پیش‌بینی اشتیاق تحصیلی براساس عملکرد خانواده و تاب‌آوری تحصیلی در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 8، دوره 19، شماره 3 - شماره پیاپی 41، مهر 1401، صفحه 262-239   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.80317.1286

نویسندگان

فرزانه غریبی^{* 1}؛ ساره فضلی²؛ عطیه غریبی³

¹دکتری برنامه‌ریزی درسی، گروه علوم تربیتی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

²کارشناسی‌ارشد روان‌شناسی، آموزگار آموزش و پرورش استان مرکزی، آموزش و پروش شازند، اراک، ایران

³کارشناسی‌ارشد روان‌شناسی بالینی، آموزگار آموزش و پرورش استان مرکزی، آموزش و پروش ناحیۀ 2 اراک، اراک، ایران

چکیده

اشتیاق تحصیلی نوعی سرمایه‌گذاری روان‌شناختی و تلاش مستقیم برای یادگیری، فهمیدن و تسلط بر دانش و مهارت‌های موردنیاز است و می‌تواند عاملی برای تبیین افت و شکست تحصیلی باشد؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر، پیش‌بینی اشتیاق تحصیلی براساس عملکرد خانواده و تاب‌آوری تحصیلی در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 1402-1401 بود. روش تحقیق توصیفی و همبستگی و از پژوهش‌های کاربردی بود. جامعه آماری این تحقیق همه دانش‌آموزان پایه پنجم ابتدایی شازند بودند که با روش نمونه‌گیری تصادفی و با استفاده از جدول کرجسی و مورگان، 232 نفر از آنان انتخاب شدند. برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه‌های اشتیاق تحصیلی (شوفر، 2002)، تاب‌آوری  تحصیلی (ساموئلز، 2004) و پرسشنامه عملکرد خانواده (اپشتاین و همکاران، 1983) استفاده شد. داده‌ها با استفاده از روش‌های آماری آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه به شیوه هم‌زمان تحلیل شدند. نتایج نشان داد، بین تاب‌آوری با اشتیاق تحصیلی رابطه معنادار مستقیم وجود دارد. همچنین در عملکرد خانواده، بین مؤلفه همراهی عاطفی و ارتباط با اشتیاق تحصیلی رابطه معنادار و مستقیم وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون دو متغیر عملکرد خانواده و تاب‌آوری نشان داد، مؤلفه ارتباط از متغیر عملکرد خانواده و تاب‌آوری قدرت تبیین اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان  را دارند. ازآنجاکه اشتیاق تحصیلی را می‌توان از عملکرد خانواده و تاب‌آوری که از تأثیر مستقیم رفتارهای والدین در دانش‌آموزان شکل می‌گیرد پیش‌بینی کرد، با آموزش خانواده‌ها می‌توان در افزایش این سازه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر مؤثر بر موفقیت دانش‌آموزان گام مؤثری برداشت.
 

