مکان‌یابی بازارهای محلی روستایی (مطالعۀ موردی: مراکز دهستان استان خراسان رضوی)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 6، دوره 20، شماره 4 - شماره پیاپی 41، دی 1401، صفحه 206-175   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.73638.1113

نویسنده

فرحناز اکبراقلی^*

استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

ﺑﺎزارﻫﺎی محلی روﺳﺘﺎیی از ﻣﺼﺎدیقی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﺑﻨﻴﺎدی در ﻛﺎرﻛﺮد، ﺗﻮﻟﻴﺪ، اﺷﺘﻐﺎل، ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدی و ﻛﺎﻟﺒـﺪی روﺳـﺘﺎﻫﺎ اﻳﺠﺎد میﻛﻨﻨﺪ. مزیت بازارها، عرضه مستقیم محصولات تولیدی توسط تولیدکنندگان و کاهش هزینه فروش و بازاریابی کشاورزان به‌‌دلیل فروش مستقیم محصول است. پژوهش حاضر قصد دارد بازارهای محلی روستایی را که از عمده‌ترین روش‌های متحول‌کننده توسعه روستایی محسوب می‌شوند، مکان‌یابی کند. تحقیق از حیث هدف، کاربردی و از نظر نحوه ی گردآوری اطلاعات، توصیفی-پیمایشی بود. جامعه آماری متشکل از 135 روستا با مرکزیت دهستان در استان خراسان رضوی بود. ابزار گردآوری داده‌ها و سنجش متغیرها، پرسشنامه بود. پرسشنامه با بهره‌گیری از آزمون کرونباخ  با رقم 853/0 از پایایی مطلوبی برخوردار بود. داده‌ها با بهره‌گیری از نرم‌افزار SPSS در قالب روش‌های آزمون فریدمن، درخت تصمیم‌گیری و k-means cluster تجزیه و تحلیل شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، در بین 68 شاخص، میانگین رتبه‌ای شاخص‌های مرتبط با جاذبه‌های گردشگری، فعالیت‌های مرتبط با بازار و زراعت و باغداری به‌ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را به دست آوردند. براساس تحلیل درخت تصمیم‌گیری، 31 روستا برای استقرار بازارهای محلی دائمی در رده مناسب طبقه‌بندی شد. تحلیل خوشه‌بندی براساس ضریب تأثیر، به‌ترتیب 2، 25 و 5 روستا را در اولویت اول تا سوم برای اجرای بازار محلی قرار داد. براساس نتایج، 20 روستا برای ایجاد بازار محلی جاده‌ای و 89 روستا برای استقرار بازارهای محلی دوره‌ای، مناسب تشخیص داده شدند. همچنین در هرکدام از روستاهای منتخب که از خدمات ICT بهره‌مندند و روستاییان از سواد الکترونیکی مناسب‌تری برخوردار هستند، می‌توان از بازارهای مجازی که فاقد مرز و محدودیت هستند، بهره برد.

کلیدواژه‌ها

بازارهای محلی روستایی؛ مکان‌یابی؛ درخت تصمیم‌گیری؛ استان خراسان رضوی

مراجع

1. احمدی، غ.، شریفی، م.، و نوروزی، ش. (1385). بررسی بازارهای محلی روستاهای استان مازندران از دیدگاه خریداران و فروشندگان. روستا و توسعه، 9(2)، 105-126.‎
2. افسرکشمیری، ب. (1993). بازارهای هفتگی روستایی در شمال ایران. نامه علوم اجتماعی، 2(6)، 179-192.
3. دیوسالار، ا.، و کیانژاد تجنکی، س. (2017). تبیین سازمان فضایی شهرستان بابل با استفاده از شاخص‌های کمی و کیفی. فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 6(24)، 129-140.‎
4. سعیدی، ع. (2010). محیط، فضا و توسعه بحثی در ضرورت توسعه یکپارچه روستایی-شهری. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 29(131)، 1-10.‎
5. ضیاتوانا، م.، و امیرانتخابی، ش. (1386). نقش بازارهای روستایی در فرایند شکل گیری سازمان فضایی و شبکه سکونتگاهی (نمونه: شهرستان تالش). جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 4(8)، 115-135.
6. علوی‌زاده، س.، علیزاده، س.، درویشی، ه.، و حشمتی، ج. (1393). سنجش توزیع فضایی بازارهای روز و مکان‌یابی بهینه آنها در شهر خرم‌آباد با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 12(1)، 67-88.‎
7. فلاحتی، ش.، و عزیزی، م. (1398). نقش بازارهای محلی در رونق اقتصادی روستاییان استان گیلان. روستا و توسعه، 22(2)، 125-139.‎
8. مطیعی لنگرودی، س.، قدیری معصوم، م.، رضوانی، م.، و عزمی، آ. (1390). نقش بازارهای دوره‌ای محلی در توسعه اقتصادی-اجتماعی روستاهای استان گیلان. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاههای انسانی (چشم انداز جغرافیایی)، 6(15)، 138-154.
9. مهدوی حاجیلویی، م.، و احمدی زاده هندخاله، ت. (1390). نقش بازارهای هفتگی استان گیلان در توسعه روستایی و زایش شهرهای جدید در استان (مطالعه موردی: شهرستان صومعه سرا). مجله جغرافیایی سرزمین، 8(29)، 53-37.
10. ناصری، ز.، صحنه، ب.، و نجفی کانی، ع. (1398). تحلیلی بر کارکرد بازارهای هفتگی در کیفیت زندگی نواحی روستایی شهرستان گنبدکاووس. روستا و توسعه، 22(2)، 105-123.
11. نظری، ع.، صحنه، ب.، و سقر، ع. (1395). تحلیل مکانی-فضایی بازارهای هفتگی روستایی برمبنای نظام سلسله مراتب روستایی در شهرستان آق قلا. برنامه‌ریزی فضایی، 6(1)، 103-124.

 

12. Gandhi, V. P., & Namboodiri, N. V. (2006). Marketing of fruits and vegetables in India: A study covering the Ahmedabad. India: Chennai and Kalkata Markets.
13. John, R. B. (1980). Spatial interaction models and the location–Allocation problem. Journal of Regional Science, 20(1), 37-50.
14. Karg, H., Bellwood-Howard, I., Akoto-Danso, E. K., Schlesinger, J., Chagomoka, T., & Drescher, A. (2019). Small-town agricultural markets in Northern Ghana and their connection to rural and urban transformation. The European Journal of Development Research, 31(1), 95-117.
15. Nazari, A., Sahneh, B., & Saghghar, A. (2016). Local-spatial analyzing of rural weekly markets, based on rural hierarchical system in Aq Qala county. Spatial Planning, 6(1), 103-124.
16. Sabet, N. S., & Azharianfar, S. (2017). Urban-rural reciprocal interaction potential to develop weekly markets and regional development in Iran. Habitat International, 61, 31-44.
17. Tacoli, C., McGranahan, G., & Satterthwaite, D. (2012). Urbanization, poverty and inequity: Is rural–urban migration a poverty problem, or part of the solution? In The new global frontier (pp. 51-68). New York: Routledge.
18. Wang, C., Tsuchiya, H., Lee, J., & Ward, K. (2004). Urban marketing challenge: Attraction a supermarket to pittsburg's hill district. New York: Carnegie Mellon University.
19. Yüceer, S. E., & Demiryürek, K. (2020). Factors effecting rural women’s entrepreneurshıp in local markets: The case of Samsun province, Turkey. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 8(2), 301-307.