تحلیل فضایی تاب‌آوری مناطق شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهر کرمانشاه)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 6، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 49، فروردین 1403، صفحه 109-132   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2023.80149.1317

نویسندگان

چنور محمدی¹؛ حسین نظم فر^{* 2}؛ صیاد اصغری سراسکانرود³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

³استاد گروه جغرافیا طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

گسترش جمعیت شهرنشینی به بیش از دو سوم جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ ازیک‌طرف و پیش­بینی رشد ریسک مخاطرات طبیعی در آینده از طرف دیگر، لزوم توجه مدیران، برنامه‌ریزان و سیاست­گذاران شهری را به مسئله تاب­آوری بیشتر جوامع در مواجهه با مخاطرات طبیعی به نمایش می­گذارد. ازاین‌رو هدف پژوهش حاضر، تحلیل ­فضایی تاب‌آوری مناطق شهری در برابر زلزله در شهر کرمانشاه است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به لحاظ روش انجام توصیفی - تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش شهروندان شهر کرمانشاه است که با استفاده از فرمول کوکران 385 نفر به‌عنوان نمونه آماری انتخاب گردید. جمع­آوری داده­ها با استفاده از پرسشنامه صورت گرفته است و از روش­های توصیف فراوانی ابعاد و گویه­ها و­ آزمون­های تی تک نمونه­ای، فریدمن و کروسکال والیس و روش CV جهت تحلیل داده­ها استفاده شده است.­ یافته­های نشان می­دهد؛ تاب­آوری شهر کرمانشاه در همه شاخص­ها (آگاهی، دانش، مهارت، نگرش و سرمایه اجتماعی­­) در حد متوسط است­، همچنین شاخص نگرش بیشترین اهمیت را در تاب­آوری ­داشته است و شاخص‌های؛ آگاهی، سرمایه اجتماعی، دانش و مهارت در رتبه­های بعدی قرار دارند. ­نتایج­ آزمون کروسکال والیس هم نشان می­دهد، تفاوت معنادار بین مناطق هشت­گانه در کلانشهر کرمانشاه از لحاظ کل شاخص­های تاب­آوری وجود دارد و اینکه وضعیت مناطق هشت­گانه در یک سطح نمی­باشند. در بین شاخص­ها بیشترین نابرابری مربوط به شاخص آگاهی و کمترین مربوط به شاخص سرمایه اجتماعی است. در کل تحلیل فضایی تاب­آوری ­در شهر کرمانشاه در حد متوسط و در بین مناطق تفاوت وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

تحلیل فضایی؛ تاب‌آوری اجتماعی؛ زلزله؛ مناطق شهری؛ شهر کرمانشاه

مراجع

- اصلانی، فرشته؛ امینی حسینی، کامبد و فلاحی، علیرضا؛ 1397. چارچوب تاب­آوری کالبدی و اجتماعی محله در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله کشاورز واقع در منطقه ۶ تهران). مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق). دوره ۵. شماره ۴. صص 433-417.

https://doi.org/10.22059/jhsci.2019.278000.455

- امیری، علی؛ زارعی، حسین؛ مسعودی­راد، ماندانا و حاتمی­نژاد­، حسین؛ 1401. شناسایی مؤلفه­های اثرگذار بر افزایش میزان تاب­آوری اقتصادی و اجتماعی شهری در مواجهه با بحران زلزله مطالعه موردی: شهرستان بروجرد. ­فصل­نامه آمایش محیط. دوره 15. شماره ۵۷. صص 210-189. https://doi.org/20.1001.1.2676783.1401.15.57.10.1    

- ایزدی نجف­آبادی، راضیه؛ خادم­الحسینی، احمد؛ صابری، حمید و اذانی، مهری؛ 1399. تحلیل عوامل مؤثر بر افزایش تاب­آوری اجتماعی شهرها (مطالعه موردی: شهر نجف­آباد). دوفصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری. دوره 7. شماره 2. صص 112-77.                                                              https://jusg.uk.ac.ir/article_2692.html

- بسطامی­نیا، امیر؛ رضائی، محمدرضا­ و سرائی، محمدحسین؛ 1397. تبیین و تحلیل تاب­آوری اجتماعی برای مقابله با سوانح طبیعی. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران. دوره ۸. شماره3. صص224- 209.

 https://dpmk.ir/article-1-201-fa.html   

- پورطاهری، مهدی؛ سجاسی قیداری، حمداله و صادقلو، طاهره؛ ۱۳۹۰. ارزیابی تطبیقی روش­­های رتبه­بندی تکنیک مخاطرات محیطی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: استان زنجان). پژوهش­های روستایی. سال دوم. شماره سوم. صص ۵۴- ۳۱.

