پهنه‌بندی گسترة خطر فرونشست زمین در دشت سراب، با بهره‌گیری از الگوریتم‌های تحلیل چند معیاره MARCOS و CODAS

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 7، دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 44، بهمن 1401، صفحه 149-172   

نوع مقاله: ویژه نامه (چالش جهانی فرونشست زمین: مدیریت بحران یا بحران مدیریت)

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2023.79331.1291

نویسندگان

صیاد اصغری سراسکانرود^{* 1}؛ الناز پیروزی²؛ لیلا آقایاری³

¹استاد ژئومورفولوژی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دکتری ژئومورفولوژی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

یکی از مخاطرات پیش روی دشت­های کشور، مخاطره فرونشست است که سبب بروز مشکلات و معضلات فراوان در زمین­های کشاورزی، جاده­ها، خطوط انتقال نیرو و انرژی می­گردد. دشت سراب نیز در طی سال­های اخیر با افت شدید سطح آب زیرزمینی مواجه بوده که این عامل سبب گردیده تا این منطقه در معرض وقوع مخاطره فرونشست قرار گیرد. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل مهم‌ترین عوامل دخیل در ایجاد خطر فرونشست دشت سراب و مشخص کردن سطوح مستعد که احتمالاً در آینده درگیر فرونشست خواهند شد، با بهره‌گیری از الگوریتم­های چند معیاره MARCOS و CODAS است. با توجه به نتایج حاصل از پهنه­بندی خطر فرونشست؛ معیار­های عمق آب، کاربری اراضی و شیب؛ به ترتیب با ضریب وزنی 194/0، 171/0 و 159/0، مهم‌ترین عوامل دخیل در ایجاد خطر فرونشست محدوده مطالعاتی می­باشند. با توجه به خروجی حاصل از روش MARCOS، به ترتیب؛ 50/167 و 09/276 کیلومتر­مربع از مساحت دشت سراب و طبق نتایج حاصل از به‌کارگیری روش CODAS، 13/187 و 03/279 کیلومتر­مربع از مساحت محدوده، در طبقۀ پرخطر و بحرانی قرار دارد. به‌علاوه، نقشه مستخرج از الگوریتمMARCOS و CODAS با عمق سطح آب چاه­ها به ترتیب؛ دارای مقدار ضریب همبستگی 77/ و 81/0 می­باشند و بین خروجی هر دو روش با نقشه سطح آب همبستگی دیده می­شود. به نظر می­رسد، نتایج حاصل از مطالعه حاضر، می­تواند به مدیران سازمانی و برنامه­ریزان منابع اراضی و خاک، در زمینة حفاظت و مدیریت منابع آبی و مخاطرات طبیعی و جلوگیری از تخریب سرزمین کمک شایانی نماید.

کلیدواژه‌ها

فرونشست؛ پهنه‌بندی؛ دشت سراب؛ الگوریتم‌های تحلیل چند معیاره

مراجع

ابراهیمی، عطرین؛ قاسمی، افشان؛ گنجائیان، حمید؛ 1399. پایش میزان فرونشست محدوده شهری پاکدشت با استفاده از روش تداخل سنجی راداری. جغرافیا و روابط انسانی. دوره دوم. شماره 4. صص 29-41. 20.1001.1.26453851.1399.2.4.3.1

اسفندیاری، فریبا؛ قراچورلو، مرتضی؛ عبادی، الهامه؛ 1397. ارزیابی و برآورد تغییرات مکانی سطح آب زیرزمینی در دشت سراب با استفاده از روش‌های مختلف درون‌یابی. فصلنامه جغرافیا و توسعه. دوره شانزدهم. شماره 51. صص 80-65.   https://doi.org/10.22111/GDIJ.2018.3860

اصغری سراسکانرود، صیاد؛ فعال نذیری، مهدی؛ الناز، پیروزی؛ 1401. پهنه­بندی گسترة خطر فرونشست زمین در دشت مرکزی استان البرز با بهره­گیری از تکنیک تداخل­سنجی راداری و الگوریتم تحلیل چندمعیارۀ ARAS. اکوهیدرولوژی. دوره نهم. شماره 2. صص 371-353.

 https://doi.org/10.22059/IJE.2022.336590.1596

تلسچی امیرخیزی، مهناز؛ دلیر حسن­نیا، رضا؛ حقیقت جو، پرویز؛ مجنونی هریس، ابوالفضل؛ 1398. تعیین کیفیت آب چاه‌های کشاورزی دشت سراب جهت استفاده در سیستم‌های‌ آبیاری تحت‌فشار. دانش آب‌وخاک. دوره بیست و نهم. شماره 2. صص 198-185. https://water-soil.tabrizu.ac.ir/article_9328.html

