تجربه بیگانگی در زندگی روزمره: مطالعه موردی فضای شهری تهران

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

دوره 19، شماره 3 - شماره پیاپی 41، مهر 1401  

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.78339.1220

نویسندگان

نیلوفر باغبان مشیری ¹؛ عباس کاظمی²؛ کامران ربیعی³؛ زهرا احمدی پور⁴

¹دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی در دانشگاه تربیت مدرس

²دانشیار جامعه‌شناسی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی

³استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس

⁴جغرافیای سیاسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر در رویکردی مردم‌نگارانه و انتقادی و با استفاده از رهیافت هانری لوفور در تحلیل فرایند تولید فضا، به مقایسه طبقاتی این تجربه در میان زیست‌کنندگان فضای شهری تهران می‌پردازد. تجربه بیگانگی به‌مثابه رابطه‌ای مختل‌شده و ابزاری در برابر رابطه‌ای به‌منزله هدف فی‌نفسه و به معنای تملک در برابر مالکیت تعریف شد. سه فضای بازار بورس، مجموعه دریاچه خلیج‌فارس و باملند و محله خلازیر به‌مثابه نمایندگانی از فضاهای انتزاعی و انضمامی و سه‌گانه‌های‌ فضایی لوفور انتخاب شدند. داده‌های چندگانه شامل مشاهده، عکس، مصاحبه‌های شخصی، داده‌های پژوهش‌های قبلی و مردم‌نگاری‌ها، مستندهای ویدیوئی، اسناد سازمانی، گزارش‌های مطبوعاتی و پیمایش آنلاین درباره هر فضا جمع‌آوری و به شیوه تفسیری و استقرایی تحلیل، کدگذاری، مقوله‌بندی و در تحلیل فرمی، کارکردی و ساختاری استفاده شد. مطالعه نشان می‌دهد که تجربه بیگانگی با دیگری، خود، کار، فضای شهری و زندگی‌روزمره، تجربه مشترک میان زیست‌کنندگان این فضاها و با نظم فضایی مرتبط است. اما در مرکز و حاشیه معانی متفاوتی می‌یابد و به شیوه متفاوتی در آگاهی روزمره ادغام می‌شود. تجربه بیگانگی در مناسبات تولید، به بی‌معنایی کار، بازار رقابتی و کالایی‌شدن مربوط می‌شود و تجربه‌ای در مقیاس جهانی است؛ در حالی‌که تجربه بیگانگی مرتبط باساختار سیاسی و فرهنگی به ویژگی‌های خاص شهر تهران وابسته است. جلوه‌های متنوع زندگی‌روزمره، در کنار ممنوعیت‌ها، هراس‌ها و شکاف‌ها، مانع از شکل‌گیری آگاهی جمعی و در نتیجه تلاشی جمعی برای بیگانگی‌زدایی می‌شود. مومنت‌های زندگی‌روزمره در سطوح متفاوتی از واقعیت اجتماعی ممکن است رهایی‌بخش عمل کنند و در سطحی بالاتر عقیم بمانند.

کلیدواژه‌ها

بیگانگی؛ تولید فضا؛ زندگی‌روزمره؛ هانری لوفور؛ تهران

مراجع