                                                                                         https://jrur.ut.ac.ir/article_23686.html

- حیدریان، شیدا؛ رحیمی، محمود؛ فتح­الهی، ثریا و غفوری، سیروان؛ 1396. تحلیل شاخص­های تاب­آوری سکونتگاه‌های غیر­رسمی در برابر زلزله با رویکرد اجتماعی (نمونه موردی: محله فرحزاد تهران). فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی. سال دهم. شماره اول. صص 260-245.

https://sanad.iau.ir/journal/geography/Article/537346?jid=537346                             

- دارابی، هژیر؛ عزت پناه، بختیار و حسین­زاده دلیر، کریم؛ 1401. تحلیل فضایی ابعاد مسکن پایدار شهری مبتنی بر رویکرد اقتصاد سیاسی فضا مطالعه موردی: شهر کرمانشاه. فصلنامه شهر پایدار. دوره ۵. شماره 1. صص 79-59.

 https://doi.org/10.22034/JSC.2022.307600.1551 

- رضایی، محمدرضا؛ 1389. تبیین تاب­آوری اجتماعات شهری به‌منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعه موردی: کلانشهر تهران. رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری. اساتید راهنما دکتر­ مجتبی رفیعیان و دکتر علی عسکری. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس.

- رجایی، سید عباس؛ منصوریان، حسین و سلطانی، مرضیه؛ 1400. تحلیل فضایی تاب­آوری شهری در برابر زلزله مطالعه موردی: منطقه یک شهر تهران. فصلنامه شهر پایدار. دوره 4. شماره 1. صص۱۳-۱.

 https://doi.org/10.22034/JSC.2020.225370.1221                                                                                                                 

- رئیسیان، میثم؛ ایلانلو، مریم؛­­ ابراهیمی، لیلا؛­ بزرگمهر، کیا؛ 1399. تحلیل جامع تاب­آوری شهری در مواجهه با خطر وقوع زلزله (مطالعه موردی، شهر ساری)، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق). دوره 7. شماره ۴. صص 400-383.                                                https://doi.org/10.22059/JHSCI.2021.312902.608

- سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان کرمانشاه، 1397

- شهبازی، یحیی؛ پورشیخیانه، علیرضا؛ اصغری، حسین؛ امیر انتخابی، شهرام ­و شهماری،­ رفعت؛ 1400.­ برنامه­ریزی و مدیریت شهری در نوسازی و بازسازی بافت­های فرسوده شهر کرمانشاه. نگرش­های نو در جغرافیای انسانی­. سال چهاردهم. شماره اول. صص 100-83. https://doi.org/20.1001.1.66972251.1400.14.1.5.7                       

- شاهینی­فر، مصطفی و چاره­جو، فرزین؛ 1397. ارزیابی شاخص­های مؤثر در تحقق حکمروایی خوب شهری در کلانشهرها مطالعه موردی: شهر کرمانشاه). مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری. سال پنجم. شماره ۲. صص 219-201.                                                                               https://doi.org/10.22067/gusd.v5i2.74554

- شماعی، علی و میرزازاده، حجت­؛ 1398. تحلیل فضایی تاب­آوری مناطق شهر تبریز در برابر زلزله. مجله مخاطرات محیط طبیعی. دوره هشتم. شماره بیستم. صص266-245.                    

  https://doi.org/10.22111/JNEH.2019.25449.1415

- صالحی، اسماعیل؛ آقابابایی، محمد تقی؛ سرمدی، هاجر، فرزاد بهتاش، محمدرضا؛۱۳۹۰. بررسی میزان تاب­آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، مجله محیط­شناسی. دوره 37.  شماره ۵۹. صص ۱۱۲ - ۹۹.

 https://dorl.net/dor/20.1001.1.10258620.1390.37.59.10.2     

- صاحبی، مصطفی؛ فراهانی، مریم و مطهری، سعید؛ ۱۴۰۰. بررسی وضعیت زیست­پذیری شهری در مناطق شهری از دیدگاه شهروندان (مطالعه موردی: مناطق هشت­گانه کلان­شهر کرمانشاه). فصلنامه کارافن. دوره 18. شماره۱. صص 75-59.                                                             https://doi.org/10.48301/kssa.2021.129163

