آسیب‌شناسی حکمرانی آب در یزد

آب و توسعه پایدار

مقاله 7، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 25، آذر 1401، صفحه 57-72   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i3.2204.1137

نویسندگان

لیلی بنیاد¹؛ اکبر زارع شاه آبادی^{* 2}؛ مهربان پارسامهر³

¹دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، بخش جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، ایران

²دانشیار جامعه‌شناسی، بخش جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، ایران.

³دانشیار بخش تعاون و رفاه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، ایران

چکیده

حکمرانی آب، فرآیند تصمیم‌گیری در مجموعه‌ای از سیستم‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و اجرایی به منظور برنامه‌ریزی، توسعه و مدیریت منابع آب و ارائه خدمات آب در بخش‌های مختلف جامعه می‌باشد. استان یزد به دلیل واقع‌شدن در فلات مرکزی، یکی از خشک‌ترین استان‌های کشور است. بنابراین حکمرانی آب به گونه‌ای که بخش‌های مختلف کشاورزی، شرب-بهداشت، صنعت و همچنین ذی‌نفعان اصلی، مصرف بهینه‌ای داشته باشند و منابع آب نیز تخریب نگردد، ضروری به نظر می‌رسد. هدف پژوهش حاضر آسیب‌شناسی فرآیند تصمیم‌سازی و عملکرد مدیران در حوزه حکمرانی آب در یزد است. رویکرد پژوهش حاضر کیفی، روش داده‌بنیاد و تکنیک جمع‌آوری اطلاعات مصاحبۀ عمیق نیمه‌ساختاریافته با سه گروه از مدیران و کارشناسان اداری، صاحب‌نظران و خبرگان آزاد حوزه آب و کارفرمایان بخش صنعت و کشاورزی بوده است که به روش نمونه‌گیری هدفمند تا رسیدن به اشباع نظری انتخاب شدند. تکنیک تحلیل داده‌ها نیز کدگذاری باز، محوری و انتخابی بوده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که مدل حکمرانی آب در یزد، حکمرانی منفعت‌طلبانه است. این نوع حکمرانی به معنای توجه به منافع آنی و کنونی و عدم توجه به وضعیت منابع آب برای آیندگان می‌باشد که دارای ویژگی‌هایی چون حکمرانی دستوری و از بالا به پایین، نمایشی، موقتی، بدون توجه به مسائل زیست‌محیطی و توسعه‌پایدار، عدم وجود تعامل بین مردم و مسئولین و همراه با مشارکت معیوب بهره‌برداران بوده است.

