بررسی اثربخشی اجرای طرح احیا و تعادل‏‌بخشی و آسیب‏‌شناسی پروژه‌‏های طرح (مطالعه موردی: دشت اردستان-اصفهان)

آب و توسعه پایدار

مقاله 4، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 25، آذر 1401، صفحه 25-38   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i3.2211.1191

نویسندگان

زهرا کی همایون^{* 1}؛ میثم حاجی زاده²؛ فرشاد علیجانی³

¹گروه زمین شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²گروه زمین شناسی معدنی وآب، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

³استادیار هیدروژئولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

چکیده

طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشور با هدف بازایستادن روند اضافه برداشت و جبران کسری مخازن آب زیرزمینی توسط وزارت نیرو اجرایی شده است. ارزیابی اثربخشی اجرای این طرح در بسیاری از آبخوان‏‌های کشور به دلیل اجرا نشدن کامل طرح و یا نبود اطلاعات کافی انجام‌پذیر نیست. محدوده مطالعاتی اردستان یکی از دشت‏‌های پایلوت اجرای طرح احیا و تعادل‏‌بخشی آبخوان در استان اصفهان است که باتوجه ‏به داده‏‌های موجود امکان ارزیابی اثربخشی اجرای این طرح در آن وجود دارد. به‏ این ‏منظور، در پژوهش حاضر از داده‏‌های کمی آبخوان اردستان در بازه سال‌‏های 1380 تا 1400 به‏ منظور ارزیابی اثربخشی اجرای طرح احیا و تعادل‏‌بخشی در این محدوده مطالعاتی استفاده شده است. پس از بررسی مو به ‏مو کارهای تعادل‌‏بخشی انجام شده در محدوده، شامل تولید داده‌‏ها، نظارت و کنترل بهره‌‏برداری و ذخیره‌‏سازی مستقیم آب در آبخوان، تأثیر این کارها بر هیدروگراف معرف آبخوان ارزیابی شده است. نتایج نشان داد شیب منحنی تراز سطح ایستابی در سال‏‌های پس از تعادل‌‏بخشی بهبود نسبی داشته و عوامل طبیعی بیشترین تأثیر را بر این بهبود داشته است. به‌‏‏عبارت ‏دیگر، حجم صرفه‏‌جویی شده آب زیرزمینی برآمده از کارهای طرح تعادل‌‏بخشی از نظر کمی، زمانی و مکانی تاثیر ناچیزی بر کمیت آب زیرزمینی نشان داد. بررسی اجرای پروژه‌‏‏های طرح احیا و تعادل‌‏بخشی در محدوده اردستان نشان داد، عملکرد در برخی از پروژه‌‏ها صفر بوده و در سایر موارد نیز طرح‌‏ها به‌‏طور نیمه‌‏کاره اجرا شدند. در پایان، اجرای هر یک از پروژه‏‌ها براساس داده‏‌های موجود آسیب‌‏شناسی شده و دلایل موفق نشدن اثربخشی طرح احیا بررسی شد.