کلیدواژه‌ها

اشتیاق تحصیلی؛ تاب‌آوری؛ عملکرد خانواده؛ دانش‌آموزان ابتدایی

مراجع

1. ابولمعالی، خ.، هاشمیان، کی.، و اناری، ف. (1390). تعیین سهم مولفه‌های ادراک محیط- کلاس درس در پیش‌بینی درگیری تحصیلی دانش‌آموزان دختر مقطع متوسط شهر تهران. فصلنامه اندیشه‌های تازه در علوم تربیتی، 3(7)، 33-19.
2. اسدیان، س.، و پیری، م. (1390). رابطه بین عملکرد خانواده و کفایت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سلماس، مجله علوم رفتاری، 3(9)، 41-25.
3. اقدامی، ز .(1397). نقش واسطه‌ای هوش هیجانی در رابطه سبک‌های فرزندپروری و تاب‌آوری. مقاله ارائه‌شده در ششمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی ایران، تهران.
4. امینی، ب. (1391). اثربخشی آموزش خودکارآمدی بندورا بر انگیزش تحصیلی و اشتیاق تحصیلی دانشگاه تهران (پایان‌نامه منشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران، تهران، ایران.
5. بخشی، ن.، و فوالدچنگ، م. (1397). رابطه جوّ مدرسه و تاب‌آوری تحصیلی: نقش واسطه‌ای سرزندگی تحصیلی. مجله مطالعات روانشناسی تربیتی،  15(30)، 51-80.
6. تامیلسون، ب. (1383). راهنمای سنجش خانواده (بهاری، مترجم). تهران: انتشارات تزکیه.
7. ترکزاد، م. (1393). رابطه جو عاطفی خانواده با عملکرد تحصیلی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر متوسطه (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، شیراز، ایران.
8. سماوی، س. ع.، ابراهیمی، ک.، و جاودان، م. (1395). بررسی رابطه درگیری‌های تحصیلی، خودکارآمدی و انگیزش تحصیلی با پیشرفت تحصیلی در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر بندرعباس، راهبردهای شناختی در یادگیری، 4 (7)، 71-92.
9. سوری، م. (1393). اثربخشی مشاوره گروهی با رویکرد شناختی- رفتاری با تاب‌آوری و درگیری تحصیلی دانش‌آموزان دبیرستان پایه دوم (پایان نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران، تهران، ایران.
10. شریف‌زاده، م. (1393). بررسی رابطه شایستگی اجتماعی با ویژگی‌های خانواده در دانش‌آموزان دوره ابتدایی شهرستان نقده. مقاله ارائه شده در اولین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی و روانشناسی آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی ایران، تهران.
11. صابر، س.، و شریفی، ح. پ. (1393). پیش‌بینی ابعاد درگیری تحصیلی براساس سبک‌های هویت در دانش‌آموزان دختر پایه اول دبیرستان‌های دولتی تهران. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 38، 85-72.
12. صفوت، م. ب.، و فروتن جهرمی، م. ب. (1394). بررسی رابطه بین الگوهای ارتباطی خانواده و احساس کفایت و دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان داراب. مقاله ارائه شده در کنفرانس جهانی افق‌های نوین در علوم انسانی آینده‌پژوهی و توانمندسازی شیراز، گروه پژوهش شرکت ایده بازار صنعت سبز، شیراز، ایران.
13. عسگری، پ.، صفرزاده، س.، و قاسمی ‌مفرد، م. (1390). رابطه جوّ عاطفی خانواده و جهت‌گیری مذهبی با گرایش به اعتیاد.مطالعات اسلام و روانشناسی، 5(8) ، 7-26.
14. فرهادی، ع.، ساکی، ک.، قدم‌پور، ع.، خلیلی، ز.، و چهری، پ. (1395). پیش‌بینی ابعاد درگیری تحصیلی براساس مؤلفه‌های سرمایه روان‌شناختی دانشجویان. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 2(9)، 133-128.
15. قاسمی، ز.، مکتبی، غ. ح.، و حاجی یخچالی، ع. (1396). رابطه انسجام خانواده، حمایت تحصیلی و تاب‌آوری تحصیلی با پیوند با مدرسه و مؤلفه‌های آن. روانشناسی خانواده، 2(4) ، 102-108.
16. گنجی. ح. (1378). بهداشت روانی. تهران: ارسباران.
17. محمدی‌فر، م. ع.، کاظمی، س.، و زارعی مته، ک. (1395). نقش عملکرد خانواده و خودکارآمدی در سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان ، مجله روانشناسی مدرسه، 5(4)، 131-117.
18. معماریان، آ. (1389). اثر بخشی مداخلات چند بعدی مارتین بر انگیزه و درگیری تحصیلی دانش‌آموزان دختر دوره راهنمایی شهر اصفهان (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه پیام نور تهران، تهران، ایران.
19. نجار، ز. (1393). رابطه بین عملکرد خانواده و خودکارآمدی با خودپنداره دانش‌آموزان. مقاله ارائه‌شده در کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی و مطالعات رفتاری، تهران، ایران.

