موضوعاتِ علم بر مبنای سه سیر فلسفی ملاصدرا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 اسفند 1401  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.80735.1204

نویسنده

علی بابایی

گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تبریز

چکیده

هدف از این مقاله نشان‌دادنِ تغییراتِ موضوعات مرتبط با علم بر مبنای سه سیر فلسفی صدرایی است که می‌توان با عناوینِ نگاه ماهوی، اصالت وجود وحدت تشکیکی و اصالت وجود وحدت شخصی از آن یاد کرد؛ سوال اصلی این است که متناسب با سه سیر یاد شده چه تحولاتی در موضوعاتِ مرتبط با علم اتفاق افتاده است؟ ما در این مقاله تحولِ چند موضوعِ مهم را در سه مرتبه سیر فلسفی بررسی کرده‌ایم؛ که شامل چهار موضوعِ مهم «حقیقت تجرید، نحوه‌ی قیام صور به نفس، اتحاد یا عدم اتحاد عاقل و معقول و علمِ وجودات مادی» است؛ حاصل تحقیق این است که در مورد مسائل یاد شده بر مبنای سه سیر، تحولات مهمی رقم خورده است به عنوان نمونه تقشیر در مرتبه‌ی اول به نحو «از دست دادنِ زواید و عوارضِ مادی» است تا ادراک تحقق یابد؛ حال آن‌که به اقتضای سیر دوم تجرید یا تقشیر به نحو «سیر نفس در مراتب» جلوه می‌کند و در سیر سوم یا قابل طرح نیست و یا به نحو سیر در مظاهر نمود دارد؛ نحوه‌ی قیامِ صور به نفس در سیر اول قیامِ حلولی، در سیر دوم به نحوِ قیام صدوری و در سیر سوم به نحو قیامِ ظهوری است؛ در موضوعِ اتحادِ عاقل و معقول به اقتضای سیر اول اتحادی صورت نمی-گیرد، به اقتضای سیر دوم اتحاد عالم و معلوم اثبات می‌شود و به اقتضای سیر سوم اتحاد به وحدت ارتقاء می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

سه سیر؛ علم؛ اصالت ماهیت؛ اصالت وجود وحدت تشکیکی؛ اصالت وجود وحدت شخصی