واکاوی علل اختلاف فقیهان در موضوع شناسی فقهی (مطالعه موردی: اعانه بر حرام)

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 اسفند 1401

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2023.79434.1472

نویسندگان

مرتضی فخار شاکری^{* 1}؛ محمد تقی فخلعی²؛ سیدمحمدتقی قبولی درافشان²

¹دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی دانشکده الهیات گروه آموزشی فقه و مبانی حقوق اسلامی

²عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ظهور و بروز اختلاف دیدگاه فقیهان در فقه قراردادها به صور متعدد و در جایگاه‌های گوناگون قابل رؤیت است. از پردامنه‌ترین عرصه‌های اختلاف دیدگاه دانشیان فقه، تفاوت آراء در موضوع شناسی فقهی است. از آن جمله می‌توان به موضوع اعانه بر حرام در مکاسب محرمه اشاره کرد. هر چند توافق حداکثری در عرفی بودن این موضوع امری انکار ناپذیر است لیکن تفاوت دیدگاه در بررسی نقش و داوری عرف و تفاوت زاویه نگاه فقیهان از دریچه نص با کمک گرفتن از ابزارهای مألوف ذهنی یا ارتکاز عرفی به عدم وصول به تعریف دقیق از موضوع و در گام بعد به اختلاف دیدگاه فقیهان در استنباط حکم شرعی انجامیده است. این جستار با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی – اکتشافی، با مطالعه‌ی موردی موضوع اعانه، به بررسی علل اختلاف دیدگاه دانشیان فقه در عرصه فقه قرار دادها پرداخته و حاصل این است که با توجه به تأملاتی چند بر عملکرد برخی فقیهان، در عرصه شناخت موضوع و متعلق حکم دستاورد مطلوبی حاصل نشده است و شناسایی مناشئ اختلاف در تقلیل حجم اختلاف و وصول به نتایج دقیق و مشترک یاری‌گر است.

کلیدواژه‌ها

موضوع شناسی مسائل فقهی؛ موضوعات عرفیه؛ اختلاف در شناسایی موضوعات عرفیه؛ اعانه بر حرام