جهانگیری، عباس؛ 1399. تحلیل روند آبرسانی به شهر­ها و روستا­های ایران و دفع فاضلاب از آن­ها طی سال­های 91 تا 97 با استفاده از رویکرد ترکیبی تصمیم‌گیری چند شاخصه. تصمیم­گیری و تحقیق در عملیات. دوره 5. شماره 2. صص 248-233. https://doi.org/10.22105/dmor.2020.239925.1184

جهانگیری، عباس؛ 1400. انتخاب بهترین فرآیند تصفیۀ فاضلاب در شهر فرمهین با استفاده از تصمیم­‌گیری چند شاخصه. تصمیم­گیری و تحقیق در عملیات. دوره ششم. شماره ویژه. صص 1-11. https://doi.org 10.22105/dmor.2021.272429.1508

حبیب زاده، محمد صادق؛ سرکارگر اردکانی، علی؛ المدرسی، سید علی؛ 1392. بررسی فرونشست زمین در شهریار با استفاده از تکنیک D-SAR. استاد راهنما استاد سید علی المدرسی. پایان نامه عمران و محیط‌زیست. دانشگاه آزاد اسلامی یزد. https://ganj.irandoc.ac.ir/

روستایی، شهرام؛ رضایی مقدم، محمدحسین؛ یاراحمدی، جمشید؛ نجف وند، سمیرا؛ 1401. بررسی مناطق مستعد ریسک فرونشست زمین در اثر افت سطح آب زیرزمینی با استفاده از روش FUZZY-AHP (مطالعه موردی: دشت شبستر-صوفیان). پژوهش­های ژئومورفولوژی کمّی. انتشار آنلاین از 1 خرداد 1401. https://doi.org/10.22034/GMPJ.2022.329254.1334

سایت سازمان نقشه­برداری کشور؛ 1400. گزارش جامع بررسی مناطق فرونشست استان آذربایجان­شرقی بر اساس پردازش­های راداری و ژئودتیک. https://ncc.gov.ir/

شریفی کیا، محمد؛ 1391. تعیین میزان و دامنه فرونشست زمین به کمک روش تداخل­سنج راداری در دشت نوق- بهرامان. مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا. دوره شانزده. شماره 3. صص 73-55. http://hsmsp.modares.ac.ir/article-۲۱-۵۰۷۶fa.html

شریفی کیا، محمد؛ افضلی، عباسعلی؛ شایان، سیاوش؛ 1394. استخراج و ارزیابی اثرات پدیده‌های ژئومورفولوژیک ناشی از فرونشست در دشت دامغان. پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی. دوره چهارم. شماره 2. صص 60-74. 20.1001.1.22519424.1394.4.2.5.0

شفیعی، نجمه؛ مختاری، لیلاگلی؛ امیر احمدی، ابوالقاسم؛ زندی، رحمان؛ 1399. بررسی فرونشست آبخوان دشت نورآباد با استفاده از روش تداخل سنجی راداری. پژوهش­های ژئومورفولوژی کمّی. دوره هشتم. شماره 4. صص 93-111. https://doi.org/10.22034/GMPJ.2020.106424

شیرانی، کورش؛ پسندی، مهرداد؛  ابراهیمی، بابک؛ 1400. بررسی فرونشست زمین در دشت نجف‌آباد اصفهان با استفاده از تکنیک تداخل‌سنجی تفاضلی راداری. مجله علوم آب‌وخاک. جلد بیست و پنجم. شماره 1. صص ۱۲۷-۱۰۵. https://doi.org/10.47176/jwss.25.1.147214

صدری­کیا، منصوره؛ 1401. پایش فرونشست زمین با تحلیل سری زمانی پراکنش­گرهای دائمی و تغییرات تراز آب زیرزمینی؛ (مطالعه موردی دشت سراب). تحقیقات منابع آب ایران. دوره هیجده. شماره 2. صص 18-1. 20.1001.1.17352347.1401.18.2.1.1

فرزین کیا، ربابه؛ امیراحمدی، ابوالقاسم؛ زنگنه اسدی، محمدعلی؛ زندی، رحمان؛ 1400. پهنه‌بندی خطر فرونشست زمین در دشت جوین با استفاده از مدل تحلیل شبکه‌ای_ فازی. فضای جغرافیایی. جلد بیست و یکم. شماره74. صص ۷۱-۵۱. http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-3420-fa.html

قربانی، خلیل؛ سالاری‌جزی، میثم؛ فرنیا، الناز؛ 1397. ارزیابی روش کریجینگ بیزین تجربی در پهنه‌بندی تراز آب زیرزمینی. مجله پژوهش‌های حفاظت آب‌وخاک. دوره بیست‌وپنج. شماره 1. صص 182-165. https://doi.org/ 10.22069/JWSC.2018.13571.2826

کماسی، مهدی؛ گودرزی، حسام؛ بهنیا، امین؛ 1396. بررسی روند نوسانات مکانی-زمانی سطح ایستابی آب‌های زیرزمینی به روش ماشین بردارپشتیبان(SVM)  و کریجینگ (kriging) مطالعه موردی دشت سیلاخور. پژوهش‌های حفاظت آب‌وخاک. دوره بیست‌وچهار. شماره 4. صص 209-195. https://doi.org/10.22069/JWSC.2017.11640.2611

