الگوی مدیریت ازدحام گردشگران در مقصدهای ساحلی مازندران مبتنی بر گردشگری هوشمند

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 7، دوره 20، شماره 4 - شماره پیاپی 41، دی 1401، صفحه 243-207   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.80571.1233

نویسندگان

مهدی کروبی^{* 1}؛ محمود ضیائی¹؛ سید مجتبی محمودزاده²؛ نسترن پویان‌زاده³

¹استاد، گروه مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

²استادیار، گروه مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

³دانشجوی دکتری مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

ازدحام گردشگری یک پدیده در حال رشد در صنعت گردشگری است که تنش‌های بین جامعه محلی و گردشگران را در مقصدهای گردشگری شهری و روستایی ایجاد می‌کند. مقصدهای ساحلی به­ عنوان یکی از مقصدهایی که اغلب با پدیده ازدحام گردشگری مواجه هستند، به مدیریت و برنامه‌ریزی یکپارچه و پویا برای حفظ و توسعه آن نیاز دارند. پژوهش حاضر با هدف بررسی ابعاد و مؤلفه‌های ازدحام گردشگری با رویکرد گردشگری هوشمند در راستای رسیدن به یک الگوی مدیریتی برای مقصدهای گردشگری انجام گرفته است. این پژوهش از نوع توسعه‌ای- کاربردی و به لحاظ روش­شناسی در زمره پژوهش آمیخته کیفی و کمی قرار دارد. برای گردآوری داده‌های کیفی از دو ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است. در بخش کیفی 21 نفر با استفاده از مصاحبه­ های نیمه­ ساختاریافته و در بخش کمی با استفاده از ابزار پرسشنامه 271 نفر از مسئولان و فعالان گردشگری (مشرف به موضوع) در پژوهش مشارکت کردند. داده‌های حاصل از مصاحبه با استفاده از روش تحلیل مضمون، تحلیل شد و درنهایت 193 کد باز، 18 کد محوری و 3 کد انتخابی استخراج شد. نتایج نشان می‌دهد، مدیریت ازدحام گردشگری شامل سه بعد عرضه، تقاضا و ساختاری/مدیریتی است که هریک از این ابعاد دارای شش شاخص هستند. همچنین با استفاده از ماتریس اهمیت-عملکرد، حوزه­ های پراهمیت برای بهبود فعالیت‌های مدیریتی مشخص شدند. از نظر اثرات کل، بعد مدیریتی/ساختاری از بیشترین اهمیت (0.57b=) و تقاضای گردشکری بالاترین عملکرد (64.61c=) را دارند. طبق یافته ­ها، برای مدیریت ازدحام گردشگری بعد عوامل مدیریتی و ساختاری و سازه­ های دولت و حاکمیت هوشمند (0.25b=)، ظرفیت تحمل محیطی و روان­شناختی بومیان (0.34b=) و فصلی بودن گردشگری (0.39b=) ذیل ابعاد سه­ گانه، در اولویت بهبود عملکرد قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

ازدحام گردشگری؛ گردشگری هوشمند؛ مدیریت مقصد؛ توسعه پایدار گردشگری؛ تقاضای گردشگری؛ مقصد ساحلی

