تحلیل گفتمان انتقادی فیلم سوته‌دلان از منظر رویکرد ون لیوون

زبانشناسی و گویش های خراسان

دوره 14، شماره 3 - شماره پیاپی 28، آذر 1401، صفحه 193-215   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.79150.1129

نویسنده

محمد رضا پهلوان نژاد^*

دانشیار گروه زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی بعنوان یکی از رویکردهای تحلیل گفتمان تلاش می‌کند با طبیعی‌زدایی از متن و بررسی ساختارها و مولفه‌های گفتمان‌مدار متون، روابط قدرت و ایدئولوژی نهفته در آنها را آشکار کند. در این مقاله به اختصار رویکردهای غالب تحلیل گفتمان وابزارهای تحلیل متن بر اساس الگوی ون لیوون (1996) معرفی شدند؛ سپس به کمک مولفه‌های گفتمان‌مدار الگوی ون لیوون و با استفاده از ابزارهای گفتمانی لاکلاوموف به صورت ترکیبی به تحلیل فیلم «سوته‌دلان» به نویسندگی و کارگردانی علی حاتمی پرداخته‌شد و چگونگی شکل‌گیری گفتمان‌های دینی، قدرت، جنسیت و عقل‌گرایی و احساس‌گرایی به تفصیل مورد بررسی قرارگرفت. این پژوهش نشان می‌دهد چگونه ایدئولوژی و روابط سلطه می‌تواند در شکل‌دهی به نگرش و بینش افراد اثر گذاشته و در مناسبات و تعاملات اجتماعی آنان تجلی یابد. از نتایج دیگر تحقیق می‌توان گفت مطابق نگرش سنتی، مرد با برجسته‌سازی مفاهیمی چون فرادستی و اعمال‌کننده قدرت حق سلطه بر زن را برای خود قایل می‌باشد. بنابراین علاوه بر عواملی مانند قدرت و ایدئولوژی ، جنسیت نیز می‌تواند در برتری گفتمانی موثر باشد.

کلیدواژه‌ها

تحلیل گفتمان انتقادی؛ گفتمان ون لیوون؛ فیلم سوته‌دلان؛ مولفه‌های گفتمان‌مدار؛ ایدئولوژی

مراجع

امیدی‌اسکویی، صدیقه و ترابی، محمدعلی و دواتگری، هانیه. (1399). نظام گفتمانی تمبرهای دهه 50 از دیدگاه نشانه شناسی کاربردی برمبنای رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی ون لیوون. زبان پژوهی، 35، 267-295.

پهلوان نژاد،محمدرضاوصحراگرد،رحمان وفلاحی،محمدهادی،(1388)،شیوه های بازنمایی کارگزاران اجتماعی در نشریات دوره ی مشروطه از منظر گفتمان شناسی اجتماعی – انتقادی با عنایت به مولفه های گفتمان مدار جامعه شناسی – معنایی،مجله زبانشناسی و گویش های خراسان،ش.1

تاجیک،محمدرضا،(1378)،گفتمان و تحلیل گفتمانی،تهران:انتشارات فرهنگ گفتمان

حاجی‌زاده، مهین و پرشور، سولماز. (1399). تحلیل رمان "وطن من زجاج" یاسمینه صالح بر اساس رویکرد گفتمان انتقادی ون لیوون. پژوهشنامه نقد ادب عربی، 20، 53-75.

سجودی،فرزان،(1387)،نشانه شناسی کاربردی،ویرایش دوم،تهران:نشرعلم

سعیدنیا، گلرخ. (1396). آشنایی با نشانه شناسی اجتماعی. تئو ون لیوون، ترجمه محسن نوبخت، تهران، نشر علمی، 1395، 528 صفحه + 14. زبان و زبان شناسی، 25، 145-150.

صادقی، حسین و واثق‌عباسی، عبدالله و مشهدی، محمدامیر و آهنگر، عباسعلی. (1397). مؤلفه های جامعه شناختی داستان بهرام گور و شنگل هند در شاهنامه فردوسی (بر اساس الگوی گفتمان شناسی انتقادی ون لیوون). مطالعات شبه قاره، 34، 167-190.

عرب‌یوسف‌آبادی، عبدالباسط و برآبادی، الیاس و میرزاده، طاهره. (1396). بررسی ساخت های گفتمان مدار سورة قصص بر اساس الگوی ون لیوون. پژوهش های ادبی - قرآنی، 3، 41-62.

نظری، راضیه و میرحسینی، یحیی و کریمی، رضا. (1400). بررسی انتقادی ترجمه گروهک مجاهدین خلق (منافقین) از نهج البلاغه با تکیه بر رویکرد ون لیوون (2008). مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 16، 76-104.

یارمحمدی،لطف الله،(1379)،بهره گیری مترجم از تحلیل گفتمان،مجله مترجم،ش.32
یارمحمدی،لطف الله،(1383)،گفتمان شناسی رایج و انتقادی،تهران:انتشارات هرمس

 

Fairclough,N,(1989),Language and Power,London:Longman

Hadge,R & Kress,G,(1996),Language and Ideology,London:Routledge

Laclau,E & Moufe,C,(1985),Hegemony and Social Strategy: Toward a Radical Democratics,London:Verso

Van Dijk,T.A,(1996),Discourse,Power and Access,In coldas-couthard,C.R & Couthard,M,(Eds.),Texts and Practices:Reading in CDA,London:Routledge

Van Leeuwn,T.A, (1996). The Representation of Social Actors, In coldas-couthard,C.R & Couthard,M,(Eds.),Texts and Practices:Reading in CDA,London:Routledg