| تعداد نشریات | 51 |
| تعداد شماره‌ها | 2,005 |
| تعداد مقالات | 20,901 |
| تعداد مشاهده مقاله | 44,018,415 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 19,018,928 |
شمار پیامبران در قرآن و تحلیل انتقادی آن در منابع اسلامی | ||
| علوم قرآن و حدیث | ||
| مقاله 4، دوره 55، شماره 1 - شماره پیاپی 110، تیر 1402، صفحه 69-98 اصل مقاله (728.35 K) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2023.61941.0 | ||
| نویسندگان | ||
| محسن رجبی قدسی* 1؛ رضوان رخشانی2 | ||
| 1استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم | ||
| 2کارشناس ارشد علوم قرآن دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم | ||
| چکیده | ||
| در قرآن کریم فقط نام 25 پیامبر ذکر شده است، اما در تفاسیر مجامیع حدیثی و دیگر منابع اسلامی، شمار پیامبران را از 23 تا 2225000 آورده‌اند. غالب این آمار‌ها یا سند ندارند یا ازنظرِ سندی ضعیف‌اند و حجیت ندارند. در عین حال، از صدر اسلام تاکنون با استشهاد به آیۀ «وَ لَقَد اَرسَلنا رُسَلاً مِن قَبلِکَ مِنهُم مَن قَصَصنا عَلَیکَ وَ مِنهُم مَن لَم نَقصُص عَلَیکَ» (مؤمن: 78) تضادی میان قرآن و روایات دیده نشده و در عرف مسلمانان شمار پیامبران با رقم 124000 جا افتاده و شهرت یافته است. مسئله این است که آیۀ پیش‌گفته و نیز آیۀ هم‌مضمون آن «وَ رُسُلًا قَدْ قَصَصْناهُمْ عَلَیکَ مِنْ قَبْلُ وَ رُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَیک» (نساء: 164) در مقام بیان آن نیستند که نام برخی از انبیا در قرآن آمده و نام برخی نیامده است، بلکه هر دو آیه در مقام بیان این مطلب‌اند که قصۀ بعضی از انبیا همچون نوح(ع) و ابراهیم(ع) در قرآن بیان شده و قصۀ برخی از انبیا چون ذوالکفل(ع) و ادریس(ع) در قرآن نیامده و تقریباً یا تحقیقاً به ذکر نام آن پیامبران اکتفا شده است. خداوند هدایت اقوامی که پیامبری نداشته‌اند را با عقل -پیامبر درونی– و سلسلۀ منذران و هادیان به سامان رسانده است. انبوه‌سازی پیامبران ریشه در فرهنگ یهودیان دارد، زیرا «نبی/نوی» معنایی عام داشته و کاهنان و پیشگویان و مفسرانِ تورات را نیز در برمی‌گرفته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شمار انبیا؛ قصص قرآن؛ فلسفۀ نبوت؛ عرضۀ روایات بر قرآن | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم
کتاب مقدس: عهد عتیق و عهد جدید، لندن: بی‌نا، 1954م.
ابن‌ابی‌شیبه، عبدالله‌بن‌محمد، المصنف فی الأحادیث و الآثار، بهتحقیق عبدالله عبسی، ریاض: رشد، 1409ق.
ابن‌اعرابی، احمدبن‌محمد، معجم، عربستان: ابنجوزی، 1418ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، الخصال، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1362.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، کتاب من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
ابنجوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی، الضعفاء و المتروکون، بهتحقیق عبدالله قاضی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1406ق.
ابنجوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی، الموضوعات، بهتحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه: سلفیه، 1388.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی، لسان المیزان، بهتحقیق دائرة المعارف نظامی، بیروت: اعلمی، 1406ق.
ابن‌خلدون، عبدالرحمان‌بن‌محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، بهتحقیق خلیل شحاده، بیروت: دار الفکر، 1408ق.
ابن‌سعد، محمدبن‌سعد، الطبقات الکبرى، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1410ق.
ابن‌شهر آشوب، محمدبن‌علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم: علامه، 1379.
ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی، سعد السعود للنفوس منضود، قم: دار الذخائر، بی‌تا.
ابن‌عدیم، عمربن‌احمد، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، بهتحقیق سهیل زکار، بی‌جا: دار الفکر، بی‌تا.
ابن‌عراق، علی‌بن‌محمد، تنزیه الشریعة المرفوعة عن الأخبار الشنیعة الموضوعة، بهتحقیق عبدالوهاب عبداللطیف و عبدالله محمد صدیق غماری، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1399.
ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن، تاریخ دمشق، بهتحقیق عمروبن‌غرامة عمروی، بی‌جا: دار الفکر، 1415ق.
ابن‌عطیه، عبدالحق‌بن‌غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بهتحقیق محمدعبدالسلام عبدالشافی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422ق.
ابن‌غضائری، احمدبن‌حسین، الرجال، بهتحقیق محمدرضا حسینی، قم: دار الحدیث، 1364.
ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن‌مسلم، المعارف، بهتحقیق ثروت عکاشة، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1992م.
ابن‌قتیبه، عبدالله‌بن‌مسلم، تأویل مختلف الحدیث، بی‌جا: اشراق، 1419ق.
ابن‌قولویه، جعفربن‌محمد، کامل الزیارات، بهتحقیق عبدالحسین امینی، نجف: مرتضوی، 1356.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر، تفسیر القرآن العظیم، بهتحقیق محمدحسین شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
ابن‌مبارک، عبدالله‌بن‌مبارک، مسند، بهتحقیق صبحی بدری سامرائی، ریاض: معارف، 1407ق.
ابن‌مقری، محمدبن‌ابراهیم، المعجم، بهتحقیق ابی‌عبدالحمن عادل‌بن‌سعد، ریاض: رشد، 1419ق.
ابوحیان، محمدبن‌یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بهتحقیق محمدجمیل صدقی، بیروت: دار الفکر، 1420ق.
ابوطالب مکی، محمدبن‌علی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب و وصف طریق المرید إلى مقام التوحید، بهتحقیق عاصم ابراهیم کیالی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1426ق.
ابونعیم، احمدبن‌عبدالله، حلیة الأولیاء و طبقة الأصفیاء، مصر: سعادت، 1394.
ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد، مسند، بهتحقیق شعیب ارنؤوط و دیگران، رسالت، 1421ق.
ابن‌رستم طبرى، محمدبن‌جریر، نوادر المعجزات فی مناقب الأئمة الهداة، بهتحقیق باسم محمد اسدى، قم: دلیل ما، 1427ق.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، کتاب الضعفاء، بهتحقیق ابوعبدالله احمدبن‌ابراهیم‌بن‌ابی‌عینین، بی‌جا: ابن‌عباس، 1426ق.
بزاز، محمدبن‌عبدالله، الفوائد؛ الغیلانیات، بهتحقیق اسعد عبدالهادی حلمی کامل، ریاض: ابنجوزی، 1417ق.
بهبودی، محمدباقر، «بازنگری تاریخ انبیا در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش11تا12، پاییز و زمستان1376، صص284تا349.
بیضاوی، عبدالله‌بن‌عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بهتحقیق محمدعبدالرحمن مرعشلی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1418ق.
بیهقی، احمدبن‌حسین، سنن الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424ق.
ترمذی، محمدبن‌عیسی، سنن؛ جامع الکبیر، بهتحقیق بشار عواد معروف، بیروت: دار الغرب الإسلامی، 1998م.
تمیمی، ابویعلى احمدبن‌علی، مسند، بهتحقیق حسین سلیم اسد، دمشق: دار المأمون للتراث، ١٤٠٤ق.
ثعلبی، احمدبن‌محمد، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، جده: دار التفسیر، 1436ق.
جاحظ، عمروبن‌بحر، الحیوان، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424ق.
جرجانی، عبدالقاهربن‌عبدالرحمن، درج الدرر فی تفسیر الآی و السّوَر، بهتحقیق ولیدبن‌احمدبن‌صالح حسین و ایاد عبداللطیف قیسی، بریتانیا: مجلة الحکمة، 1429ق.