- کریمیان بستانی، مریم؛ پودینه، سجاد؛ صادق بختیاری، ­مرتضی و سرابندی، زهرا؛ 1400. سنجش میزان تاب­آوری اجتماعی در بافت فرسوده شهرها با رویکرد آینده­پژوهی مطالعه موردی: شهر زابل. فصلنامه آینده­پژوهی شهری. دوره 1. شماره ۲. صص 19-1. https://doi.org/10.30495/uf.2022.1945714.1010                                     

- لک، آزاده؛ ۱۳۹۲. طراحی شهری تاب­آور. مجله صفه. دوره 23. شماره 1. صص ۱۰۴ – 91.

https://doi.org/20.1001.1.1683870.1392.23.1.6.8      

- مطهری، زینب­السادات و بهتاش، فرزاد؛ ۱۳۹۴. تبیین اجتماع­محوری در مدیریت بحران با تاکید بر زلزله. گزارش شماره ۳۰۷. مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.

- مشک­ساز، پریسا؛ پیوسته­گر، یعقوب و شمس­الدینی، علی؛ 1398. ارزیابی تاب­آوری اجتماعی و اقتصادی منطقه ۳ شهرداری شیراز در برابر زلزله. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی. دوره ١٤. شماره ٤ پیاپی (٤٩). صص 1147- 1133. https://doi.org/ 20.1001.1.25385968.1398.14.4.18.3                 

- محمدی­فر، یوسف؛ اعظمی، محسن و فیض­آقایی، پریا­؛ 1399. طراحی مدل بومی مدیریت بحران سوانح گسترده طبیعی (موردمطالعه: زلزله کرمانشاه). فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران. دورۀ دهم. شمارۀ دو. صص186- 177. https://doi.org/ 20.1001.1.23225955.1399.10.2.6.4                                                   

- منوریان، عباس؛ امیری، مجتبی و مهرکلی، سیمین؛ 1397. شناسایی مولفه­های اثر­گذار بر افزایش میزان تاب­آوری اجتماعی محلات آسیب­پذیر و دارای بافت فرسوده در مواجهه با حوادث طبیعی شهر موردی: تهران). فصلنامه مطالعات مدیریت شهری. سال دهم­. شماره سی و چهارم. صص 26-13.

https://sanad.iau.ir/journal/ums/Article/13165?jid=13165

- موسوی، میرنجف؛ سجاد امیدوارفر؛ ارباب حسین­زاده و نیما بایرام­زاده؛ 1401. ­تحلیل عدالت فضایی در توزیع کاربری­های خدماتی در مناطق شهری (نمونه موردی: مناطق ۵­گانه - ارومیه). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی. سال یازدهم. شماره چهل و سه. صص 177-162.

https://sanad.iau.ir/journal/ges/Article/691454?jid=691454&lang=en

- نیکمردنمین، سارا؛ برک­پور، ناصر و عبدالهی، مجید؛ 1393. کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب­آوری نمونه موردی: منطقه ۲۲ تهران. فصلنامه مدیریت شهری. دوره 13. شماره 37. صص ۳۴ - 19.

https://www.sid.ir/paper/92273/fa

 

- Dewi, M. A. A., Rohman, M. A., & Santoso, E. B., 2021. Social Resilience Assessment in Reducing Potential Risk of Earthquake in Surabaya. IPTEK Journal of Proceedings Series, (3), 255-263.‏  http://dx.doi.org/10.12962/j23546026.y2020i3.11220.

- Gómez-Baggethun, E., Reyes-García, V., Olsson, P., & Montes, C.,2012. Traditional ecological knowledge and community resilience to environmental extremes: A case study in Doñana, SW Spain. Global Environmental Change, 22(3), 640-650.‏ https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2012.02.005.

- Panday, S., Rushton, S., Karki, J., Balen, J., & Barnes, A., 2021. The role of social capital in disaster resilience in remote communities after the 2015 Nepal earthquake. International Journal of Disaster Risk Reduction, 55, 102112.‏ https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2021.102112.

- Patel, R. B., & Gleason, K. M., 2018. The association between social cohesion and community resilience in two urban slums of Port au Prince, Haiti. International Journal of Disaster Risk Reduction, 27, 161-167.‏ https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2017.10.003.

- Trkulja, Tanja., 2015. SOCIAL Resilience as a Theoretical Approach to Social Sustainability. Defendology, 36, 47- 60. https://doi.org/10.7251/DEFEN1501004T.

- Thornley, L., Ball, J., Signal, L., Lawson-Te Aho, K., Rawson, E., 2015. Building community resilience: learning from the Canterbury earthquakes, New Zealand Journal of Social Sciences Online, 10(1). https://doi.org/10.1080/1177083X.2014.934846.