تعیین حوضه آبگیر و حریم حفاظتی چشمه چله خانه علیا (صوفیان)

آب و خاک

مقاله 2، دوره 37، شماره 1 - شماره پیاپی 87، فروردین و اردیبهشت 1402، صفحه 15-29   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jsw.2023.79544.1225

نویسندگان

عبدالرضا واعظی هیر^* ؛ واحده آقایی؛ مهری تبرمایه

دانشگاه تبریز

چکیده

شناسایی حریم کمی یا محدوده آبگیری چشمه­ها جهت اعمال برنامه­های مدیریتی برای جلوگیری از افزایش بهره‌وری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی یکی از اقدامات بسیار مهم و حائز اهمیت محسوب می­شود. ارتفاعات روستای چله خانه علیا و کارخانه سیمان صوفیان واقع در کوه مورو با داشتن پوشش قابل توجهی از واحدهای آهکی کرتاسه تامین کننده­ی بخش عمده­ای از آب شرب روستاهای منطقه می­باشد. کارخانه سیمان صوفیان به عنوان یکی از قطب‌های صنعتی شمال‌غرب کشور می­تواند بر کمیت و کیفیت آب چشمه واقع در این منطقه موثر باشد. با تعیین حریم حفاظتی چشمه چله خانه علیا به عنوان اصلی­ترین چشمه موجود در منطقه، می­توان از اثرات منفی این کارخانه بر روی منابع آب جلوگیری کرد. نتایج اندازه‌گیری ماهانه دبی و مقادیر هدایت الکتریکی چشمه چله خانه علیا، تجزیه و تحلیل هیدروگراف چشمه در سال آبی 1399-1398 و مقدار ضریب فرود بدست آمده در دراز مدت  (α=0.002)بیانگر غالب بودن سیستم جریان افشان می­باشد که از عدم خلوص آهک و تراکم بالای درز و شکستگی منطقه ناشی می­گردد. جهت تعیین محدوده حوضه آبگیر و حریم حفاظتی چشمه مذکور، مرزهای هیدروژئولوژیکی تعیین و با استفاده از روش SCS و محاسبات بیلان، مرز مزبور مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بدست آمده از محاسبات عدم تطابق مرز هیدرولوژیکی و هیدروژئولوژیکی را نشان داد. از این رو اقدام به تهیه نیمرخ زمین‌شناسی و محاسبه مساحت حوضه آبگیر گردید. بر اساس یافته‌های این پژوهش و محدوده‌های محاسبه شده، حریم حفاظتی چشمه چله خانه علیا شامل محدوده هیدورژئولوژیکی بدست آمده از محاسبات بیلان در اطراف چشمه چله خانه علیا و مرز حفاظتی تعیین شده برای آهک‌های موجود در پایین‌تر از تراز چشمه چله خانه علیا (بخش غیر اشباع آهک‌های منطقه) می‌باشد که مساحت آن تقریبا 18 هکتار برآورد شده است.

کلیدواژه‌ها

جریان افشان؛ حریم حفاظتی؛ ضریب فرود؛ مرز هیدروژئولوژیکی

مراجع

1. Alizadeh, A. (2013). The principles of applied hydrology. 36^th Edition, Imam Reza (AS) University, Mashhad. (In Persian with English abstract)
2. Allen, R.G., Pereira, L.S., Raes, D., & Smith, M. (1998). Crop evapotranspiration guidelines for computing crop water requirements. FAO Irrigation and Drainage Paper, No. 56, Rome, Itally, 3
3. Asadian, A. (1991). Geological map of Tabriz (1:100000). Geological Survey and Mineral Exploration of Iran, Tehran.
4. Bonacci O., & Andrić, I. (2015). Karst spring catchment: an example from Dinaric karst. Environmental earth Sciences74(7): 6211-6223. https://doi.org/10.1007/s12665-015-4644-8.
5. Gadimi, M., Ahmadi, H., Moghimi, A., & Jafar Biglu, M. (2012). Hydrogeochemical investigation of Ashtrankuh karst springs related to the geological formations of the region, Journal of Natural Resources of Iran 67(2): 263-278. (In Persian)
6. Kand Chini, M. (2015). Investigating actual evaporation and transpiration in Gilan province using Sabal algorithm and Landsat satellite imagesin, Master thieses in Hydrology and Meteorology, Faculty of Geography, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran. (In Persian with English abstract)
7. Maillet, E. (1905). Essais d`hydraulique souterraine et fluviale. Paris. 218 pp.
8. Maleki, A., Ovaisi, M., & Bagheri, A. (2016). Investigating the potential of ground water resources in the karst formation of Koh Khorin, Kermanshah, using GIS and geophysical methods.Geography and Environmental Planning 28(1): 135-150. (In Persian). https://doi.org/22108/GEP.2017.98020.0.
9. Milanovic, P.T. (1981). Karst Hydrology, Water Resources Publications, Littleton Co.
10. Ministry of Energy, guidelines for determining the quantitative boundaries (capture zone) of wells and Qanats, 2017, Number 747. (In Persian)
11. Paydar, R., Rezaei, M., Ashjari, J., & Afshar, S. (2015). Determination of the water catchment area of Gurgor spring located in Ardabil province using estimated water budget method and MIF, International Specialized Congress of Science and Earth, Tehran, Iran. (In Persian)
12. Rashed, K.A. (2012). Assessing degree of karstification: A new method of classifying karst aquifers, Sixteenth International Water Technology Conference, IWTC 16 2012, Istanbul, Turkey.
13. Tavakkoli, S., & Kerami, G. (2021). The evaluation of dominant flow system and discharge mechanism of karst springs in West Mojen. Iranian Water Research Journal 15(1): 13-21. (In Persian with English abstract)
14. Zarvash, N., Vaezihir, A., Karimi, H., & Asghari Moghadam, A. (2014). Comparison of underground water flow system for Sarab and Siah cow springs in Abdanan (Ilam province), 13^th hydraulic conference. Tabriz, Iran. (In Persian)