مدل‌سازی آماری رابطۀ بین شیب قرار رسوبات و شیب دامنۀ نبکاها (مطالعه موردی: نبکاهای کویر ابراهیم‌آباد سیرجان)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 10، دوره 20، شماره 3 - شماره پیاپی 40، مهر 1401، صفحه 299-281   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.80433.1230

نویسندگان

صادق کریمی¹؛ محسن پورخسروانی^{* 2}

¹دانشیار آب و هواشناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

²دانشیار ژئومورفولوژی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

تنوع پوشش گیاهی و هم‌زیستی آن با فرایندهای ژئومورفولوژیک تأثیر مهمی بر تعادل مناظر طبیعی دارد؛ بر همین اساس، این پژوهش سعی دارد اختلاف موجود بین شیب تعادلی نبکاهای مختلف و شیب قرار رسوبات در منطقه مطالعاتی را به‌صورت کمّی اندازه‌گیری و مقایسه کند؛ بدین‌منظور ابتدا شیب قرار رسوبات در منطقه تعیین شد. سپس نبکاهای نمونه در امتداد 10 ترانسکت که کل منطقه را پوشش می­داد، انتخاب شد و شیب دامنه نبکا توسط شیب‌سنج در جهات چهارگانه شمال، جنوب، شرق و غرب به درصد اندازه‌گیری شد. پس از آن، متوسط شیب دامنه نبکا محاسبه شد. درنهایت، ارتباط بین شیب دامنه نبکاها و شیب قرار رسوبات با استفاده از مدل­های آماری ارزیابی و تحلیل شد. بررسی نبکاهای منطقه موردمطالعه مبین وجود چهار نوع نبکا براساس نوع گونه گیاهی است. نتایج آزمون تجزیه واریانس، اختلاف معناداری بین شیب تعادلی نبکاهای گونه­های مختلف نشان می­دهد. نتایج آزمون مقایسه میانگین­ها براساس فاکتورهای شیب تعادلی نبکاها و شیب حد رسوبات منطقه دو گروه متمایز را نشان می­دهد؛ به این صورت که در سطح احتمال خطای یک درصد (01/0α<) گروه اول شامل نبکاهای گونه­های درختچه گز، گل گزی و اشنان وگروه دوم شامل نبکاهای گونه خار شتر و شیب حد رسوبات منطقه مطالعاتی است. نتایج گروه‌بندی براساس شیب تعادلی نبکا بیانگر عملکرد متفاوت گونه خارشتر در مقایسه با سایر گونه­هاست که علت این اختلاف در مکانیسم تطابقی این گونه در مواجهه با تنش فرایند بادرفتی است. نتایج آنالیز واریانس میانگین شیب جهات مختلف دامنه نبکاهای گونه­های گیاهی مختلف نشان می‌دهد، متوسط شیب جهات مختلف دامنه نبکا در گونه خارشتر در سطح یک درصد (01/0 < α) معنادار شده است. به‌طورکلی، میانگین شیب هریک از جهات چهارگانه در نبکاهای گونه خارشتر یکسان نیست؛ یعنی نبکاهای گونه خارشتر در مقایسه با نبکاهای گونه­های دیگر نامتقارن­تر هستند؛ بنابراین شکل رویشی گیاهان نقش مهمی در ایجاد مورفولوژی چشم‌انداز ناهمواری نبکاها ایفا می­کند.
 