کلیدواژه‌ها

آسیب‌شناسی؛ حکمرانی؛ حکمرانی منفعت‌طلبانه؛ حکمرانی دستوری؛ یزد

مراجع

اسکوئی، م. و اسماعیلی، ک.  1400. تحلیلی بر نظریه‌های حکمرانی و مدیریت منابع آب در ایران. فصلنامه آب و توسعه پایدار، 8(1): 1-10.
بنی‌اسدی، م. و پالوج، م. 1399. طراحی مدل حکمرانی مطلوب منابع آب زیرزمینی در سطح حوزه آبخیز، حوزه آبخیز ارزوئیه-استان کرمان. مدیریت و مهندسی آبخیز، 12(2): 514-525.
بدیسار، س.ن. و احمدی، م.س. 1396. حقوق حاکم بر آب در بستر حقوق عمومی ایران. نشر میزان. تهران. چاپ اول.
بدیسار، س.ن.، احمدی، م.س. و مدبرنژاد، ع.س. 1399. ارزیابی شاخص های حکمرانی خوب در بخش آب. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 22(2): 275-286.
تاریخچه شرکت آب منطقه ای یزد. 1393. شرکت آب منطقه ای یزد. https://www.yzrw.ir/st/4.
رحیمی، م.، ملکیان، آ. و علم بیگی، ا. 1400. تعیین شیوه و رژیم حکمرانی آب در مواجهه با تغییرات محیطی از دیدگاه نهاد و ذینفعان محلی (مطالعۀ موردی: حوزۀ آبخیز دریاچۀ طشک-بختگان). نشریه مرتع و آبخیزداری، 47(1): 82-101.
رضایی، م.ر. و خاوریان گرمسیر، ا.ر. 1393. برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهرک صنعتی شهر یزد با استفاده از چارچوب استراتژیکSOAR. فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 18: 77-94.
زارع شاه‌آبادی، ا. و بنیاد، ل. 1397.  تحلیل ثانویه تحقیقات موجود درباره نقش قنات، بافت تاریخی و گردشگری شهری (گردشگری آب؛ حلقه مفقوده حکمرانی آب)، همایش قنات، میراث ماندگار و آب، دانشگاه پیام نور، اردکان، ایران.
سالاری، ف.، قربانی، م. و ملکیان، آ. 1394. پایش اجتماعی شبکة ذی‌نفعان در حکمرانی محلی منابع آب (منطقۀ مورد مطالعه: حوضة آبخیز رزین، شهرستان کرمانشاه). نشریه مرتع و آبخیزداری، 68(2): 287-305.
سالاریان.م.، داوری، ک.، علیزاده، ا.، لگزیان، م. و فاضلی، م. 1398. چارچوب دست‌یابی به چشم‌انداز مشترک در مدیریت مشارکتی-راهبردی آب (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبخیز کشف‌رود). نشریه اکوهیدرولوژی، 6(4): 865- 886.
صفویان، آ.، سلمان ماهینی، ع.ر.، میرکریمی، س.ه. و سعدالدین، ا. 1394. انتخاب بهترین سناریوی بهبود کیفیت آب با استفاده از روش برنامه‌ریزی خطی در حوضه آبخیز گرگانرود- استان گلستان. مجله علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 9(30): 15-22.
الوانی، س.م. و علیزاده‌ثانی، م. 1386. تحلیلی بر کیفیت حکمرانی خوب در ایران. مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، 18(53): 1-24. 
فرزانه، م.ح.، باقری، ا. و رمضانی قوام‌آبادی.م.ح. 1396. بنیان‌های نهادی بحران در مدیریت منابع آب زیرزمینی ایران. نشریه پژوهش‌های اقتصادی، 17(1): 57-94.
قاسمی شربیانی، م.، رضوانی، م.ر. طبیبی، س.ج. و غفاری، ف. 1397. عوامل مولد انسجام سیاستی جهت مقابله با بحران آب در ایران. نشریه تحقیقات منابع آب، 14(3): 42-56.
کانون تفکر آب. 1397. تغییر اقلیم. بیانیه شماره 1. دانشگاه یزد. ایران. آدرس وبگاه: https://yazd.ac.ir/offices/research/thinktank/water/achievements
کانون تفکر آب. 1397. سیمای آب استان یزد. بیانیه شماره 2. دانشگاه یزد. ایران. https://yazd.ac.ir/offices/research/thinktank/water/achievements
کانون تفکر آب. 1397. مصرف آب در بخش کشاورزی. بیانیه شماره 3. دانشگاه یزد. ایران. https://yazd.ac.ir/offices/research/thinktank/water/achievements
کانون تفکر اقتصاد ، 1398. بیکاری در استان یزد. بیانیه شماره 1. دانشگاه یزد. ایران. https://yazd.ac.ir/offices/research/thinktank/economic
حسینی، ر.، مشفق، م. و زارع مهرجردی، ر. 1395. توصیف و تحلیل مهاجرت‌های بین استانی در ایران و تعیین‌کننده‌های آن طی دورۀ 1385 تا 1390. فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 6(4): 19-44.
حسینی‌راد، ر. 1371. تحلیل توسعه اقتصادی منطقه یزد از دید آمایش سرزمین، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع).
لباف خانیکی، م.، رضوانی، م.ر. بدری، س.ع. 1398. تبیین فرآیند همکاری‌های قلمرویی در بهره‌برداری از قنات (مورد مطالعه: قنات حسن‌آباد، استان یزد)، نشریه پژوهش‌های روستایی، 10(3): 382-395.
مصلی‌نژاد، ع. 1400. اقتصاد سیاسی ایران در دوران معاصر. انتشارات دانشگاه تهران. تهران.
یوسفی، ا.، امینی، ا.م.، یادگاری، ا. و فتاحی، ا. 1396. پایداری نظام‌های حکمرانی آب زاینده‌رود در گذر توسعه. نشریه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 36: 23-48. 
Ahmadov E. 2020. Water resources management to achieve sustainable development in Azerbaijan. Sustainable Futures, 100030(2): 1-10.
Al-Khaldi F. 2014. Good Governance And Gender Equality, A thesis submitted to Johns Hopkins University in conformity with the requirements for the degree of Master of Arts in Government. PhD Thesis, Florida Atlantic University.
Bevir M. 2007. Encyclopedia of Governance, SAGE Publications, Inc.Pp:971-972.
Cars G. 2002. Urban governance, institutional capacity and social milieux. Aldershot, Hampshire, England; Burlington, VT : Ashgate.
Fukuyama F. 2013. What Is Governance? Center for Global Development 1800 Massachusetts Ave., NW Washington, DC 20036. Working Paper 314, January 2013.
Glaser B. 1992. Basics of Grounded Theory Analysis. Mill Valley, CA: Sociology Press.
Rogers P. and Hall AW. 2003. Effective water governance. Global Water Partnership Stockholm, 48p.
Rhodes R.A.W. 1996. The New Governance: Governing without Government. Political Studies, 44(4), 652–667.
United Nation. 2006. Water: A shared responcibility (Vol. 2). World Water Assissment Programme Berghahn Books.
Westraeus P. 2016. Good Governance Institutions and Economic Growth: Evidence from Sub-Saharan Africa, Bachelor’s Thesis ,Linnæus University.
Swatuk L. 2008. A Political Economy of Water. Journal of Water Alternatives, 1(1). 24-47.