Patricia et al. (2019). "Serious Games and Their Effect Improving Attention in Students with Learning Disabilities", International Journal of Environmental Research and Public Health, 16, 2480: 1-12

GÜNDOĞAN, Aysun. (2019). "SCAMPER: IMPROVING CREATIVE IMAGINATION OF YOUNG CHILDREN". Creativity studies. (12) two, 315–326.

Hoerr, Thomas. R. (2000). Becoming a Multiple Intelligences School, Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development (ASCD).

Isenberg, J. p., Jalongo, M.R. (1993). Creative Expression and Play in the Early Childhood Curriculum, Englewood-Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.

Li, Anita, K. F. (1978). "Effect of Play on Novel Responses in Kindergarten Children", Alberta Journal of Educational Research, 24, 31-36.

Maslow, Abraham. H. (1970). Motivation and Personality, Second Edition, New York: Harper & Row.

Piaget, Jean. (1951). Play, Dreams and imitation in Childhood, New York: Norton.

Sawyer, R. Keith. (2012). EXPLAINING CREATIVITY: the Science of Human Innovation, Second edition, Oxford University Press.

Poon, Jelena. C. Y, et al. (2014). "The feasibility of enhancement of knowledge and self-confidence in creativity: A pilot study of a three-hour SCAMPER workshop on secondary students", Thinking Skills and Creativity, 14, 32-40.

Subbotsky, Eugene. (2010). Magic and the mind: mechanisms, functions, and development of magical thinking and behavior, Oxford University Press.