کلیدواژه‌ها

شکل رویشی؛ شیب تعادلی؛ شیب قرار؛ نبکا؛ کویر ابراهیم‌آباد؛ سیرجان

مراجع

1. باقریه نجار، م. ب. (1377). مقدمه­ای بر بوم‌شناسی. گرگان: انتشارات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
2. پورخسروانی، م.، ولی، ع.، و محمودی محمدآبادی، ط. (1394). تحلیل مقایسه­ای مدل­های آماری و شبکه عصبی مصنوعی جهت برآورد حجم رسوبات نبکاها (مطالعه موردی: نبکاهای درختچه گز در کویر ابراهیم‌آباد سیرجان). فصلنامه پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، 4(1)، 29-17.
3. پورخسروانی، م.، ولی، ع.، و موحدی، س. (1389). گروه‌بندی مقایسه­ای نبکاهای، سیدلیتزیا فلوریدا، روماریاتورکستانیکا و الحاجی مانیفرا بر اساس عملکرد فرم­های رویشی گیاهان در منطقه خیر آباد سیرجان. فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، 31 (1)، 158-137.
4. رفاهی، ح. (1388). فرسایش بادی و کنترل آن (چاپ اول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. علایی طالقانی، م. (1384). ژئومورفولوژی ایران. تهران: نشر قومس.‏
6. کلینسلی، د. (1381). کویرهای ایران (ع. عباس پاشایی، مترجم). تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
7. محمودی، ف. (1382). ژئومرفولوژی دینامیک. تهران: انتشارات پیام نور.
8. مظفریان، و. (1382). فرهنگ نام­های گیاهان ایران. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
9. موسوی، س. ح.، معیری، م.، و ولی، ع. (1391). انتخاب مناسب‌ترین نوع گونه گیاهی نبکا برای تثبیت ماسه‌های روان با استفاده از مدل AHP (مطالعه موردی: ریگ نجارآباد، شمال شرق طرود). مجله محیط شناسی، 38(1)، 116-105.
10. نگهبان، س.، یمانی، م.، مقصودی، م.، و عزیزی، ق. (1392). بررسی تراکم، ژئومورفولوژی و پهنه­بندی ارتفاعی نبکاهای حاشیة غربی دشت لوت و تأثیرات پوشش گیاهی بر مورفولوژی آنها. پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، 4(1)، 42-17.

 

11. Andreas, C., & Baas, W. (2007). Complex systems in Aeolian geomorphology. Geomorphology, 91(13), 311–33.
12. Hersen, P. (2004). On the crescentic shape of barchan dunes. The European Physical Journal, 37(3), 507–514.
13. Hesp, P. A. (1981). The formation of shadow dunes. Petrol, 51(6), 101-112.
14. Hesp, P., & Mclachlan, A. (1999). Morphology, dynamics, ecology and founa of Arctotheca populifolia and Gazania rigens nebkha dunes. Journal of arid Environments, 44(3), 155-17.
15. Hesp, P.A., & Smyth, T.A.G. (2017). Nebkha flow dynamics and shadow dune formation. Geomorphology, 282(21), 27–38.
16. Jasem, M., & Al-Awadhi, A. (2014). The effect of a single shrub on wind speed and nabkhas dune development: A case study in Kuwait. International Journal of Geosciences, 5(2), 20-26.
17. Jianhui, D., Ping, Y., & Yuxiang, D. (2010). The progress and prospects of nebkhas in arid areas. Journal of Geography Scince, 20(5), 712-728.
18. Lancaster, N., & Baas A.C.W. (1998). Influence of vegetation cover on sand transport by wind: field studies at Owens Lake, California. EarthSurface Processes and Landforms, 23(7), 69–82.
19. Langford, R. P. (2003). Nabkha (coppice dune) fields of south-central New Mexico. Journal of Arid Environments, 46(9), 25-41.
20. Lili, L., Xunming, W., Eerdun, H., & Ting, H. (2013). Nebkha (coppice dune) formation and significance to environmental change reconstructions in arid and semiarid areas. Journal of Geographical Sciences, 23(2), 344-358.
21. Mayaud, J. R., Wiggs, G. F. S., & Bailey, R. M. (2017). A field-based parameterization of wind flow recovery in the lee of dryland plants. Earth Surface Processes and Landforms, 42(11), 378–386.
22. Stallins, J.A. (2006). Geomorphology and ecology: Unifying themes for complex systems in biogeomorphology. Geomorphology, 77(23), 207–216.
23. Yong Zhong, Su., Rong, Y., ZhiHui, Zh., & Ming, W. D. (2012). Distribution and characteristics of Nitraria sphaerocarpa nebkhas in a Gobi habitat outside an oasis in Hexi Corridor region, China. Sciences in Cold and Arid Regions, 4(4), 288–295.
24. Zhang, Z. C., Han, L. Y., Pan, K. P., Dong, Z. B., Liang, A., Nan, L., Li, X. C., .., & Li, C. (2022). Dune morphology in the Gobi deserts of northern China and potential implications for dust emission. Sedimentology, 67(2), 1-29.