مراجع

1. اقبالی‌زاده، م. (1395). تحلیل کارکردهای اپلیکیشن‌های تلفن هوشمند در برنامه‌ریزی و شکل گیری تجربه سفر در ایران (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
2. بهمن اصفهانی، ز. (1391). طراحی و شبیه‌سازی یک مدل هوشمند جهت توسعه گردشگری الکترونیک با استفاده از شبکه عصبی (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
3. پاپلی‌یزدی، م. ح.، و سقایی، م. (1390). گردشگری ماهیت و مفاهیم. تهران: انتشارات سمت.
4. تردست، ز.، و بیکی، پ. (1397). ارزیابی کیفیت اجزای مقصد گردشگری شهری از جنبه مدیریت مقصد (مطالعه موردی: آرامگاه فردوسی، شهر توس). مجله گردشگری شهری، 5(1)، 53- 68.
5. خانی شیرکوهی، ف. (1397). بررسی تأثیر ویژگی‌های تکنولوژی گردشگری هوشمند و ارزش ادراک شده از مقصد بر وفاداری گردشگر با نقش میانجیگری رضایت گردشگر و نقش تعدیلگری خودکارآمدی (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.
6. دانائی‌فرد.‌ ح.، الوانی، س. م.، و آذر، ع. (1383). روش‌شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع (چاپ اول). تهران: انتشارات صفار.
7. دلشاد، ع. (1399). مدل اثرگذاری هوشمندی بر رقابت پذیری مقصدهای گردشگری شهری در ایران (مورد مطالعه: یزد) (رساله دکتری). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
8. زیدآبادی، گ. (1393). اولویت‌بندی استراتژی‌های بازارزدایی برای مدیریت تقاضای مقصدهای گردشگری (مورد مطالعه: شهر کاشان) (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی‌ارشد). دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
9. سالنامه آمارهای جمعیتی استان مازندران. (1400). اداره کل ثبت احوال استان مازندران. معاونت فناوری اطلاعات و آمارهای جمعیتی.
10. شهرکی، م. (1389). رویکرد اکوسیستمی مدیریت گردشگری در مناطق ساحلی خلیج فارس براساس مدل تحلیل مدیریتی SWOT. ششمین همایش ملی فرهنگی- گردشگری خلیج فارس، تهران.
11. ضیایی. م.، و شکاری، ف. (1392). اولویت‌بندی متغیرهای تأثیرگذار بر ادراک دیدارکنندگان از ازدحام در آبشار مارگون. جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، (6)، 31-48.
12. ضیائی، م.، دلشاد، ع.، تقوی فرد، م. ت.، تاج زاده نمین، ا. ا. (1399). چارچوب مفهومی هوشمندی مقصدهای گردشگری شهری با رویکرد فراترکیب. فصلنامه گردشگری و توسعه، 9(1)، 213-188.
13. قادری.، ا.، باقری.، ف.، فرزین، م. ر.، و کاظمیان، غ. ر. (1397). مدیریت گردشگری ساحلی: تحلیل رویکرد یکپارچه. گردشگری و توسعه، 7(4)، 175- 204.
14. گزارش توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان مازندران. (1396). مازندران: وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
15. مؤسسه بین‌المللی مطالعات خزر. (1397). بازیابی از iikss.com
16. نقشه تقسیمات سیاسی استان مازندران. (1398). سازمان نقشه برداری کشور، مدیریت نقشه برداری و اطلس‌های ملی، بازیابی از https://www.ncc.gov.ir/
17. نقی‌زاده انصاری، ح. (1383). سیاست‌ها، برنامه‌های عمرانی و توسعه با رویکرد به جاذبه‌های طبیعی و گردشگری (چاپ اول). تهران: اندیشه پویا.

 

