بررسی پیامدهای اجرای طرح‌‏های آبیاری تحت فشار و اثر آن بر رضایت و استمرار استفاده از آن در استان قزوین

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 9، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 25، آذر 1401، صفحه 87-96   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i3.2204.1139

نویسندگان

محمد معصومی¹؛ حسین شعبانعلی فمی^{* 2}؛ حجت ورمزیاری³؛ سمیه کردعلیوند⁴

¹کارشناسی ارشد توسعه روستایی، گروه مدیریت و توسعه کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تهران، ایران

²استاد، گروه مدیریت و توسعه کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تهران، ایران

³استادیار ، گروه مدیریت و توسعه کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تهران، ایران

⁴دانشجوی دکتری مدیریت و توسعه کشاورزی، گروه مدیریت و توسعه کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

تحقیق حاضر با هدف بررسی پیامدهای اجرای طرح‌‏های آبیاری تحت فشار و اثر آن بر رضایت و استمرار استفاده از آن در استان قزوین، به روش پیمایشی انجام شد. ابزار اصلی جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامه، روش جمع‌آوری داده‌ها مطالعه اسنادی و مصاحبه و جامعه مورد مطالعه این پژوهش در برگیرنده تمام کشاورزانی بود که از سال 1394 تا پایان سال 1397 سیستم آبیاری تحت‏‌فشار را در مزارع خود پیاده کرده بودند (477=N). بر اساس جدول نمونه‌‏گیری کرجسی و مورگان حجم نمونه 214 نفر تعیین شد و برای تجزیه و تحلیل و توصیف داده‌ها علاوه‏بر آماره‌های پراکندگی و مرکزیت، از ضریب تغییرات و تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. در این تحقیق ادراک کشاورزان در سه زمینه پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و محیط‏‌زیستی ناشی از اجرای سیستم آبیاری تحت فشار بررسی شد. نتایج نشان داد، به‏‌طورکلی میانگین ادراکی کلی کشاورزان در ارتباط با این سه بعد بالاتر از مقدار متوسط بود (میانگین هر بعد بالاتر از 3). از دیدگاه پاسخگویان مهمترین پیامدهای اجتماعی اجرای سیستم‏‌های آبیاری تحت فشار «کاهش مهاجرت روستاییان»؛ «ایجاد حس رقابت سازنده بین کشاورزان برای استفاده از این سیستم‏ها» و «پایداری و استمرار شغل کشاورزی در منطقه و امید به آینده کشاورزی» است، مهمترین پیامدهای اقتصادی شامل «مدیریت مصرف بهینه آب»؛‌ «بهبود کمی تولیدات کشاورزی» و «افزایش سرمایه‏‌گذاری در مزرعه» و مهمترین پیامدهای محیط‏زیستی شامل، «امکان توزیع یکنواخت نهاده‌‏های تولید از طریق مخازن»؛‌ «افزایش حاصلخیزی خاک و پایداری منابع آب و خاک» و «امکان آبیاری در تپه ماهورها و شیب‏‌ها» بودند.