 

20. Archambault, I., Janosz, M., Fallu, J. S., & Pagani, L. S. (2009). Student engagement and its relationship with early high school dropout. Journal of Adolescence, 32(3), 651-670.
21. Close, W., & Solberg, S. (2008). Predicting achievement, distress, and retention among lower-income Latino youth. Journal of Vocational Behavior, 72(1), 31-42.
22. Closson, L. M., & Boutilier, R. R. (2017). Perfectionism, academic engagement, and procrastination among undergraduates: The moderating role of honors student status. Learning and Individual Differences, 57, 157-162.
23. Cocorada, E. (2016). Achievement emotions and performance among university students. Bulletin of the Transilvania University of Brasov Series VII: Social Sciences Law, 9(2), 119-28.
24. Cong, X., Hosler, A. S., Tracy, M., & Appleton, A. A. (2020). The relationship between parental involvement in childhood and depression in early adulthood. Journal of Affective Disorders, 273, 173-182.
25. Costa, P. T., & Mccrae, R. R. (1992). The five-factor model of personality and its relevance to personality disorders. Journal of Personality Disorders, 6, 343-359.
26. De Feyter, J. J., Parada, M. D., Hartman, S. C., Curby, T. W., & Winsler, A. (2020). The early academic resilience of children from low-income, immigrant families. Early Childhood Research Quarterly, 51, 446-461
27. Doğulu, C., Ikizer, G., & Karanci, A. N. (2021). A psychosocial perspective on community resilience and preparedness in the context of earthquakes in Turkey. Geological Society, London, Special Publications, 501(1), 405-423.‌
28. Durán, A., Extremera, N., Rey, L., Fernández-Berrocal, P., & Montalbán, F. M. (2006). Predicting academic burnout and engagement in educational settings: Assessing the incremental validity of perceived emotional intelligence beyond perceived stress and general self-efficacy. Psicothema, 158-164.
29. Foster, T. A. (2013). An exploration of academic resilience among rural students living in poverty (Unpublished doctoral dissertation). School of Education, Piedmont College, Demorest, America.
30. Fredricks, J. A., Blumenfeld, P. C., & Paris, A. H. (2004). School engagement: potential of the concept, state of the evidence. Review of Educational Research, 74(1), 59-109.
31. Harnish, R. (2014). Student resilience and academic performance. Recruhtment & Retention Higher Education, 11, 19.
32. Kocak, R., & Boyaci, M. (2010). The predictive role of basic ability levels and meta cognitive strategies of students on their academic success. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2, 769-72.
33. Lee, J., & Shute, V. J. (2010). Personal and social-contextual factors in K–12 academic performance: An integrative perspective on student learning. Educational Psychologist, 45(3), 185-202.
34. Lianos, P. G. (2015). Parenting and social competence in school: The role of preadolescents' personality traits. Journal of Adolescence, 41, 109-120.
35. Martin, A. J., & Marsh, H. W.(2006). Academic resilience and its psychological and educational correlates: A construct validity approach. Psychology in the Schools, 43(3), 267-281.
36. Reeve, J., & Tseng, C. (2011). Agency as a forth aspect of student engagement during activities. Continuing Education Psychology; 36, 257-67.
37. Saklofske, D. H., Austin, E. J., Mastoras, S. M., Beaton, L., & Osborne, S. E. (2012). Relationships of personality, affect, emotional intelligence and coping with student stress and academic success: Different patterns of association for stress and success. Learning and Individual Differences, 22(2), 251-257.‌
38. Sattler, K., & Gershoff, E.(2019). Thresholds of resilience and within-and cross-domain academic achievement among children in poverty. Early childhood research quarterly, 46, 87-96
39. Shim, S. S., Rubenstein, L. D., & Drapeau, C. W. (2016). When perfectionism is coupled with low achievement: The effects on academic engagement and help seeking in middle school. Learning and Individual Differences, 45, 237–244.
40. Skinner, E. A., Kinderman, T. A., & Furrer, C .(2009). A motivational perspective on engagement and disaffection: Conceptualization and assessment of children’s behavioral and emotional participation in academic activities in the classroom. Educational and Psychological Measurement, 69, 493-525.
41. Smith, N. A., Brown, J. L., Tran, T., & Suárez‐Orozco, C. (2020). Parents, friends and immigrant youths’ academic engagement: A mediation analysis. International Journal of Psychology, 55(5), 743-753.
42. Veiga, F. H. (2016). Assessing student En-gagement in School: Development and vali-dation of a four-dimensional scale. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 217, 813 –819
43. Zhang Y., Qin X. & Ren P., (2018). Adolescents' academic engagement mediates the association between Internet addiction and academic achievement: The moderating effect of classroom achievement norm. Computers in Human Behavior, 89, 299-3.