18. Akrivi, V. (2021). Overtourism: Definitiona and impact, academic letters. Article 1207, http://doi.org/10.20935/AL1207.
19. Buhalis, D. (2000). Marketing the competitive destination of the future. Tourism Management, 1(21), 95-116.
20. Butler, R. W. (2018). Tourism and resilience. Walliingford: CABI Publication.
21. Crawford, R. (2016). What can complexity theory tell us about urban planning? New Zealand Productivity Commission, pp. 249-265, Retrieved from https://www.productivity.govt.nz/publications/complexity-theory-and-urban-planning/
22. Creswell, J. W (2008). Methodological issues in conducting mixed method research designs. In M. M. Bergman (Ed.), Advances in mixed method research: Theories and applications (pp. 66-83). London: Sage.
23. Doxey, G. V. (1975). A causation theory of visitor-resident irritants: Methodology and research inferences. In Travel and Tourism Research Associations Sixth Annual Conference Proceedings (pp. 195- 198). San Diego: September
24. Freeman, E. (1984). Strategic management: Astakeholder approach. Boston: Pitman.
25. Ghaderi, Z., Hall, M. C. M., & Ryan, Ch. (2022). Overtourism, residents and Iranian rural villages: Voices from a developing country. Journal of Outdoor Recreation and Tourism, 37, 100487.
26. Gretzel, U., Ham, J., & Koo, C. (2018). Creating the city destination of the future –The case of smart Seoul. In Y. Wang, A., Shakeela, A. Kwek, & C. Khoo-Lattimore (Eds.), Managing Asian destinations (pp. 199-214). Cham, Switzerland: Springer.
27. Gretzel, U., Sigala, M., Xiang, Z., & Koo, C. (2015). Smart tourism: Foundations and developments. Electronic Markets, 25(3), 179-188.
28. Hibbert, C. (1969). The grand tour. London: Weidefeld & Nicolson.
29. Homans, G. (1961). Social behavior: Its elementary forms. Rev. ed. New York: Harcourt, Brace and World.
30. Ivars-Baidal, J. A., Hernández, M. G., & de Miguel, S. M. (2019). Integrating overtourism in the smart tourism cities Agenda. e-Review of Tourism Research (eRTR), 17(2), 122-139.
31. Jamieson, W., & Jamieson, M. (2016). Urban destination level tactical tourism planning in developing economies. Tourism Development Journal, 14(1), 1-18.
32. King, N., & Horrocks, C. (2010). Interviews in qualitative research. London: Sage.
33. Krajickova, A., Hampl, F., & Lancosova, E. (2022). Visitors' perceptions of overtourism impacts in a small destination. An International Journal of Tourism and Hospitality Research, 33(2), 236-246.
34. Kuscer, K., & Mihalic, T. (2019), Residents’ attitudes towards overtourism from the perspective of tourism impacts and cooperation—The case of Ljubljana. Sustainability, 11(6), 1823.  
35. Lydon, M. (Ed.) (2012). Tactical urbanism 2: Short- term action, long- term change. Retrieved 2018, 20 November, from https://issuu. com/ streetplanscollaborative/docs/tactical_urbanism_vol_2_final
36. Martín Martín, J. M., Guaita Martínez, J. M., & Salinas Fernández, J. A. (2018). An analysis of the factors behind the citizen’s attitude of rejection towards tourism in a context of overtourism and economic dependence on this activity. Sustainability, 10(8), 2851.
37. Mason, P. (2011). Tourism effects, planning and management. New York: Routledge.
38. Mohanty, P., Nair, N., & Sharma, A. (2022). Overcoming overtourism through technology: The case of Asian cities. In technology application in tourism in Asia, Innovations, theories and practices (pp. 395-405). Gateway: Springer Nature Singapore Pte Ltd.
39. Oklevik, O., Gössling, S., Hall, C. M., Steen Jacobsen, J. K., Grøtte, I. P., & McCabe, S. (2019). Overtourism, optimisation, and destination performance indicators: A case study of activities in Fjord Norway. Journal of Sustainable Tourism, 27(12), 1804-1824.
40. Pearce, P. L. (2018). Limiting overtourism: The desirable new behaviours of the smart tourist. Paper presented at the Tourism Intelligence Forum (t-Forum) Global Exchange Conference, Palma de Mallorca.
41. Pechlaner, H., Innerhofer, E., & Erschbamer, G. (Eds.). (2020). Overtourism: Tourism management and solutions. New York:
42. Plog, S. C. (1974). Why destination areas rise and fall in popularity. Cornell Hotel and Restaurant Quarterly, 14(4), 60-63.
43. Ruchel, D. S., & Butler, R. W. (Eds.). (2019). Overtourism: Issues, realities and solutions. Berlin/Boston: De Gruyter.
44. Tourtellot, J. (2017). Overtourism plagues great destinations: Here’s why. Retrieved 2018, 20 November, from https://blog. nationalgeographic. org/2017/10/29/overtourism-plagues-great-destinations-heres-why/
45. (2018). Overtourism? Understanding and managing urban tourism growth beyond perceptions. Retrieved from https://www. e- unwto. org/doi/pdf/10. 18111/9789284420070
46. Wall, G. (2019). Perspectives on the environment and overtourism. In R. Dosss, & R. W. Butler (Eds.), Overtourism, issues, realities and solutions (pp. 27-46). Berlin: DeGruyter.
47. Walmsley, A. (2017). Overtourism and underemployment: A modern labour market dilemma. UK: Plymouth University Press.
48. Zubiaga, M., Izkara, J. L., Gandini, A., Alonso, I., & Saralegui, U. (2019). Towards smarter management of overtourism in historic centres through visitor- Flow monitoring. Sustainability, 11(24), 7254.