کلیدواژه‌ها

مدیریت آب؛ سیستم‌‏های آبیاری تحت فشار؛ پیامد؛ رضایت؛ استان قزوین

مراجع

امینی، ا. م. و افضلی ابرقویی، م. 1392. ارزیابی سازوکارهای مؤثر بر موفقیت بهره‌‏‏برداران در برپایی سیستم‌‏های آبیاری تحت فشار در استان اصفهان. فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 44(3): 489-500
آبابایی، ب.، سرائی تبریزی، م.، فرهادی بانسوله، ب.، سهرابی، ت. و میرزایی، ف. 1391. واسنجی مدل CERES-Barley با استفاده از روش مدل‏سازی معکوس تحت شرایط کم آبیاری. نشریه حفاظت منابع آب و خاک، 2(2): 37-48.
باریکانی، ا.، احمدیان، م. و خلیلیان، ص. 1390. بهره‏‌برداری بهینه پایدار از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی (مطالعه موردی زیربخش زراعت دشت قزوین). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 25(2): 253-262.
بشیری امانی، پ. اعظمی، م. و نادری م. ک. 1392. واکاوی به کارگیری آبیاری تحت فشار توسط کشاورزان شهرستان همدان. پایان‏نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی. دانشگاه بوعلی سینا.  https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/666d9572933916dbdf118b40d2f7eba1
پیرایش، ا.، ابراهیمی، م. ص. و عابدی کوپائی، ج. 1393 بررسی دیدگاه کشاورزان پذیرنده سیستم‏‌های آبیاری بارانی در گسترش و عدم گسترش این سیستم‏‌ها (مطالعه موردی: شهرستان بهبهان). پایان‏‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی، دانشگاه اصفهان.  https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/b49cf726ba12c5eedbb4212ca5c9b013
جلالیان، ح. 1391. تحلیل اثرات نظام‏های آبیاری نوین بر وضعیت بهره‏برداران کشاورزی در شهرستان خدابنده. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 2: 41-64.
علیزاده، ح. ع.، لیاقت، ع. و سهرابی، ت. 1393. ارزیابی سناریوهای توسعه سیستم‏های آبیاری تحت فشار بر منابع آب زیرزمینی با استفاده از مدل پویایی سیستم. نشریه حفاظت آب و خاک، 3(4): 1-15.
قاسمی، ر.، برقی، ح.، قنبری، ی. و امینی فسخودی، ع. 1391. تاثیر به‏کارگیری تکنولوژی‏های نو در کشاورزی با تاکید بر روش‏های نوین آبیاری در توسعه کشاورزی مناطق روستایی بخش کهک استان قم. پایان‏نامه کارشناسی‌ارشد. دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه‏ریزی. دانشگاه اصفهان. https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/0d59e5a7fb780bdc149ed7ea61af4bfa
کبیری، ش.، پویا، ح. و یونسی، م. 1396. بررسی میزان و دلایل افت سطح آب زیرزمینی آبخوان دشت قزوین با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). دومین کنفرانس ملی هیدرولوژی ایران. دانشگاه شهرکرد-انجمن هیدرولوژی ایران، شهرکرد.
نجفی کانی، ع. ا. و زنگانه، ا. 1392. آبیاری تحت فشار گامی در راستای توسعه کشاورزی و روستایی (نمونه موردی: روستاهای شهرستان علی آباد کتول). چشم‏انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، 8 (24): 121-132.
نظری، ع.، منافی آذر، ر. و عبدالهی، ع. 1392. ارزیابی تأثیر گسترش آبیاری تحت فشار در تغییر ساخت زراعی، الگوی کشت و راندمان تولید (مطالعه موردی: شهرستان میاندوآب). چشم‏انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، 8(25): 147-161.
Candido L.A., Coêlho G.A.G., de Moraes M.M.G.A. and Florêncio L. 2022. Review of Decision Support Systems and Allocation Models for Integrated Water Resources Management Focusing on Joint Water Quantity-Quality. Journal of Water Resources Planning and Management, 148(2): 03121001.‏
Castillo G. M. L., Engler A. and Wollni M. 2021. Planned behavior and social capital: Understanding farmers’ behavior toward pressurized irrigation technologies. Agricultural Water Management, 243: 106524.‏
 Cetin B., Yazgan S. and Tipi T. 2004. Economics of drip irrigation of olives in Turkey. Agricultural Water Management, 66(2): 145-151.‏
Krejcie R. V. and Morgan D. W. 1970. Determining sample size for research activities. Educational and psychological measurement, 30(3): 607-610.
Lecina S., Isidoro D., Playán E. and Aragüés R. 2010. Irrigation modernization in Spain: Effects on water quantity and quality-A conceptual approach. International Journal of Water Resources Development, 26(2): 265-282.
 Schoengold K. and Zilberman D. 2004. Water and development: the importance of irrigation in developing countries. Presentation, Berkeley. [Online] Available at http://are. Berkeley. Edu/courses/ARE253/2004/handouts/Bretton_Woods. Pdf (accessed 19 October 2010).‏
Wang Y.N. 2020. China's per capita water resources are only a quarter of the world average. Why are floods so frequent and serious? China Economic Weekly 31 August. http://www.ceweekly.cn/2020/0831/310921.shtml.
Ward F. A., Amer S. A., Salman D. A., Belcher W. R., Khamees A. A., Saleh H. S., Saeed A.A.A. and Jazaa H. S. 2022. Economic optimization to guide climate water stress adaptation. Journal of Environmental Management, 301: 113884.