کلیدواژه‌ها

احیا و تعادل‏‌بخشی؛ منابع آب زیرزمینی؛ هیدروگراف معرف؛ آبخوان اردستان

مراجع

بیات، م.ج.، جوادی، س.، هاشمی شاهدانی، م.، حسنی، ی. و بنی‏حبیب، م.ا. 1399. تعادل‌بخشی آبخوان با روش‏‏‌‏های برنامه‌‏ریزی غیرخطی و برنامه‏‌ریزی مثبت ریاضی در دشت قزوین. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 4(14): 1336-1347.
حسینی جلفان، م.، هاشمی شاهدانی، م. و جوادی، س. 1399. ارزیابی میزان تأثیرگذاری سامانه کنترل خودکار توزیع آب سطحی کشاورزی به‏‌منظور کاهش برداشت و تعادل‏‌بخشی آبخوان در شرایط کم‌‏آبی (مطالعه موردی: کانال اصلی شبکه آبیاری قزوین)، نشریه آب و آبیاری، 10(2): 281-299.
خدادادی، م. 1400. ارزیابی طرح احیا و تعادل‌‏بخشی آب‏‌های زیرزمینی دشت شهریار با تأکید بر کنتورهای هوشمند. پایان‏‌نامه کارشناسی‌ارشد هیدروژئولوژی، دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
رضایی، س.، جوادی، س. و کاردان‏مقدم، ح. 1399. ارزیابی راهکارهای مدیریت منابع آب زیرزمینی با استفاده از رویکرد اجزای محدود در شبیه‌‏سازی عددی. هیدروژئولوژی، 5(2): 32-42.
زنگنه، م.، سرائی تبریزی، م.، خسروجردی، ا. و صارمی، ع. 1400. اثربخشی راهکارهای تعادل‌‏بخشی منابع آب زیرزمینی برای کنترل فرونشست (مطالعه موردی: محدوده مطالعاتی ورامین). مجله تحقیقات آب و خاک ایران، 52(7): 1736-1751.
شرکت آب منطقه‌‏ای استان اصفهان. 1397. اطلاعات آماربرداری سراسری سال 1397، معاونت حفاظت و بهره‌‏برداری شرکت آب منطقه‏‌ای استان اصفهان. اصفهان.
شرکت آب منطقه‏ای استان اصفهان. 1399-الف. آمار خلاصه وضعیت محدوده‌‏های مطالعاتی استان اصفهان، معاونت حفاظت و بهره‌‏برداری شرکت آب منطقه‏‌ای استان اصفهان. اصفهان.
شرکت آب منطقه‌‏ای استان اصفهان. 1399-ب. گزارش اندازه‏‌گیری منابع آب زیرزمینی محدوده مطالعاتی اردستان (4801). معاونت حفاظت و بهره‌‏برداری شرکت آب منطقه‌‏ای استان اصفهان. اصفهان.
عدالت، ع.، خداپرست، م. و محمدرجبی، ع. 1400. بررسی اثرات تغییر تراز آب زیرزمینی آبخوان بر پدیده فرونشست و راهکارهای تعادل‏‌بخشی آبخوان (مطالعه موردی؛ دشت علی آباد قم). نشریه مهندسی عمران امیرکبیر، 53(5): 1-22.
عمیدپور، ز. و غلامی سفیدکوهی، م.ع. 1399. تأثیر سیستم آبیاری نوین بر تعادل‏‌بخشی به منابع آب زیرزمینی. پنجمین همایش ملی دانش و فناوری علوم کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‏زیست. موسسه سام ایرانیان، تهران.
مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان. 1398. اطلس نیاز آبی خالص محصولات زراعی و باغی استان اصفهان. سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان.
معاونت آب و آبفا وزارت نیرو. 1394. مجموعه دستورالعمل‏‌های طرح احیا و تعادل‏بخشی منابع آب زیرزمینی، دفتر نظام‏‌های بهره‌‏برداری و حفاظت آب و آبفا وزارت نیرو.
معاونت حفاظت و بهره‏‌برداری شرکت مدیریت منابع آب ایران. 1395. دشت‌‏های ممنوعه کشور، شرکت مدیریت منابع آب ایران.
میرحاجی، ن. 1399. ارزیابی اثربخشی اقدامات طرح احیا و تعادل‌‏بخشی بر کمیت منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی دشت خوی). دومین کنفرانس ملی پژوهش‌‏های دانش‏بنیان در علوم زمین. دانشگاه شهید چمران، اهواز.
مهندسین مشاور آبگستران میهن. 1396. طرح مطالعات جامع پساب استان اصفهان، برنامه‌‏ریزی منابع و مصارف پساب فاضلاب تصفیه‏‌خانه اردستان. معاونت طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌‏ا‌ی استان اصفهان.
Boni R., Teatini P., Zoccarato C., Guardiola-Albert C., Ezquerro P., Bru G., Tomás R., Valdes-Abellan J., Pla C., Navarro-Hernández M.I. Elçi A. Çaylak B. Hakan Ören A. Shatanawi KH. Hind Mohammad A. Abu Hajar H. Letterio T. Genovesi R. Hreisha H. Al-Mimi Q. and Meisina C. 2022. Stakeholders’ Perspective on Groundwater Management in Four Water-Stressed Mediterranean Areas: Priorities and Challenges. Land, 11: 738.
Dangar S., Asoka A. and Mishra V. 2021. Causes and implications of groundwater depletion in India: A review. Hydrology, (596): 126103.
Hasan M.R., Mostaf M.G., Rahman N., Saiful Islam S. and Islam M. 2018. Groundwater Depletion and its Sustainable Management in Barind Tract of Bangladesh. Environmental Sciences, 12: 247-255.
Lall U., Josset L. and Russ T. 2020. A Snapshot of the World's Groundwater Challenges. Annual Review of Environment and Resources, (45)1: 171-194.
Senthilkumar M. and Gnanasundar D. 2022. Aquifer characterization and hydrogeological modeling for devising groundwater management strategies for the Chennai aquifer system, southern India. Environment Earth Science, 81: 187.
Turner S.W.D., Hejazi M,. Yonkofski C., Kim S.H. and Kyle P. 2018. Influence of groundwater extraction costs and resource depletion limits on simulated global nonrenewable water withdrawals over the twenty‐first century. Earth's Future, 7: 123–135.