کیانی، فاطمه؛ عابدینی، موسی؛ احمدزاده، غلامرضا؛ 1397. بررسی ارتباط فرونشست زمین و افت سطح آب‌های زیرزمینی در شهرستان کرج با استفاده از روش تلفیق وزنی در محیط GIS. کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام. تبریز. صص 8-1. https://civilica.com/doc/775262

منتظریون، مریم؛ اصلانی، فرشته؛ 1398. ارزیابی خطر فرونشست با به‌کارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی در پهنه استان­های تهران و البرز. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران. دوره نهم. شماره 1. صص 13-1. 20.1001.1.23225955.1398.9.1.3.2

ناموری، محمد؛ صدری کیا، منصوره؛ 1399. پایش فرونشست دشت سراب با استفاده از تحلیل سری زمانی مبتنی بر تداخل­سنجی راداری. اولین کنفرانس بین المللی و دومین کنفرانس ملی فناوری‌ها و کاربردهای نوین. صص 1-14. https://civilica.com/doc/1249670

 

Abidin HZ, Andreas H, Gumilar I, & Brinkman JJ., 2015. On correlation between urban development, land subsidence and flooding phenomena in Jakarta, Changes in Flood Risk and Perception in Catchments and Cities (HS01 – IUGG2015). Published by Copernicus Publications on behalf of the International Association of Hydrological Sciences. https://doi.org/10.5194/piahs-370-15-2015

Aher P, Adinarayana J, & Gorantiwar SD., 2013. Prioritization of watersheds using multi-criteria evaluation through the fuzzy analytical hierarchy process. Agric Eng Int CIGR J, 15(1):11–18. http://www.cigrjournal.org

Alinezhad A, & Khalili J., 2019. New Methods and Applications in Multiple Attribute Decision Making (MADM). International Series in Operations Research & Management Science, vol 277, Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-15009-9

Arab Ameri A, Pourghasemi HR, & Cerda A., 2018. Erodibility prioritization of sub-watersheds using morphometric parameters analysis and its mapping: A comparison among TOPSIS, VIKOR, SAW, and CF multi-criteria decision making models, Science of The Total Environment, 613-614:1385 1400.· https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.09.210

Bou kheir R, Cerdan O, & Abdellah, C., 2006. Regional soil erosion risk mapping in Lebanon, Geomorphology, 82: 347-359. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2006.05.012

Gambolati G, Massimillano F, & Teatro F., 2018. Anthropogenic Land Subsidence, GROUNDWATER: 2444-2457. https://doi.org/10.1002/0470848944.hsa164b

Garg S, Motagh M, Jayaluxmi I, Karanam V, Selvakumaran S, & Marinoni A., 2022. Assessment of Land Subsidence Hazard, Vulnerability and Risk: A case study for National Capital Region in India, EGU General Assembly 2022 (Vienna, Austria, Online 2022). https://doi.org/10.5194/egusphere-egu22-12646

Georgiou D, Mohammed E S, & Rozakis S., 2015. Multi-criteria decisionmaking on the energy supply configuration of autonomous desalination units. Renew. Energy 75: 459–467. https://doi.org/10.1016/j.renene.2014.09.036

Hoseini Y., 2019. Use fuzzy interface systems to optimize land suitability evaluation for surface and trickle irrigation, Information Processing in Agriculture, 6 (1): 11-19. https://doi.org/10.1016/j.inpa.2018.09.003

Huang G, Fan H, Lu L, & Yu W., 2020. Land Subsidence Monitoring in Dezhou City Based on Sbas-Insar Technology the International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Volume XLIII-B3: 1-6. https://doi.org/10.5194/isprs-archives-XLIII-B3-2020-299-2020

Mathew M, & Sahu S., 2018. Comparison of new multi-criteria decision making methods for material handling equipment selection, Management Science Letters, Vol 8: 139–150. https://doi.org/10.5267/j.msl.2018.1.004

Minh DHT, Tran QC, Pham QN, Dang T, Nguyen DA, & El-Moussaw A., 2019. Measuring Ground Subsidence in Ha Noi Through the Radar Interferometry Technique Using TerraSAR-X and Cosmos SkyMed Data, in IEEE Journal of Selected Topics in Applied Earth Observations and Remote Sensing, vol. 12, No. 10: 3874-3884. https://doi.org/10.1109/JSTARS.2019.2937398

Ranjgar B, Razavi V, Foroughnia T, Sadeghi-Niarak A, & Perissin D., 2021. Land Subsidence Susceptibility Mapping Using Persistent Scatterer SAR Interferometry Technique and Optimized Hybrid Machine Learning Algorithms, Remote Sensing, VOL 13, No 7: 1326. https://doi.org/10.3390/rs13071326