مفهوم شهود نزد شلایرماخر در کتاب دربارۀُ دین و مقایسۀ آن با شهود نزد کانت

جستارهایی در فلسفه و کلام

دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 109، اسفند 1401، صفحه 167-183   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.79130.1179

نویسندگان

بابک برومندفر¹؛ شهرام پازوکی²؛ سید مسعود زمانی^{* 3}؛ فاطمه لاجوردی⁴

¹دانشجوی دکتری ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استاد، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران،

³استادیار، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران،

⁴استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

در فلسفۀ مدرن، کانت بیشترین تأثیر را بر شلایرماخر داشته است. شلایرماخر، اصطلاح شهود را بارها در کتاب «دربارۀ دین» و دیگر آثار خود به کار می­برد، اما آیا مراد او از شهود، همان مفهومی است که کانت در فلسفۀ استعلایی خویش در نظر داشته است؟ در این مقاله پس از ارائۀ سیری تاریخی و اجمالی از مفهوم شهود تا دوره­‌ی مدرن، مفهوم این اصطلاح نزد شلایرماخر بر اساس کتاب «کتاب «دربارۀ دین»» مورد بررسی قرار می‌گیرد. مفهوم شهود، نزد شلایرماخر و پرسش از مفهومی و یا غیر مفهومی بودن شهود در کتاب کتاب «دربارۀ دین»، بخشی از پرسش پژوهشی مقالۀ حاضر است. در نهایت، دیدگاه شلایرماخر از نظرگاهی تطبیقی با مفهوم شهود نزد کانت بررسی می‌شود. چنان‌که ریچارد کروتر، مترجم اثر کتاب «دربارۀ دین» و یکی از پژوهشگران اندیشۀ شلایرماخر، شهود او را دارای بیشترین مشابهت و تناسب با شهود، نزد کانت می­داند. اما پژوهش حاضر بر آن است که به رغم تأثیرپذیری شلایرماخر از کانت، مفهوم شهود نزد او ریشه در اندیشۀ افلاطونی دارد؛ زیرا شهود شلایرماخر هرچند دارای ویژگی­های مشابهی با شهود حسی کانت است، اما شهود را در ارتباط با حس مطرح نمی­کند. او حتی شهود را همانند شهود عقلی کانت نیز تبیین نکرده است، بلکه آن را به صورت متضایفِ با احساس برای تبیین ذات دین به­کار می­برد. از نظر او شهود با ذات دین و احساس پیوند خورده است و به نوعی انسان را به سوی کشف سوق می­دهد.

کلیدواژه‌ها

شهود؛ شلایرماخر؛ کانت؛ دربارۀ دین؛ کشف؛ افلاطون

مراجع

اتکینسون، آر.اف، فلسفه اخلاق، ترجمه­ سهراب علوی نیا، مرکز ترجمه ونشر کتاب، تهران،  ۱۳۶۹.

حایری یزدی، مهدی، سفر نفس: تقریرات استاد دکتر مهدی حایری یزدی، به کوشش عبدالله نصری، انتشارات نقش جهان، تهران، 1380.

شفیع­بیک، ایمان، «معرفت شهودی در فلسفه افلاطون»، جاویدان خرد، شماره­ 24، پاییز و زمستان 1392، صص 81-104.

فتح طاهری، علی، «ماهیت شهود و ویژگی های آن در معرفت شناسی کانت»، نشریه ذهن، شماره 72، زمستان 1396، صص 147-176.

کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه از فیشته تا نیچه، ترجمه­ داریوش آشوری، جلد هفتم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1395.

کانت، ایمانوئل، تمهیدات، ترجمه حداد عادل، مرکز نشر‌ دانشگاهی، تهران، 1367.

اصغری، محمد و محجل، ندا، «فهم دینی کرکگور از«سوبژکتیویته»، پژوهشنامه­ فلسفه دین (نامه حکمت)، شماره اول (پیاپی 27)، بهار و تابستان 1395، صص 1-21.

ورنو، روژه و وال، ژان، نگاهی به پدیدارشناسی و فلسفه­­های هست بودن، برگرفته و ترجمه­ یحیی مهدوی، تهران، 1387.

Adams, Robert M., "Faith and religious knowledge", Jacqueline Marina (ed.) Cambridge Companion to Friedrich Schleiermacher, Cambridge University Press, Cambridge, 2005.

Brandt, Richard B., The Philosophy of Schleiermacher: The Development of his Theory of Scientific and Religious Knowledge, Greenwood Press, Westport CT, 1968.

Carlisle, Clare, Kierkegaard: A Guide for the Perplexed, A&C Black, 2006.

Dupré, Louis, 'Toward a revaluation of Schleiermacher’s "philosophy of religion" ', The Journal of Religion, vol 44, 1964.

Evans, C. Stephen, Kierkegaard on Faith and the Self: Collected Essays, Baylor University Press, 2006.

Ewing, A.C., A Short Commentary on Kant’s “Critique of Pure Reason”, University of Chicago, 1938.

Grove, Peter, ‘Symbolism in Schleiermacher’s theory of religion’, in B. W. Sockness & W. Gräb (eds) Schleiermacher, the Study of Religion, and the Future of Theology, Walter de Gruyter, Berlin & New York 2010.

Grove, Peter, Deutungen des Subjekts: Schleiermachers Philosophie der Religion , Walter de Gruyter, Berlin, 2004.

Kant, Immanuel, Correspondence, Trans. and Ed. By Arnulif Zweig, New York, Cambridge University Press, 1999.

Kant, Immanuel, Critique of Pure Reason, translated by Norman Kemp Smith, Palgrave Macmillan, UK, 2007.

Kant, Immanuel, Lectures on Logic; Trans. and Ed. by J. Michael Young, New York, Cambridge University Press, 1992.

Kaygill, Howard, A Kant Dictionary, Wiley-Blackwell; 1st edition, 1995.

Liddell, H. G. and Scott, R., A Greek-English Lexicon, revised and augmented by H. Stuart Jones, with the assistance of R. McKenzie and with the‌ co‌-operation‌ of many scholars, Oxford University‌ Press‌, Oxford, 1996

M.Cooper, John(ed.), Plato Complete Works, Phaedrus (Phdr‌.) 250d2, Hackett Publishing Company, Cambridge, 1997.

Marcoulesco, Ileana,“Intuition”,­ Encyclopedia of Religion, Lindsay Jones (ed.), Macmillan Reference USA, An imprint of Thomson Gale, a part of Thomson Corporation,  2005.

Rorty, Richard, “Intuition”, Encyclopedia of Philosophy, M. Borchert, Donald (ed.), vol 4, Second Edition, Macmillan Reference USA an imprint of Thomson Gale, 2005.

Schleiermacher, Friedrich, On Religion: Speeches to Its Cultured Despisers, trans & ed., introduction by Richard Crouter, Cambridge University Press, Second Edition 1996, Fourteenth printing 2010.

Smit, Houston; “Kant on Marks and the Immediacy of Intuition”, The Philosophical Review; Vol.109, No.2 , 2000.

Stewart, Jon Bartley , Kierkegaard and Existentialism, Ashgate Publishing, 2011.

Ten Kate, Laurens, ‘Intuition of the other: an analysis of Anschauung in Schleiermacher’s On Religion – with references to Kant’ [Part of a ‘triptych’: E. Borgman, L. Ten Kate, & B. Philipsen, ‘A triptych on Schleiermacher’s On Religion’], Literature & Theology, vol 22, 2007, pp. 396-397.

Https://www.etymonline.com/word/intuition (19 July 2020, (19:20 Tehran).