تحلیل مفهوم صدور و ولادت و لوازم آنها در اسفار اربعه و بیانیۀ شورای نیقیه

جستارهایی در فلسفه و کلام

دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 109، اسفند 1401، صفحه 129-150   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.77558.1148

نویسندگان

هادی عبیداوی^{* 1}؛ محمدباقر عباسی²

¹دانشجوی دکتری رشته فلسفه، دانشگاه شیراز

²استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

کتاب اسفار اربعه و بیانیۀ شورای نیقیه از مهمترین آثار فلسفه اسلامی و جهان مسیحیت است. در این دو منبع، به ویژه اسفار، مفاهیم صدور و ولادت فراوان تکرار شده است، که با بررسی این دو مفهوم نتایج زیر به دست می‌آید: نخست، با تحلیل این دو مفهوم به لوازم مشترکی همچون خروج چیزی از چیزی، ازلیت، سنخیت بین والد و مولود یا مصدر و صادر و ضرورت وجود وسائط در قوس نزول می‌رسیم؛ دوم، لوازم به دست آمده از تحلیل دو مفهوم یاد شده، در دو منبع پذیرفته شده‌اند؛ سوم، در این منابع صدور و ولادت به جای یکدیگر به کار برده می‌شوند؛ چهارم، فلسفۀ افلوطین که صدور، انبجاس و جوشش در آن محوریت دارد، بر این دو منبع اثرگذار بوده است. البته در دو نگاه برای دوری جستن از معنای مادی‌انگار­ی خداوند توجیهاتی را ذکر کرده­اند که در نهایت، نزدیکی دو مفهوم یاد شده در دو منبع را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

وسایط؛ صدور؛ ولادت؛ اسفار؛ نیقیه

مراجع

آگوستین، اورلیوس، اعترافات، ترجمه افسانه نجاتی، انتشارات پیام امروز،تهران، 1391.

آئبالو، شولامیت و دیگران، نگاۀ نو به تاریخ ادیان، کوشش، رحیم، انتشارات سبزان،چاپ سوم، 1397.

ابن رشد، رساله مابعد الطبیعه، تصحیح رفیع العجم و جیرار جهامی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1994م.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، التعلیقات، مکتبه الاعلام الاسلامی، بیروت، ۱۴۰۴ق.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الهیات من کتاب الشفا، تصحیح و تعلیق حسن حسن زاده آملی، بوستان کتاب، قم، چاپ اول، 1394.

ابنوعاشور، محمد الطاهربن محمد بن محمد الطاهر، التحلیل و التنویر، الدار التونسیه للنشر، چاپ اول، 1984.

ابن عربی، محی الدین، فصوص الحکم، انتشارات الزهراء، تهران، 1366.

ابن عربی، محی الدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار صادر، بی‌تا.

افلوطین،  اثولوجیا، چاپ سوم، انتشارات بیدار، تهران، 1396.

افلوطین، اثولوجیا، ترجمه عربی ابن ناعمه حمصی از تاسوعات فلوطین، ترجمه فارسی حسن ملکشاهی، انتشارات سروش، تهران، 1378.

بریه، امیل، تاریخ فلسفه، ترجمه علی مرادی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1395.

حسن‌زاده آملی،حسن، ممدالهمم در شرح فصوص الحکم، چاپ اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1378.

جوادی آملی، عبدالله،‏ ()، تسنیم، اسراء، قم، 1392.

جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، چاپ دوم، انتشارات اسراء، قم، 1385.

جوادی آملی، عبدالله، جرعه­ای از صهبای حج، محقق حسن واعظی محمدی، اسراء، قم، 1388.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، چاپ سوم، اسراء، قم، 1386.

جوادی آملی، عبدالله، شریعت در آینه ‏معرفت، محقق حمید پارسانیا، چاپ پنجم، اسراء، قم، 1386.

جوادی آملی، عبدالله، صورت و سیرت انسان در قرآن، محقق غلامعلی امین دین، اسراء، قم، 1381.

جوادی آملی، عبدالله، علی بن موسی الرضا و الفلسفه الالهیه، اسراء، قم، 1422ق.

لین، تونی،  تاریخ تفکر مسیحی، ترجمه روبرت آسریان، چاپ پنجم، انتشارات فرزان، 1396.

الجوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، ج3، ویراستار عبدالغفور عطار، امیری، تهران-بیروت،‌ 1368.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، تحقیق صفوان عدنان داوودى، بیروت- دمشق، دار القلم- الدار الشامیة، 1412 ق‏.

رحیمیان، سعید، فیض و فاعلیت وجودی از فلوطین تا صدرالمتالهین، بوستان کتاب، قم، ۱۳۸۱.

روبنستاین، ریچارد ای، وقتی عیسی خدا شد، نشر مرکز، تهران، 1396.

سید هاشمی، سیدمحمد اسماعیل، آفرینش و ابعاد فلسفی آن در الۀات اسلامی و مسیحی، انتشارات بوستان کتاب، قم، 1390.

طباطبایی، محمدحسین، نهایه الحکمه، موسسه الامام الخمینی للتعلیم و البحث، الطبعه الثالثه، قم، 1388.

عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرائی، سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی(سمت)، تهران، 1394.

فارابی، ابونصر، مجموعه رسائل، حیدر آباد دکن، بی‌تا.

کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه، ترجمه ابراهیم مددجو، چاپ چهارم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1391.

کاکایی، قاسم، وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستراکهارت، هرمس، تهران، 1393.

 یثربی، یحیی، تاریخ تحلیلی- انتقادی فلسفه اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1387.

کاکایی، قاسم، «گفتگوی اسلام و مسیحیت از دیدگاه ابن عربی و اکهارت»، نامه مفید، ش34، 1388، ص149-178.

گلسر، رونالد، تاریخ جادوگری، ترجمه ایرج گلسرخی، نشر علم، تهران، 1377.

گندمی نصرآبادی، رضا، فیلون اسکندرانی موسس فلسفه ی دینی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، سازمان سمت، 1392.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتالهین، تحقیق و تصحیح از حامد ناجی اصفهانی، حکمت، تهران، 1375.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم،  الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1981م.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1360.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، ()، رسالة فی الحدوث، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1378.

صدوق، ابی جعفر محمد بن علی،  التوحید، انتشارات دار و مکتبه الهلال، الطبعه الاولی، 2009م.

مجلسى، محمّدباقر، بحارالانوار، داراحیاء التراث العربى، بیروت، 1403ق.

مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ۱۳۹۰

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، چاپ 42، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1389.

میرداماد، محمدباقر، القبسات، به اهتمام مهدی محقق و سید علی موسوی بهبهانی و پروفسور ایزوتسو و ابراهیم دیباجی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1367.

مفتاح احمد رضا، قنبری حسن، سلیمانی حسین، تعالیم کلیسای کاتولیک، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، 1393.

ناس، جان بویر، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، انتشارات چلچله، تهران، 1399.

ولفسن، هری اوسترین، فلسفه ی آبای کلیسا، مترجم علی شهبازی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، 1389.

همایش مفهوم حکمت در ادیان توحیدی 29/8/96 نوشته شده در تاریخ 11:21 04/09/1396 در حوزه­های تک صفحه‌ای.