جرجانی، عبدالله‌بن‌عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.
حافظ مزّی، یوسف‌بن‌عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بهتحقیق بشار عواد معروف، بیروت: الرسالة، 1400ق.
حقى برسوى، اسماعیل‌بن‌مصطفی، روح البیان، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
خرکوشی، عبدالملک‌بن‌محمد، شرف المصطفى، مکه: دار البشائر الإسلامیة، 1424ق.
خزاز رازى، على‌بن‌محمد، کفایة الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر، بهتحقیق عبداللطیف حسینى کوهکمرى، قم: بیدار، 1401ق.
خصیبى، حسین‌بن‌حمدان، الهدایة الکبرى، بیروت: بلاغ، 1419ق.
خویى، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه، 1410ق.
دیلمى، حسن‌بن‌محمد، غرر الأخبار، بهتحقیق اسماعیل ضیغم، قم: دلیل ما، 1427ق.
ذهبی، محمدبناحمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، دار الغرب الإسلامی، 2003م.
ذهبی، محمدبناحمد، دیوان الضعفاء و المتروکین و خلق من المجهولین و ثقات فیهم لین، مکه: النهضة الحدیثة، 1387.
ذهبی، محمدبناحمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بهتحقیق علی‌محمد بجاوی، بیروت: دار المعرفه، 1382.
رجبی قدسی، محسن و فهیمه ضیاء قریشی، «نخستین پیامبر خدا: آدم ابوالبشر یا حضرت نوح(ع)»، پژوهشنامۀ تفسیر و زبان قرآن، س10، ش20، شهریور1401، صص95تا116.
زروانی، مجتبی و ابراهیم موسی‌پور، «نبوت در دین‌های یهود و مسیحیت بر اساس کتاب مقدس»، اسلام پژوهی، س1، ش1، پاییز و زمستان 1384، صص21تا50.
سعدی، ابوالحسن علی‌بن‌عبدالله‌بن‌‌جعفر، سؤالات محمدبن‌عثمان‌بن‌ابی‌شیبة لعلی‌‌بن‌المدینی، بهتحقیق موفق‌بن‌عبدالله عبدالقادر، ریاض: معارف، 1404ق.
سمرقندى، نصربن‌محمد، بحر العلوم، بهتحقیق عمر عمروی، بیروت: دار الفکر، 1416ق.
سمعانی، منصوربن‌محمد، تفسیر القرآن، بهتحقیق یاسربن‌ابراهیم و غنیم‌بن‌عباس، ریاض: دار الوطن، 1418ق.
سیواسى، شهابالدین احمدبن‌محمود، عیون التفاسیر للفضلاء السماسیر، بهتحقیق بهاءالدین دارتما، بیروت: دار صادر، 1427ق.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر، نواهد الأبکار و شوارد الأفکار، عربستان: دانشگاه ام القرى، 1424ق.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
شاذان قمى، شاذان‌بن‌جبریل، الروضة فی فضائل امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، بهتحقیق على شکرچى، قم: امین، 1423ق.
شجری، یحیی‌بن‌حسین، ترتیب الأمالی الخمیسیه، بهتحقیق محمدحسن اسماعیل، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422ق.
شریف رضی، محمدبن‌حسین، نهج البلاغه، بهتحقیق صبحی صالح، قم: بی‌نا، 1414ق.
شیواپور، حامد و محمد حاج محمدی، «عمومیت ارسال پیامبران از منظر قرآن کریم»، پژوهشنامۀ تفسیر کلامی قرآن، ش1، بهار1395، صص103تا126.
صفار، محمدبن‌حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، قم: آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
ضبی اسیدی، سیف‌بن‌عمر، الفتنة و وقعة الجمل، بهتحقیق احمد راتب عرموش، بی‌جا: دار النفائس، 1413ق.
طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد، المعجم الأوسط، بهتحقیق طارق‌بن‌عوض‌الله و عبدالمحسن حسینی، قاهره: دار الحرمین، 1415ق.
طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد، مسند الشامیین، بیروت: رسالت، 1405ق.
طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد، التفسیر الکبیر؛ تفسیر القرآن العظیم، اردن: دار الکتاب الثقافی، 2008م.
طبرسى، احمدبن‌على، الإحتجاج على اهل اللجاج، بهتحقیق محمدباقر خرسان، مشهد: مرتضى، 1403ق.
طبرسى، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1372.
طوسى، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
طوسى، محمدبن‌حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت: فقه الشیعة، 1411ق.
طیالسی، سلیمان‌بن‌داود، مسند، بهتحقیق محمدبن‌عبدالمحسن ترکی، مصر: دار هجر، 1419ق.
عیاشى، محمدبن‌مسعود، التفسیر، بهتحقیق هاشم رسولى، تهران: مکتبة العلمیة الإسلامیة، 1380.
عینى، بدرالدین، عمدة القاری شرح صحیح البخاری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
قرشی، یحیی‌بن‌علی، مجرد اسماء الرواة عن مالک، بهتحقیق ابومحمد سالم‌بن‌احمدبن‌عبدالهادی سلفی، بی‌جا: مکتبة الغرباء الأثریة، 1418ق.
قرطبی، محمدبناحمد، الجامع لأحکام القرآن، بهتحقیق هشام سمیر بخاری، ریاض: دار عالم الکتب، 1423ق.
قشیری، عبدالکریم‌بن‌هوازن، لطائف الإشارات؛ تفسیر القشیری، بهتحقیق ابراهیم بسیونی، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب، بی‌تا.
قمی، علی‌بن‌ابراهیم، تفسیر القمی، طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب، 1404ق.
کرمانی، محمود، غرائب التفسیر و عجائب التأویل، جده: دار القبلة للثقافة الإسلامیة، بیروت: مؤسسۀ علوم القرآن، بی‌تا.
کزبری، عبدالرحمن‌بن‌محمد، انتخاب العوالی و الشیوخ، بهتحقیق محمدمطیع حافظ، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
کشی، محمدبن‌عمر، معرفة الرجال؛ گزیدۀ شیخ طوسی، بهتحقیق حسن مصطفوى، مشهد: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
کفعمى، ابراهیم‌بن‌على عاملى، البلد الأمین و الدرع الحصین، بیروت: مؤسسهٔ اعلمی، 1418ق.
کلینى، محمدبن‌یعقوب، کافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
لسانی فشارکی، محمدعلی و حسین مرادی زنجانی، مطالعات قرآنی در سیرۀ نبوی، تهران: صدوچهارده، 1398.
ماتریدی، محمدبن‌محمد، تفسیر؛ تأویلات اهل السنة، بهتحقیق باسلوم مجدی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1426ق.
مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر اخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
مروزی، محمدبن‌نصر، تعظیم قدر الصلاة، بهتحقیق عبدالرحمن عبدالجبار فریوائی، مدینه: الدار، 1406ق.
مفید، محمدبن‌محمد، الإختصاص، بهتحقیق على‌اکبر غفارى و محمود محرمى زرندى، قم: کنگرهٔ هزارهٔ شیخ مفید، 1413ق.
مقاتل‌بن‌سلیمان، تفسیر، بهتحقیق عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث، 1423ق.
مکی‌بن‌حموش، الهدایة إلى بلوغ النهایة، الشارقه: کلیة الشریعة و الدراسات الإسلامیة، 1429ق.
موصلی، احمدبن‌علی، مسند، دمشق: دار المأمون للتراث، 1404ق.
نجاشی، احمدبن‌على، رجال، قم: نشر اسلامی، 1365.
نظام‌الاعرج، حسن‌بن‌محمد، غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بهتحقیق زکریا عمیرات، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1416ق.
نورى طبرسی، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بهتحقیق مؤسسهٔ آل‌البیت، قم: آل‌البیت، 1408ق.
واحدی، علی‌بن‌احمد، التفسیر البسیط، بهتحقیق لجنة علمیة من الجامعة الإمام محمدبن‌سعود الإسلامیة، بی‌جا: بی‌نا، 1430ق.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 7,337 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 501 |
||